Rối Loạn Lo Âu Là Gì? Nguyên Nhân, Biểu Hiện Và Điều Trị

Luôn cảm thấy lo lắng, hoảng sợ quá mức về mọi vấn đề, ám ảnh về một điều gì đó đến mất ngủ kéo dài liên tục trong 6 tháng có thể chính là triệu chứng của rối loạn lo âu. Thống kê cho thấy có đến 10% – 18% người trên 18 tuổi mắc phải hội chứng này. Căn bệnh tâm lý này có thể gây ra rất nhiều hệ lụy nguy hiểm nên cần được phát hiện và điều trị càng sớm càng tốt.

Rối loạn lo âu là gì?

Lo lắng là một cảm xúc mà bất cứ ai cũng đã từng trải qua khi đứng trước một sự kiện, tình huống gây căng thẳng. Tuy nhiên khi tình huống được giải quyết hoặc xác thực thì cảm giác này sẽ biến mất hoặc cải thiện. Nếu các trạng thái lo âu này vẫn tiếp diễn kèm theo hoảng sợ, mất ngủ, tăng huyết áp thì rất có thể đây là dấu hiệu của chứng rối loạn lo âu.

Rối loạn lo âu có tên khoa học là Anxiety Disorder – một trong những bệnh tâm lý cực kỳ phổ biến hiện nay. Bệnh được đặc trưng bởi cảm giác lo âu, căng thẳng kéo dài về một sự vật, sự việc hay tình huống nào đó có tính chất mơ hồ ( không chắc chắn là đã được xác thực hay chưa). Các triệu chứng này thường xuyên lặp đi lặp lại làm ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng sống, tinh thần và sức khỏe của mỗi người.

Thực tế bản thân những người mắc chứng bệnh này cũng có hiểu rằng nỗi lo sợ của bản thân là vô lý, là không đáng có nhưng vẫn không thể nào kiểm soát bản thân thoát ra khỏi những nỗi sợ hãi đó. Thống kê cho thấy có đến 25% dân số đã và đang mắc rối loạn lo âu, trong đó có khoảng 15% người kéo dài đến giai đoạn mãn tính.

Các dạng của rối loạn lo âu và triệu chứng

Rối loạn lo âu được chia thành nhiều dạng ở các nỗi lo lắng khác nhau, với một số đặc điểm khác biệt. Tuy nhiên các dạng của rối loạn lo âu đều có triệu chứng đặc trưng chung về cảm xúc thái quá, hoảng sợ, ám ảnh, khó thở khi gặp các chủ thể gây lo âu. Điều này làm ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống, tinh thần, sức khỏe của mỗi người.

Rối loạn lo âu lan tỏa ( Generalized Anxiety Disorder – GAD)

Đây là một trong những dạng phổ biến nhất của rối loạn lo âu với đặc trưng là sự lo lắng, sợ hãi quá mức với những vấn đề xung quanh. Rối loạn lo âu lan tỏa thường gặp ở những người trong khoảng 20- 40 tuổi và có thể gây ra rất nhiều ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống hằng ngày.

Sự lo lắng của GAD nằm ở trong cả những vấn đề nhỏ nhặt, một chiếc lá rơi cũng có thể làm họ giật mình hoảng hốt. Người bệnh cần phải dành nhiều thời gian để trấn an bản thân nên hầu như không thể làm gì khác. Rối loạn lo âu lan tỏa cũng rất dễ mắc đồng thời với trầm cảm.

Một vài triệu chứng điển hình của GAD như:

• Cơ thể mệt mỏi, cơ bị căng cứng
• Luôn trong trạng thái bồn chồn lo lắng dù không có bất cứ nguyên nhân gì
• Dễ giật mình và khó tập trung, luôn cảm thấy như có ai nhìn hay đi theo mình
• Thường cảm thấy căng bụng, gặp một số vấn đề về tiêu hóa
• Chảy mồ hôi trộm, khó thở, đau thắt ngực
• Gặp các vấn đề về giấc ngủ như mất ngủ, khó ngủ, ngủ dễ giật mình hay gặp ác mộng

Bệnh thường có nguy cơ cao tiến triển thành mãn tính hoặc tái phát và làm ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng sức khỏe, tinh thần của người bệnh.

Rối loạn stress sau sang chấn ( Posttraumatic stress disorder – PTSD)

Nỗi lo âu, sợ hãi của những người mắc rối loạn stress sau sang chấn có thể chính là di chứng từ những sự kiện kinh hoàng ở quá khứ. Chẳng hạn gặp tai nạn giao thông, chứng kiến người thân bị tai nạn giao thông, thiên tai, bị bắt cóc..

Những hình ảnh từ quá khứ vẫn luôn tồn tại trong trí óc khiến người đó không thể thoát ra và hình thành những nỗi lo lắng mơ hồ. Cái bóng quá khứ quá lớn khiến luôn sống trong trạng thái lo âu quá mức ở hiện tại.

Một số triệu chứng điển hình của dạng rối loạn lo âu PTSD như:

• Gặp lại những hình ảnh, diễn biến chi tiết từ quá khứ trong tâm tưởng hoặc thông qua những giấc mơ
• Thường xuyên gặp ác mộng có liên quan đến các sự kiện sang chấn từ quá khứ. Do đó những bệnh nhân này thường gặp các vấn đề về giấc ngủ
• Luôn cảm thấy lo lắng, sợ hãi với xung quanh, mức độ tăng lên khi bắt gặp các hình ảnh tương sự các sự kiện từ quá khứ. Chẳng một người bị tai nạn xe tải có thể hoảng loạn đến ngất xỉu khi thấy xe tải đang đi về phía mình
• Né tránh hiện tại, tự cô lập của bản thân
• Khi thấy hình ảnh từ quá khứ sẽ xuất hiện các triệu chứng run rẩy, hoảng loạn, chân tay tê cứng, không thể di chuyển, khó thở hoặc tăng huyết áp, ngất xỉu

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (Obsessive-Compulsive Disorder – OCD)

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế hay rối loạn ám ảnh nghi thức được đặc trưng bằng việc người bệnh luôn ám ảnh phải thực hiện lặp đi lặp lại một vấn đề nào đó. Bản thân họ luôn có những nghi ngờ, lo lắng bắt buộc cưỡng chế phải thực hiện hành vi, nếu không được thực hiện sẽ cảm thấy cực kỳ bứt rứt, khó chịu, bồn chồn không yên.

Các ám ảnh của bệnh nhân OCD thường mang tính chất hoàn hảo, chẳng hạn đảm bảo các chiếc bút phải xếp thẳng hàng; quần áo phải thẳng thớm, xếp theo màu sắc; rửa tay hàng chục lần nếu bắt tay với ai đó. Rối loạn ám ảnh cưỡng chế thường sẽ kéo dài mãn tính, việc điều trị hầu hết chỉ giảm nhẹ triệu chứng chứ khó điều trị hoàn toàn.

Một số triệu chứng điển hình của bệnh nhân rối loạn lo âu dạng OCD như:

• Rửa tay rất nhiều lần, đây là triệu chứng đặc trưng nhất của bệnh nhân OCD. Họ có thể rửa tay hàng chục lần, thậm chí là trăm lần nếu vô tình chạm vào một thứ gì đó mà họ nghi ngờ có vi khuẩn
• Làm việc và học tập thường khá chậm nhưng luôn đảm bảo chính xác
• Mất nhiều thời gian trong nhà tắm
• Lặp đi lặp lại các hành vi kỳ quặc, chẳng hạn quay trở về nhà ngay khi vừa ra tới cổng hàng chục lần để kiểm tra đã khóa cửa chưa

Hội chứng ám ảnh xã hội ( Social anxiety disorder – SAD)

Rối loạn lo âu mức độ cao, có liên quan đến những tình huống nhất định. Người mắc chứng này thường tự cô lập bản thân, sợ hãi xung quanh, sợ hãi việc ra ngoài. Thống kê cho thấy có tới 5,3 triệu người Mỹ mắc SAD, tuy nhiên bệnh có thể thuyên giảm khi người bệnh bước vào giai đoạn trưởng thành.

Các yếu tố gây hội chứng ám ảnh xã hội thường liên quan đến các sự kiện từ quá khứ như bị bạo lực, chê bai, bắt nạt hay cô lập. Một số triệu chứng điển hình khác của dạng rối loạn lo âu này gồm:

• Có xu hướng trốn tránh thực tại, hầu hết chỉ ở nhà, trong phòng tối và làm những công việc online, không phải gặp mặt hay nói chuyện
• Luôn sợ hãi, căng thẳng khi đến nơi đông người như rạp chiếu phim, trường học hay xe bus
• Tăng nhiệt độ cơ thể nhanh, chuột rút, gặp vấn đề về dạ dày, đổ nhiều mồ hôi..

Hội chứng rối loạn lo âu khi xa cách (Separation anxiety – SA)

Rối loạn lo âu khi xa cách hay còn được gọi là rối loạn phân ly thường gặp ở trẻ nhỏ. Con luôn lo lắng việc phải xa cha mẹ hay một người thân nào đó và biểu hiện bằng cảm giác hoảng sợ, lo âu quá mức. Nếu bắt buộc phải xa cha mẹ hay ở nhà một mình con thể hoảng loạn đến ngất xỉu.

Một số dạng rối loạn lo lâu khác

Tùy chủ thể và tình huống gây lo âu, bệnh còn được chia vào các nhóm sau:

• Bệnh tâm thần hoảng loạn
• Ám ảnh sợ khoảng trống
• Rối loạn lo âu do một bệnh cơ thể khác
• Rối loạn lo âu biệt định khác
• Rối loạn lo âu không biệt định

Nguyên nhân gây rối loạn lo âu

Hiểu được nguyên nhân gây bệnh chính là yếu tố hàng đầu cần quan tâm nếu muốn điều trị bệnh. Rối loạn lo âu thường liên quan đến các sự kiện, tình huống từ quá khứ, các vấn đề nghiêm trọng ở hiện tại hoặc cũng có liên quan đến các yếu tố di truyền. Cụ thể:

Yếu tố di truyền

Mặc dù vẫn chưa tìm ra các gen di truyền ở những người bị rối loạn lo âu và con cái của họ nhưng các nghiên cứu vẫn chỉ ra ở những đứa trẻ có mẹ bị Anxiety Disorder thì nguy cơ con mắc bệnh cũng cao hơn.

Thực tế yếu tố này có thể liên quan đến các cảm xúc từ cha mẹ trong giai đoạn mang thai, cách giáo dục con, xu hướng tính cách của gia đình. Kết hợp các tác nhân này đều gây ra những ảnh hưởng về tâm sinh lý của con cái.

Ảnh hưởng từ các sự kiện từ quá khứ

Một trong những yếu tố liên quan tất nhiều đến rối loạn lo âu chính là các sự kiện kinh hoàng từ quá khứ. Chẳng hạn người bị tai nạn giao thông dễ bị PTSD, người bị bạo lực học đường, bắt nạt bằng lời nói dễ bị SAD, người từng bị cha mẹ “để quên” có thể mắc SA..

Tâm lý mỗi người mạnh yếu khác nhau nên khả năng chịu đựng khác nhau. Những người có tính cách tích cực có thể nhanh chóng vượt qua nỗi ám ảnh từ quá khứ nhưng người có tâm lý yếu, tính tiêu cực thì cứ mãi sống trong “ngày hôm qua”, không thể nào thoát ra được.

Dần dần những điều tiêu cực sẽ choán lấy toàn bộ tâm trí, suy nghĩ, cảm xúc, hành vi của người đó và gây ra các bệnh tâm lý như rối loạn lo âu.

Căng thẳng, stress quá mức

Căng thẳng stress khiến chúng ta thường gặp nhiều khó khăn hơn khi giải quyết các vấn đề trong cuộc sống. Những vấn đề không được giải quyết dần hình thành những điều tiêu cực trong bộ não, lấp đầy vị trí của sự vui vẻ và trở thành những nỗi lo sợ mơ hồ với tất cả mọi thứ.

Những căng thẳng stress này có thể liên quan đến nhiều vấn đề như áp lực công việc quá lớn, thất nghiệp, phụ nữ mang thai và cho con bú, mất mát người thân, thay đổi công việc.. Nguy cơ này cao hơn ở những người có tính cách tiêu cực, kém trong giải quyết vấn đề.

Do lạm dụng chất kích thích

Các nghiên cứu đã chỉ ra ở những người thường xuyên lạm dụng các chất kích thích như rượu bia, thuốc lá, các loại ma túy thì hệ thần kinh sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Các chất này chỉ làm gia tăng thêm căng thẳng, khiến não bộ hoạt động kém hiệu quả và gia tăng nguy cơ gặp các vấn đề tâm lý như trầm cảm hay rối loạn lo âu.

Thực tế những người mắc bệnh này cũng thường tìm đến các chất kích thích để giải tỏa cảm xúc của bản thân nhưng điều này chỉ làm trầm trọng hơn các triệu chứng mà họ đang gặp phải.

Một số tác nhân khác

Rối loạn lo âu cũng có thể liên quan đến một số vấn đề khác bao gồm:

• Các chất hóa học trong não bộ: Một vài nghiên cứu đã chỉ ra ở những bệnh nhân rối loạn lo âu có sự thiếu hụt các chất hóa học trong não bộ như norepinephrine, serotonin, dopamine.. Đây chính là nguyên nhân người bệnh luôn thấy bồn chồn, lo lắng, không cảm nhận được sự vui vẻ
• Do các bệnh mãn tính: ở những người mắc các bệnh mãn tính như ung thư, HIV, các bệnh về xương khớp… phải điều trị hay dùng thuốc kéo dài cũng có nguy cơ mắc bệnh cao.
• Giới tính: nữ giới thường có nguy cơ mắc bệnh cao hơn nam giới do thường có tâm lý yếu hơn, nhạy cảm hơn.

Chẩn đoán rối loạn lo âu

Rối loạn lo âu là một vấn đề tâm lý, không phải là một bệnh thực thể, cho dù nó có thể gây ra một vài triệu chứng trên thực thể nhưng không thể chẩn đoán bệnh thông qua các phương pháp thông thường. Gia đình cần đưa người bệnh đến các bệnh viện tâm thần hoặc các trung tâm tâm lý để được hỗ trợ thăm và điều trị tốt nhất.

Một số phương pháp giúp chẩn đoán rối loạn lo âu như

• Trò chuyện, khai thác bệnh sử lý và tiền sử gia đình
• Thăm khám và kiểm tra các triệu chứng lâm sàng (gồm cả tâm lý, thể chất)
• Test lo âu của Zung (Zung Self-Rating Anxiety Scale – SAS)
•  Bảng đánh giá GAD7
• Kiểm tra về các chỉ số, chất hóa học trong não bộ
• Xét nghiệm các vấn đề thực thể như xét nghiệm máu, nước tiểu, nội soi dạ dày..

Nếu các triệu chứng của bạn đã kéo dài quá 6 tháng ( theo tiêu chuẩn DSM-IV) kèm các các bài test đủ điểm, các triệu chứng làm ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng cuộc sống của người bệnh thì bác sĩ có thể xác nhận bệnh và bắt đầu lên phác đồ điều trị phù hợp với tình trạng của từng người.

Hướng điều trị rối loạn lo âu

Rối loạn lo âu không chỉ ảnh hưởng đến tâm lý mà còn gây ra rất nhiều vấn đề về sức khỏe như tăng huyết áp, các bệnh về tim mạch, bệnh về dạ dày, mất ngủ mãn tính. Người bệnh có thể gặp các vấn đề trong cuộc sống sinh hoạt thường ngày, công việc do khó hòa nhập với cuộc sống như những người bình thường.

Mặt khác rối loạn lo âu rất dễ mắc đồng thời với trầm cảm và gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng khác. Các vấn đề cảm xúc của người bệnh nếu không được chia sẻ với ai hay tìm kiếm sự giúp đỡ kịp thời cũng dẫn đến nguy cơ người bệnh tự làm hại bản thân để giải tỏa căng thẳng.

Điều trị bằng thuốc

Cần hiểu rằng, rối loạn lo âu là một dạng tâm bệnh, không phải bệnh thực thể nên không có bất cứ loại thuốc nào có thể loại bỏ tâm bệnh. Mục đích dùng thuốc chủ yếu là để cải thiện giấc ngủ, giảm các triệu chứng căng thẳng quá mức, ổn định cảm xúc cho người bệnh. Không có bất cứ loại thuốc nào có thể điều trị rối loạn lo âu hoàn toàn.

Một số loại thuốc phổ biến được chỉ định cho bệnh nhân này như:

• Thuốc chống trầm cảm: các nhóm thuốc phổ biến như Fluoxetine, escitalopram, imipramine, paroxetine (paxil),
• Thuốc giải lo âu: chỉ định dùng Alprazolam (xanax), chlordiazepoxide (librium) hoặc lorazepam (ativan)..
• Thuốc chống loạn thần: thường dùng Aripiprazole, Amisulpride, Paliperidone,…
• Thuốc chẹn beta: thường chỉ định cho những bệnh nhân mắc chứng ám ảnh sợ để kiểm soát các vấn đề liên quan đến thực thể
• Các nhóm thuốc an thần: chỉ định thuốc ngủ, thực phẩm chức năng hỗ trợ giấc ngủ để giảm nguy cơ gặp ác mộng hay khó ngủ, góp phần tăng cường sức khỏe ổn định hơn.

Các nhóm thuốc này thường đi kèm nhiều tác dụng phụ nên người bệnh tuyệt đối không được lạm dụng quá mức. Một số người bệnh có thể phải dùng thuốc trong thời gian dài để kiểm soát các triệu chứng, người bệnh cần trao đổi trực tiếp với bác sĩ để hiểu rõ hơn.

Trị liệu tâm lý

Trị liệu tâm lý là phương pháp chính được hướng đến trong điều trị cho các bệnh nhân rối loạn lo âu. Thông qua việc trò chuyện, các chuyên gia tâm lý sẽ giúp người bệnh hiểu rằng nỗi lo âu đó hoàn toàn là vô lý đồng thời hướng dẫn các phương pháp ứng phó với nỗi lo âu, căng thẳng của bản thân một cách có hiệu quả.

Nếu có liên quan đến các vấn đề ở quá khứ, Master Coach cũng giúp bệnh nhân tháo gỡ các vướng mắc trong lòng, từ đó tinh thần người bệnh thoải mái hơn, giảm được các triệu chứng lo âu đáng kể.

Bản thân người bệnh cũng có thể được hướng dẫn cách đối mặt với nỗi ám ảnh của bản thân với mức độ tăng dần thì những cảm xúc lo lắng cũng được giảm dần. Người bệnh cần thực sự hợp tác với các biện pháp điều trị từ các chuyên gia tâm lý thì mới mang đến những kết quả tốt nhất.

Một số biện pháp khác cũng được các chuyên gia tâm lý áp dụng cho bệnh nhân rối loạn lo âu như

• Liệu pháp thư giãn
• Tham vấn tâm lý
• Liệu pháp hành vi – nhận thức
• Trị liệu gia đình
• Liệu pháp nhóm

Các vấn đề mất ngủ, căng thẳng, stress hay trầm cảm đều có thể được cải thiện thông qua trị liệu tâm lý. Người bệnh dần lấy lại được sự cân bằng trong tâm trí, lạc quan hơn, vui vẻ hơn, bắt đầu tham gia dần các hoạt động thường ngày.

Gia đình cũng được khuyến khích tham gia trị liệu cùng bệnh nhân để biết cách chăm sóc, giúp đỡ người bệnh. Thời gian trị liệu sẽ phụ thuộc vào tình trạng cũng như khả năng kết nối giữa các chuyên gia tâm lý với bệnh nhân. Một vài tình trạng, chẳng hạn như bệnh nhân OCD vẫn có thể phải duy trì gặp gỡ các chuyên gia tâm lý định kỳ để đảm bảo các triệu chứng được kiểm soát.

Điều trị tại nhà và các biện pháp hỗ trợ

Các chuyên gia tâm lý hay thuốc không thể đồng hành suốt đời với người bệnh nên bản thân người đó phải hiểu được tình trạng của mình và không ngừng cố gắng thay đổi. Chăm sóc đời sống tinh thần, tạo thói quen sống lành mạnh, tìm kiếm sự giúp đỡ chính là những biện pháp có thể giúp ích cho những bệnh nhân rối loạn lo âu.

Cụ thể, người bệnh nên lưu ý một số vấn đề sau:

• Đảm bảo dùng thuốc theo đúng hướng dẫn của bác sĩ
• Duy trì giấc ngủ ổn định, nên ngủ từ 7- 8 tiếng mỗi ngày, ngủ trước 12h để tinh thần được nạp đủ năng lượng
• Ăn uống đầy đủ, ưu tiên rau xanh, trái cây, nước lọc, ngũ cốc và các loại hạt
• Tránh xa các chất kích thích hay các món ăn nhiều dầu mỡ
• Duy trì thói quen luyện tập thể dục thể thao hằng ngày
• Thiền và yoga rất tốt cho việc cân bằng tâm trí cho bệnh nhân rối loạn lo âu
• Liệu pháp hít thở sẽ giúp bệnh nhân bình tĩnh khi gặp các tình huống gây hoảng sợ
• Cố gắng tránh xa những điều tiêu cực, gây tranh cãi hay căng thẳng
• Chia sẻ các vấn đề của bản thân với gia đình hay bạn bè để giải tỏa những lo lắng trong lòng
• Thực hiện các biện pháp đối diện hay hướng dẫn của chuyên gia tâm lý
• Dành thời gian nghỉ ngơi, tránh làm việc hay học tập quá căng thẳng
• Tìm kiếm thú vui hay các bộ môn giúp duy trì sự bình tĩnh, kiên nhẫn như leo núi, thêu thùa hay xếp hình

Rối loạn lo âu gây ảnh hưởng trực tiếp đến tinh thần, cảm xúc, hành vi, sức khỏe và làm suy giảm chất lượng cuộc sống nghiêm trọng nên cần được phát hiện và điều trị càng sớm càng tốt. Thay đổi chế độ sinh hoạt lành mạnh, loại bỏ các căng thẳng mỗi ngày, luôn hướng đến những điều tích cực chính là điều mỗi người cần thực hiện để phòng tránh căn bệnh này.