Rối loạn điều chỉnh là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và điều trị

Rối loạn điều chỉnh là một bệnh lý có liên quan đến yếu tố căng thẳng, stress, các triệu chứng của bệnh rất dễ bị nhầm lẫn với tình trạng trầm cảm. Theo chia sẻ của các chuyên gia thì việc phát hiện và can thiệp càng sớm sẽ giúp cho cơ hội phục hồi sức khỏe của bệnh nhân càng cao.

Rối loạn điều chỉnh là gì?

Stress là một trong các phản ứng bình thường mà ai cũng có thể gặp phải. Cũng bởi trong cuộc sống có vô vàng những điều khó khăn, bất lợi khiến chúng ta cảm thấy căng thẳng và mệt mỏi. Ở một mức độ nào đó, stress được xem là yếu tố thúc đẩy, là động lực giúp con người hoàn thành tốt hơn, nỗ lực nhiều hơn để có thể càng phát triển. Tuy nhiên, đối với những người mắc chứng rối loạn điều chỉnh (Adjustment Disorders) thì họ sẽ có những phản ứng gay gắt và dữ dội hơn so với stress, cấp độ có thể cao gấp nhiều lần so với những người có sức khỏe bình thường.

Những người mắc phải chứng rối loạn điều chỉnh sẽ gặp phải rất nhiều khó khăn và thử thách khi phải đối diện với các yếu tố, sự kiện gây căng thẳng, áp lực. Họ sẽ không thể giải quyết tốt nếu trải qua các tình huống như người thân đột ngột qua đời, mắc phải bệnh hiểm nghèo, áp lực từ công việc, rạn nứt trong các mối quan hệ lâu dài,….

Có thể nói, bất kì các thay đổi nào xảy ra trong cuộc sống cũng có thể khiến họ rơi vào trạng thấy stress, mệt mỏi, bế tắc, suy sụp tột độ. Thông thường, đối với những người có sức khỏe tốt thì thời gian để họ thích ứng và điều chỉnh các thay đổi khi gặp căng thẳng có thể là từ vài ngày cho đến vài tháng. Tuy nhiên, đối với người bệnh rối loạn điều chỉnh thì những phản ứng cảm xúc và hành vi sẽ kéo dài và xuất hiện một cách liên tục, bất thường. Các biểu hiện của bệnh có thể dễ bị nhầm lẫn với chứng rối loạn trầm cảm.

Tình trạng rối loạn điều chỉnh sẽ làm cho bệnh nhân bị ảnh hưởng về các cảm nhận đối với chính bản thân mình và cả thế giới xung quanh. Các triệu chứng của bệnh thường sẽ bắt đầu trong khoảng 3 tháng kể từ khi các sự kiện gây căng thẳng xảy ra và chúng sẽ kéo dài tối đa trong vòng 6 tháng. Tuy nhiên, tùy vào tình trạng của bệnh mà thời gian kéo dài có thể lâu hơn hoặc phát triển thành căn bệnh mãn tính với những ảnh hưởng nghiêm trọng đối với đời sống.

Dựa vào số liệu thống kê hiện nay cho biết, có khoảng từ 2 đến 8% dân số trên toàn thế giới đang mắc phải chứng bệnh này. Các chuyên gia cho biết, triệu chứng rối loạn điều chỉnh có thể khởi phát ở bất kì đối tượng nào, không phân biệt độ tuổi. Tuy nhiên, tỉ lệ nữ giới mắc bệnh sẽ cao hơn gấp 2 lần so với nam giới.

Một số dạng rối loạn điều chỉnh phổ biến

Tùy vào mỗi người bệnh mà các triệu chứng của rối loạn điều chỉnh sẽ có phần khác nhau. Theo cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn tâm thần (DSM-5) thì căn bệnh này sẽ được chia thành 6 dạng riêng biệt, mỗi loại sẽ có những đặc trưng nổi bật. Cụ thể như sau:

• Dạng lo lắng: Những người bệnh thuộc dạng này sẽ thường xuyên cảm thấy lo lắng, hồi hộp, bất an, mất tập trung và suy giảm khả năng ghi nhớ. Đôi lúc họ còn cảm thấy bồn chồn, choáng ngợp trước những gì mà người khác cho là bình thường. Nếu đối tượng bệnh là trẻ em sẽ có kèm theo nỗi lo sợ bị chia cắt, tách  biệt khỏi cha mẹ và những người thân thiết trong gia đình.
• Dạng trầm cảm: Triệu chứng chủ yếu của dạng bệnh này chính là cảm giác buồn chán, tuyệt vọng, không có sức sống, niềm tin. Người bệnh không còn cảm nhận được niềm vui, sự hạnh phúc, không còn hứng thú đối với các sự kiện, hoạt động xảy ra xung quanh.
• Dạng rối loạn hành vi: Các triệu chứng của bệnh sẽ chủ yếu liên quan đến hành vi, chẳng hạn như đánh nhau, lái xe liều lĩnh, phá hoại, chống đối, trốn học,….
• Dạng trầm cảm xen lẫn lo âu: Người bệnh sẽ xuất hiện đồng thời cả các triệu chứng của trầm cảm và lo âu.
• Dạng rối loạn cảm xúc và hành vi: Đây là sự kết hợp giữa cảm giác lo lắng, trầm cảm và những hành vi bất thường.
• Dạng không xác định: Triệu chứng của người bệnh không phù hợp với bất kì dạng rối loạn điều chỉnh nào nêu trên. Nó có thể là các vấn đề xoay quanh gia đình, công việc, học tập, các mối quan hệ,….

Nguyên nhân gây ra chứng rối loạn điều chỉnh

Theo nhận định của các chuyên gia thì rối loạn điều chỉnh thường khởi phát từ những sự thay đổi đặc trưng xảy ra trong cuộc sống hàng ngày của mỗi con người. Bên cạnh đó, họ còn cho biết thêm, di truyền và những trải nghiệm đã từng xảy ra trong quá khứ cũng có liên quan đến chứng bệnh này.

Một số biến cố có thể làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh rối loạn điều chỉnh như:

• Sự ra đi đột ngột của những người thân thiết.
• Gặp phải khó khăn về vấn đề tài chính, nợ nần, thất nghiệp.
• Ly dị, rạn nứt trong các mối quan hệ lâu dài.
• Có con ngoài ý muốn, chia tay người yêu
• Gặp phải các rắc rối ở trường học, nơi làm việc
• Một số vấn đề về sức khỏe nghiêm trọng
• Từng trải nghiệm các tình huống nguy hiểm như hỏa hoạn, thiên tai, sạt lở, bị lạm dụng tình dục, bạo lực học đường,….

Bên cạnh đó, những trải nghiệm trong cuộc sống cũng có thể ảnh hưởng đến cách mà bạn đối mặt và phản ứng với những căng thẳng, áp lực. Nguy cơ bị rối loạn điều chỉnh có thể đến từ:

• Có những trải nghiệm stress ở thời thơ ấu
• Gặp phải các vấn đề sức khỏe khác
• Một số tình huống khó khăn trong cuộc sống xuất hiện cùng lúc.

Triệu chứng của người bệnh rối loạn điều chỉnh

Tùy vào mỗi dạng rối loạn điều chỉnh khác nhau mà các triệu chứng của người bệnh cũng có phần riêng biệt và đa dạng với từng trường hợp bệnh. Tình trạng căng thẳng của người bệnh sẽ biểu hiện nghiêm trọng hơn so với mức bình thường và nó có thể gây ra rất nhiều các biểu hiện đặc trưng trong cuộc sống của bệnh nhân.

Rối loạn điều chỉnh nếu không được kiểm soát tốt sẽ làm ảnh hưởng nhiều đến tâm trạng và suy nghĩ của người bệnh về chính bản thân họ và cả những người xung quanh. Ngoài ra, nó còn có khả năng tác động đến hành vi của một người. Một số triệu chứng thường gặp như:

• Luôn cảm thấy buồn chán, mệt mỏi, tuyệt vọng, không còn tận hưởng được trọn vẹn niềm vui, sự hạnh phúc như trước kia.
• Thường xuyên khóc lóc, nhạy cảm không rõ nguyên nhân.
• Rối loạn giấc ngủ, chủ yếu là mất ngủ, ngủ không sâu giấc, hay mơ gặp ác mộng.
• Thay đổi thói quen ăn uống, không còn cảm giác ăn ngon miệng, chán ăn, ăn uống kém.
• Gặp phải nhiều khó khăn trong quá trình giao tiếp, kết nối với mọi người xung quanh.
• Không muốn tiếp tục việc học hay công việc hàng ngày, có xu hướng né tránh việc chi trả các chi phí hàng tháng
• Khó đạt được thành công trong công việc, không thể hoàn thành mọi thứ theo ý muốn của bản thân.
• Luôn từ chối sự giúp đỡ, hỗ trợ từ những người xung quanh.
• Có những suy nghĩ tiêu cực, có ý định muốn tự sát.

Các triệu chứng của rối loạn điều chỉnh có thể được thuyên giảm và xoa dịu khi các yếu tố gây stress được giải quyết và khắc phục tốt. Tuy nhiên, đôi lúc các nguyên nhân gây bệnh có thể đeo bám và theo người bệnh một cách dai dẳng hoặc xuất hiện thêm nhiều biến cố khác khiến bệnh nhân phải vật lộn với những cảm xúc tiêu cực một lần nữa và ở mức độ nghiêm trọng hơn.

Nếu bạn cảm thấy khó khăn và không thể nào giải quyết tốt các vấn đề gây căng thẳng của bản thân thì cách tốt nhất hãy tìm gặp bác sĩ để được hỗ trợ nhanh chóng. Nếu các triệu chứng của rối loạn điều chỉnh không sớm được phát hiện và khắc phục tốt sẽ gây nên rất nhiều cản trở đối với đời sống và sức khỏe của người bệnh.

Rối loạn điều chỉnh gây ra biến chứng gì?

Theo chia sẻ từ các chuyên gia thì rối loạn điều chỉnh gây ra không ít các ảnh hưởng nghiêm trọng đối với đời sống sinh hoạt hàng ngày của người bệnh. Chẳng hạn như:

• Những người bệnh rối loạn điều chỉnh phải thường xuyên đối diện và chịu đựng các cảm xúc căng thẳng, lo lắng, bất an, chán nản. Điều này khiến họ không thể tập trung vào bất kì việc gì, chất lượng cuộc sống dần bị suy giảm, sức khỏe suy kiệt nhanh chóng.
• Người bệnh thường xuyên rơi vào trạng thái mất ngủ dẫn đến suy nhược cơ thể, mệt mỏi kéo dài và không có sức sống, năng lượng để hoàn thành các công việc hàng ngày. Thậm chí nếu tình trạng này cứ liên tục xuất hiện sẽ làm gia tăng nguy cơ phát triển thành các bệnh lý nguy hiểm hơn, điển hình như trầm cảm, rối loạn lo âu.
• Khi phải liên tục giằng vặt với những cảm xúc tiêu cực sẽ khiến người bệnh dễ hình thành các suy nghĩ tiêu cực, nhiều khả năng xuất hiện các hành vi tự làm tổn thương bản thân hoặc thậm chí là tự tử.
• Người bệnh có nhiều xu hướng muốn tìm đến chất gây nghiện, các chất kích thích như rượu bia, thuốc lá, ma túy nhằm giải tỏa những nỗi căng thẳng, phiền muộn trong lòng. Tuy nhiên, việc lạm dụng các chất này chỉ có hiệu quả tạm thời, sau đó sẽ làm cho tình trạng bệnh càng gia tăng nghiêm trọng hơn, thậm chí là khiến cho người bệnh thực hiện các hành vi mất kiểm soát.

Do các ảnh hưởng và biến chứng nghiêm trọng mà rối loạn điều chỉnh có thể gây ra nên ngay khi nhận thấy các triệu chứng nhận biết, người bệnh cần chủ động hơn trong việc thăm khám và điều trị bệnh tại các cơ sở chuyên khoa uy tín để hạn chế được những hệ lụy nguy hiểm có thể xảy ra.

Chẩn đoán bệnh rối loạn điều chỉnh

Thông thường, các bác sĩ chuyên khoa chủ yếu sẽ dựa vào nguyên nhân gây stress để chẩn đoán về tình trạng bệnh. Đồng thời, các biểu hiện đặc trưng của người bệnh và những ảnh hưởng của nó đối với đời sống và sinh hoạt hàng ngày cũng là yếu tố cần thiết trong quá trình xác định một người có mắc chứng rối loạn điều chỉnh hay không.

Bác sĩ chuyên khoa sẽ thăm khám sức khỏe tổng quát cho bệnh nhân và tiến hành khai thác về các triệu chứng, tiền sử bệnh lý của người bệnh và cả những người thân trong gia đình. Ngoài ra, các chuyên gia còn dựa vào tiêu chuẩn chẩn đoán Diagnostic and Statistical Manuel of Mental Disorders – DSM-5  để có thể đưa ra đánh giá chính xác hơn về tình trạng bệnh của mỗi người.

Tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn điều chỉnh theo DSM-5 cụ thể như sau:

• Người bệnh có xuất hiện các triệu chứng rối loạn cảm xúc và hành vi có liên quan đến những yếu tố gây stress diễn ra trong khoảng 3 tháng sau khi sự kiện xảy ra.
• Tình trạng stress và mức độ thể hiện khá phức tạp và kéo dài lâu hơn so với những lần đối diện với sự kiện stress trước kia.
• Các triệu chứng bệnh không có liên quan đến những vấn đề sức khỏe khác.

Vậy các triệu chứng rối loạn điều chỉnh sẽ kéo dài trong bao lâu?

Theo chia sẻ của các chuyên gia thì tùy vào tình trạng và dạng bệnh khác nhau mà thời gian kéo dài của mỗi người bệnh cũng sẽ không giống nhau. Thường sẽ được chia thành 2 dạng như:

• Tạm thời: Các biểu hiện của bệnh thường chỉ xuất hiện và kéo dài trong khoảng 6 tháng hoặc cũng có trường hợp ngắn hơn. Khi các vấn đề gây stress được khắc phục và giải quyết tốt thì các triệu chứng bệnh cũng sẽ dần thuyên giảm và biến mất.
• Kéo dài: Các triệu chứng rối loạn điều chỉnh sẽ kéo dài dai dẳng tối thiểu 6 tháng và gây nên nhiều tác động tiêu cực đối với sức khỏe và đời sống của người bệnh.

Hướng điều trị rối loạn điều chỉnh

Cũng tương tự như các chứng bệnh tâm thần khác, rối loạn điều chỉnh cũng sẽ được ưu tiên điều trị bằng liệu pháp tâm lý và sử dụng thuốc hỗ trợ. Đồng thời để sức khỏe được phục hồi tốt hơn và phòng tránh nguy cơ tái phát thì bác sĩ cũng sẽ hướng dẫn cho người bệnh một số biện pháp thay đổi lối sống phù hợp.

1. Trị liệu tâm lý

Trị liệu tâm lý là liệu pháp trò chuyện và trao đổi trực tiếp giữa chuyên gia tâm lý và người bệnh. Bằng những kỹ thuật chuyên môn của mình mà các chuyên gia sẽ dần khai thác và giúp bệnh nhân hiểu rõ hơn về tình trạng sức khỏe cũng như tìm ra nguyên nhân gốc rễ của stress. Cũng chính nhờ thế mà người bệnh có thể dễ dàng đối mặt với những tình huống căng thẳng và tìm ra biện pháp khắc phục hiệu quả nhất.

Nhờ vào tâm lý trị liệu mà người bệnh rối loạn điều chỉnh có thể ổn định và kiểm soát tốt cảm xúc, hành vi, suy nghĩ của bản thân. Đồng thời, sau khi khống chế và làm thuyên giảm các triệu chứng bệnh, họ cũng sẽ dễ dàng hòa nhập và thích ứng tốt với đời sống hàng ngày. Người bệnh cũng sẽ được hướng dẫn và nâng cao các kỹ năng cần thiết như kỹ năng kiểm soát cảm xúc, đối mặt với khó khăn, vượt qua stress để cân bằng cuộc sống tốt hơn.

2. Sử dụng thuốc điều trị

Đối với một số trường hợp, bác sĩ chuyên khoa sẽ cân nhắc sử dụng thêm một số loại thuốc chống lo âu, thuốc chống trầm cảm để khắc phục tốt các triệu chứng bệnh. Việc dùng thuốc tuy không thể điều trị được tận gốc nguyên nhân gây bệnh nhưng nó có khả năng tốt trong việc kiểm soát và hạn chế các biến chứng nguy hiểm mà rối loạn điều chỉnh có thể gây ra.

Tuy nhiên, việc dùng thuốc cần phải có sự hướng dẫn và theo dõi cụ thể của bác sĩ chuyên khoa. Bởi những loại thuốc được chỉ định sử dụng có khả năng gây ra một số tác dụng phụ ngoài ý muốn. Chính vì thế người bệnh cần phải thực sự cẩn trọng và tuân thủ nghiêm ngặt các yêu cầu sử dụng thuốc của bác sĩ.

3. Thay đổi lối sống lành mạnh và tích cực hơn

Bên cạnh việc áp dụng và tuân thủ đúng theo các biện pháp điều trị chuyên khoa nêu trên thì người bệnh rối loạn điều chỉnh cũng cần phải chú ý đến chế độ sinh hoạt, nghỉ ngơi, ăn uống hàng ngày của mình. Cũng bởi tình trạng bệnh có liên quan đến các phản ứng đối với những sự việc diễn ra hàng ngày nên bạn cần phải biết cách bảo vệ sức khỏe và xây dựng cho mình một lối sống lành mạnh.

Một số lời khuyên hữu ích dành cho bạn như sau:

• Chú ý đến chế độ ăn uống hàng ngày, xây dựng thực đơn dinh dưỡng thật lành mạnh, bổ sung nhiều rau xanh và các thực phẩm bổ dưỡng.
• Cải thiện chất lượng giấc ngủ, đảm bảo ngủ đủ từ 7 đến 8 tiếng mỗi ngày, giấc ngủ cần tập trung vào buổi tối.
• Vận động, tập luyện thể dục thể thao thường xuyên không chỉ có tác dụng tốt trong việc nâng cao sức khỏe thể chất, gai tăng sức đề kháng mà còn hỗ trợ giảm stress, thư giãn hiệu quả và an toàn.
• Xây dựng và duy trì các mối quan hệ lành mạnh.
• Học cách giữ bình tĩnh, suy nghĩ tích cực, lạc quan và chấp nhận đương đầu với mọi thử thách, khó khăn trong cuộc sống.
• Tích cực tham gia vào các hoạt động vui chơi, giải trí dựa theo sở thích, tìm kiếm những thú vui riêng cho bản thân.
• Rèn luyện thói quen sắp xếp và lên kế hoạch cụ thể cho các vấn đề trong cuộc sống.
• Cởi mở và chủ động tìm kiếm sự giúp đỡ khi cần thiết. Học cách chia sẻ, bày tỏ cảm xúc nhiều hơn.

Để điều trị và khắc phục tốt tình trạng rối loạn điều chỉnh bạn cần phải tìm đến các bác sĩ chuyên khoa tâm Tâm thần kinh hoặc các chuyên gia tâm lý cho nhiều kinh nghiệm. Hãy chủ động trong việc thăm khám và nhờ đến sự hỗ trợ của mọi người xung quanh để có thể dễ dàng vượt qua được giai đoạn khó khăn này.

Có thể bạn quan tâm:

• Rối loạn thích nghi: Nguyên nhân và cách khắc phục hiệu quả
• Rối loạn nhân cách kịch tính (HPD): Cách nhận biết và chữa trị
• Bạn Biết Gì Về Hội Chứng Rối Loạn Hành Vi Giấc Ngủ REM?