Hội chứng sợ gián (Blatophobia): Nguyên nhân và cách vượt qua

Hội chứng sợ gián (Blatophobia) không giống với cảm giác sợ các loài côn trùng thông thường. Người mắc hội chứng này thường sợ hãi tột độ, cảm thấy ghê tởm và mất kiểm soát khi nhìn thấy hoặc tiếp xúc với gián. Mặc dù tên gọi nghe có vẻ bình thường nhưng chứng Blatophobia ảnh hưởng sâu sắc đến mọi khía cạnh của cuộc sống nên cần tìm cách để làm hết nỗi sợ gián này.

Hội chứng sợ gián là gì?

Đa phần các loại côn trùng đều gây ra sự sợ hãi ít nhiều cho con người. Thông thường, nỗi sợ sẽ bị chi phối bởi mức độ nguy hiểm và ngoại hình xấu xí của từng loài vật. Chẳng hạn như khi nhìn thấy bọ cạp đa phần mọi người sẽ sợ hãi nhiều hơn khi nhìn thấy sâu hay nhện.

Sợ hãi nhìn thấy côn trùng là phản ứng thông thường của con người. Tuy nhiên, một số người sợ hãi cực độ, cảm thấy ghê tởm và ám ảnh khi nhìn thấy côn trùng – chẳng hạn như gián.

Hội chứng sợ gián (Blatophobia) là một hội chứng tâm lý mà bệnh nhân cảm thấy sợ hãi kinh hoàng khi nhìn thấy gián. Người bệnh hoàn toàn không thể kiểm soát sự sợ hãi của bản thân và đôi khi ngất xỉu chỉ vì nhìn thấy hoặc chạm vào loài động vật này. Gián gây ra sự sợ hãi cho nhiều người, tuy nhiên mức độ sợ hãi thường không đáng kể vì gián là loài côn trùng vô hại.

Hội chứng sợ gián chưa được công nhận trong Sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần (DSM-5). Tuy nhiên, hội chứng này vẫn sẽ được tiếp nhận thăm khám và điều trị khi cần thiết.

Chứng Blatophobia có cơ chế giống với các rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi khác. Do đó, ngoài cảm giác sợ hãi và ghê tởm, bệnh nhân thường có xu hướng né tránh đối tượng gây ra nỗi sợ. Gián là loài côn trùng có mặt ở mọi nơi nên không ít người chọn nhốt mình trong nhà để không phải nhìn thấy gián. Vì lý do này, đa phần người mắc hội chứng sợ gián sẽ phải điều trị.

Biểu hiện của hội chứng sợ gián

Hội chứng sợ gián có biểu hiện giống với các rối loạn ám ảnh sợ hãi khác. Trong đó, triệu chứng điển hình là sự sợ hãi quá mức, vô lý và cảm giác ghê tởm khi nhìn thấy gián. Chứng Blatophobia thường sẽ dẫn đến rối loạn ám ảnh cưỡng chế. Nỗi sợ gián quá mức sẽ thôi thúc người bệnh dọn dẹp nhà cửa và xe hơi liên tục.

Sự sợ hãi thường trực khiến bệnh nhân luôn ở trong trạng thái bất an, lo lắng và căng thẳng. Ngoài ra, nỗi sợ cũng sẽ tăng lên khi nhìn thấy gián. Tương tự như các rối loạn ám ảnh sợ hãi khác, hội chứng sợ gián sẽ gây ra nhiều triệu chứng thể chất bên cạnh các cảm xúc tiêu cực.

Dấu hiệu nhận biết hội chứng sợ gián:

• Luôn có cảm giác sợ hãi sẽ nhìn thấy hoặc chạm phải gián. Nỗi sợ này kéo dài dai dẳng, thường trực và tăng lên khi đối mặt với loại côn trùng này
• Có các hành vi né tránh như không đến những nơi ẩm thấp, hang động, nhà kho,… vì sợ phải nhìn thấy gián
• Dọn dẹp nhà cửa, xe hơi thường xuyên, sử dụng thuốc phun xịt côn trùng, tinh dầu,… để xua đuổi gián.
• Luôn có cảm giác căng thẳng và bất an vì sợ gián sẽ xuất hiện
• Có suy nghĩ thảm họa sẽ xảy ra nếu gặp phải gián

Khi nhìn thấy hoặc tiếp xúc với gián, nỗi sợ sẽ tăng lên và kích thích các triệu chứng thể chất bùng phát. Các triệu chứng có thể gặp phải khi nhìn thấy hoặc tiếp xúc với gián:

• Sợ hãi tột độ
• Có cảm giác choáng ngợp, ghê tởm
• Muốn nhanh chóng thoát ra khỏi hoàn cảnh hiện tại
• Có suy nghĩ sắp xảy ra thảm họa
• Nghẹt thở, khó thở
• Chóng mặt
• Đau đầu, choáng váng
• Khô miệng
• Buồn nôn
• Đổ mồ hôi
• Run rẩy
• Tim đập nhanh
• Cảm thấy mất kiểm soát

Các triệu chứng do hội chứng sợ gián gây ra thường không đe dọa đến sức khỏe. Tuy nhiên, nỗi sợ quá mức có thể khiến người bệnh sợ hãi, mất kiểm soát và dẫn đến tai nạn khi làm việc hoặc lưu thông trên đường. Ngoài ra, nỗi sợ vô lý về gián cũng gia tăng những phiền toái khi học tập và làm việc.

Nguyên nhân gây ra chứng sợ gián (Blatophobia)

Nguyên nhân gây hội chứng sợ gián chưa được nghiên cứu rõ ràng. Dù vậy, theo các chuyên gia, nguyên nhân sẽ có sự khác nhau ở từng trường hợp.

Sợ hãi là cảm xúc được hình thành dựa trên quá trình tiến hóa. Con người thường sẽ sợ hãi những thứ có thể gây nguy hiểm như thú dữ, thiên tai,… Cảm xúc này cho thấy cơ thể phải chiến đấu hoặc bỏ chạy để đảm bảo sự an toàn cho bản thân.

Tuy nhiên, một số người có thể sợ hãi quá mức với những đối tượng hoặc tình huống không thật sự nguy hiểm. Tình trạng này được gọi chung là hội chứng ám ảnh sợ. Theo các chuyên gia, nỗi sợ vô lý về gián có thể bắt nguồn từ những nguyên nhân sau:

• Trải nghiệm tiêu cực liên quan đến gián: Nỗi sợ quá mức khi nhìn thấy gián được cho là có liên quan đến những sự kiện tiêu cực trong quá khứ. Chẳng hạn như từng bị nhiễm trùng do tiếp xúc với gián, bị bạn bè sử dụng gián để hù dọa,… Những sự kiện này vô tình tạo nên phản ứng phòng vệ vô thức trong tâm trí. Do đó, não bộ sẽ kích hoạt cảm giác sợ hãi tột độ và ghê tởm khi nhìn thấy gián.
• Kết quả của quá trình tiến hóa: Như đã đề cập, nỗi sợ là kết quả của quá trình tiến hóa. Theo thời gian, gen biến đổi để con người thích nghi tốt hơn và phát hiện những mối nguy bằng cách gây ra cảm giác sợ hãi. Gián vốn dĩ không phải là côn trùng gây hại. Tuy nhiên, khả năng sinh sản nhanh chóng và mùi hôi từ chúng có thể khiến một số người cảm thấy không gian sống bị đe dọa. Do đó, sẽ có người gặp phải cảm giác sợ hãi tột độ khi đối mặt với loài côn trùng này.
• Một số yếu tố khác: Hội chứng sợ gián (Blatophobia) còn liên quan đến những yếu tố như tuổi còn nhỏ, tính cách hay lo âu, sợ hãi, gia đình bao bọc quá mức,…

Cảm giác sợ hãi quá mức khi nhìn thấy gián sẽ giảm dần khi trưởng thành. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, nỗi sợ có thể kéo dài trong nhiều năm nếu không được điều trị.

Ảnh hưởng của hội chứng sợ gián

Các triệu chứng của hội chứng sợ gián không đe dọa trực tiếp đến sức khỏe. Tuy nhiên, vì luôn lo sợ sẽ gặp gián nên người bệnh thường ở trong trạng thái căng thẳng và bất an. Ngoài ra, hội chứng này còn thôi thúc các hành vi cưỡng chế như dọn dẹp xe hơi, nhà cửa, phun xịt côn trùng quá mức cân thiết.

Khi nhìn thấy gián, người bệnh có thể lên cơn hoảng loạn. Nếu đang làm việc ở trên cao hoặc đang điều khiển phương tiện giao thông, khả năng xảy ra tai nạn là rất cao. So với các rối loạn ám ảnh sợ hãi khác như sợ nhện, sợ máy bay thì sợ gián có mức độ ảnh hưởng cao hơn. Bởi gián là loài côn trùng xuất hiện ở mọi lúc mọi nơi. Điều này khiến người bệnh luôn căng thẳng, nhốt mình trong nhà và từ chối ra ngoài.

Hội chứng sợ gián (Blatophobia) có thể dẫn đến các vấn đề tâm lý như rối loạn ám ảnh cưỡng chế, rối loạn lo âu lan tỏa, trầm cảm,… Cảm giác bất lực vì không kiểm soát được nỗi sợ khiến nhiều người lạm dụng rượu bia và nghiện chất. Ngoài ra, trẻ nhỏ mắc chứng bệnh này sẽ khó có thể học tập tốt, chậm phát triển thể chất và tâm lý thường không ổn định.

Cách hết sợ gián cho người bị Blatophobia

Nỗi sợ côn trùng thông thường sẽ không phải điều trị vì ít gây ra phiền toái trong cuộc sống. Tuy nhiên với hội chứng sợ gián, đa phần phải can thiệp trị liệu để có thể bình thường hóa cuộc sống và ngăn chặn những ảnh hưởng lâu dài đối với sức khỏe.

Như đã đề cập, Blatophobia chưa được công nhận là hội chứng tâm lý chính thức. Do đó, các bác sĩ sẽ sử dụng tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn ám ảnh sợ hãi trong trường hợp này. Về cơ bản, các ám ảnh sợ có cơ chế và biểu hiện giống nhau. Vì vậy, trị liệu tâm lý và sử dụng thuốc sẽ được cân nhắc để giảm bớt sự sợ hãi, đồng thời giúp người bệnh giảm các hành vi né tránh và học cách giải tỏa sự lo lắng, căng thẳng do chứng sợ gián gây ra.

Các phương pháp được cân nhắc trong quá trình điều trị hội chứng sợ gián:

1. Trị liệu tâm lý – cách giúp bạn hết sợ gián hiệu quả

Trị liệu tâm lý là phương pháp có hiệu quả nhất khi điều trị các hội chứng ám ảnh sợ bao gồm cả chứng sợ gián. Phương pháp này được thực hiện nhằm tìm hiểu về nguyên nhân gây ra nỗi sợ gián vô lý. Sau đó, chuyên gia sẽ chọn hướng can thiệp để giúp bệnh nhân thay đổi suy nghĩ sai lầm, từ đó điều chỉnh hành vi và cảm xúc theo chiều hướng tích cực hơn.

Có khá nhiều phương pháp tâm lý được áp dụng cho bệnh nhân mắc hội chứng sợ gián. Trong đó, các phương pháp được áp dụng phổ biến bao gồm:

• Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): Hiện tại, CBT là phương pháp tâm lý trị liệu được sử dụng rộng rãi nhất. CBT được áp dụng nhằm thay đổi suy nghĩ sai lầm, tiêu cực về gián. Từ đó giúp người bệnh giảm cảm giác sợ hãi quá mức khi đối mặt với loài côn trùng này. Mục tiêu xa hơn của CBT là giúp giảm các hành vi né tránh và kiểm soát cảm xúc tiêu cực do hội chứng sợ gián gây ra.
• Liệu pháp tiếp xúc: Liệu pháp tiếp xúc thường được kết hợp với CBT để tăng hiệu quả. Liệu pháp này sẽ cho người bệnh tiếp xúc với gián bắt đầu từ việc đề cập trong cuộc trò chuyện, sau đó là xem hình ảnh và nhìn trực tiếp. Hiện nay, một số nơi đã ứng dụng công nghệ thực tế ảo để bệnh nhân có thể đối mặt với gián mà không phải tiếp xúc trực tiếp. Liệu pháp tiếp xúc giúp người bệnh học cách đối phó với nỗi sợ và giảm bớt sự sợ hãi vô lý với loài gián.
• Lập trình ngôn ngữ tư duy (NLP): NLP cho phép chuyên gia tìm ra căn nguyên gây ra sự sợ hãi vô lý. Liệu pháp này giúp người bệnh bình tĩnh khi đối mặt với nỗi sợ và học cách thư giãn, tránh căng thẳng quá độ. Trong quá trình trị liệu, chuyên gia có thể kết hợp nhiều liệu pháp để điều chỉnh hành vi và giúp người bệnh phát huy tối đa khả năng của mình.

Trị liệu tâm lý được đánh giá mang lại hiệu quả cao trong điều trị hội chứng sợ gián. Quá trình trị liệu có thể kéo dài khoảng vài tuần hoặc lâu hơn tùy từng trường hợp. Tuy nhiên, khi kiên trì trị liệu, hầu hết mọi người đều có phản ứng tốt và vượt qua được hội chứng sợ gián.

2. Sử dụng thuốc

Sử dụng thuốc hiếm khi được chỉ định khi điều trị hội chứng sợ gián. Tuy nhiên, vì gián có thể xuất hiện mọi lúc mọi nơi nên không ít người trở nên quá căng thẳng, lo âu và trầm cảm. Do đó, thuốc có thể được sử dụng để giảm các cảm xúc tiêu cực và cải thiện các triệu chứng thể chất có liên quan.

Các loại thuốc được xem xét sử dụng cho người mắc hội chứng sợ gián:

• Thuốc chống trầm cảm
• Thuốc an thần, giải lo âu
• Thuốc chẹn beta

Sử dụng thuốc mang lại hiệu quả nhanh chóng. Tuy nhiên, thuốc chỉ giúp cải thiện triệu chứng, không thể làm giảm nỗi sợ vô lý với gián. Do đó, dùng thuốc chỉ được xem là biện pháp hỗ trợ trong điều trị hội chứng sợ gián. Bệnh nhân buộc phải trị liệu tâm lý nếu muốn vượt qua nỗi sợ và trang bị các kỹ năng cần thiết.

3. Các biện pháp hỗ trợ

Hội chứng sợ gián khiến bệnh nhân luôn căng thẳng, bất an vì sợ phải đối mặt với gián. Tâm lý căng thẳng có thể kéo theo nhiều vấn đề về thể chất như căng cơ, đau đầu, mất ngủ, tăng huyết áp,… Để hỗ trợ quá trình điều trị, bệnh nhân nên thực hiện một số biện pháp hỗ trợ bên cạnh sử dụng thuốc và trị liệu tâm lý:

• Trang bị những biện pháp giảm stress như ngồi thiền, hít thở sâu, massage, sử dụng trà thảo mộc,… Các biện pháp này giúp giảm phần nào cảm giác căng thẳng và lo âu do hội chứng sợ gián gây ra.
• Tìm hiểu những thông tin về gián để thay đổi suy nghĩ sai lầm về loài động vật này. Khi thay đổi nhận thức, nỗi sợ vô lý về loài gián sẽ giảm đi đáng kể.
• Duy trì lối sống lành mạnh để tránh suy nhược cơ thể. Mặc dù một thể trạng khỏe mạnh không giúp loại bỏ nỗi sợ nhưng sẽ hỗ trợ kiểm soát những cảm xúc tiêu cực.
• Tìm kiếm những người bạn và tham gia các hội nhóm những người mắc chứng rối loạn ám ảnh sợ hãi để được chia sẻ, kết bạn và có thêm kinh nghiệm điều trị.
• Trao đổi với những người xung quanh về tình trạng sức khỏe để tránh những tình huống có thể dẫn đến tai nạn. Ngoài ra, điều này cũng sẽ giúp bệnh nhân thoải mái hơn và không phải che giấu bệnh tình.
• Viết nhật ký về cảm xúc và suy nghĩ của bản thân. Thông qua việc bộc lộ suy nghĩ tiêu cực, chuyên gia sẽ đưa ra hướng can thiệp tối ưu để mang lại kết quả khả quan hơn.

Hội chứng sợ gián nghe có vẻ bình thường nhưng ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Mặc dù nguyên nhân chưa được biết rõ nhưng hội chứng này có thể được kiểm soát thông qua liệu pháp tâm lý. Vì vậy, nếu nghi ngờ mắc bệnh, nên điều trị sớm để có thể học tập, làm việc và phát triển một cách lành mạnh.

Tham khảo thêm:

• 8 Cách vượt qua nỗi sợ hãi của bản thân
• Hội chứng sợ biển (Thalassophobia): Nguyên nhân và cách khắc phục
• Hội chứng sợ bóng tối là gì? Biểu hiện và cách vượt qua