Rối loạn phân ly là gì? Làm sao để nhận biết và điều trị?

Rối loạn phân ly là một chứng bệnh tâm thần với đa dạng các triệu chứng và hiện vẫn chưa thể xác định cụ thể về nguyên nhân gây bệnh. Theo số liệu thống kê nhận thấy, có đến 0,3 – 0,5% tỉ lệ dân số toàn thế giới mắc phải căn bệnh này, phụ nữ chiếm phần đông hơn nam giới, trẻ em có nguy cơ nhiều hơn so với người già. 

Rối loạn phân ly là gì?

Rối loạn phân ly (rối loạn thần kinh chức năng, hysteria,….) là một các rối loạn tâm thần có liên quan đến việc trải nghiệm những mất kết nối và thiếu tính liên tục giữa ký ức, suy nghĩ, môi trường sống, hành động và cách mà con người nhận diện. Thông thường, những người mắc phải chứng bệnh này thường có xu hướng muốn né tránh, lẩn trốn thực tại theo những cách không lành mạnh và không tự nguyện. Điều này gây ảnh hưởng rất lớn đối với chất lượng cuộc sống và các sinh hoạt hàng ngày của bản thân họ cùng những người xung quanh.

Rối loạn phân ly thường sẽ phát triển giống như cách mà cơ thể phản ứng lại với các sang chấn tâm lý, các tình huống gây stress, căng thẳng và giúp loại bỏ các phần ký ức tồi tệ, không mong muốn. Tùy thuộc vào từng loại rối loạn phân ly khác nhau mà các triệu chứng bệnh cũng có phần riêng biệt và đa dạng theo từng bệnh nhân.

Khoảng thời gian áp lực, căng thẳng, mệt mỏi có khả năng tạm thời làm cho các triệu chứng bệnh trở nên trầm trọng và nguy hiểm hơn, khiến chúng càng biểu hiện cụ thể và rõ ràng hơn. Ngoài ra, rối loạn phân ly còn có thể xảy ra theo tính tập thể, tức là hiện tượng xảy ra đồng loạt trong cùng một nhóm, một tập thể như đám đông, trường học, cơ quan,…

Đặc điểm của rối loạn phân ly

Các triệu chứng của rối loạn phân ly xuất hiện cũng bởi quá trình suy yếu của hoạt động ở vỏ não, chúng bắt đầu thoát ly khỏi sự kiềm chế của dưới vỏ, từ đó làm gia tăng cảm xúc và tăng tính ám thị. Cũng chính vì thế mà sự kích thích cực mạnh của yếu tố sang chấn tâm lý khiến cho vỏ não không còn đủ khả năng để kiềm chế, từ đó rơi vào trạng thái bị ức chế. Khi vỏ não không thể tự điều hòa được thì sẽ khiến cho vùng dưới vỏ gia tăng hoạt động, làm xuất hiện các triệu chứng đặc trưng của tình trạng rối loạn phân ly.

Bên cạnh đó, những kích thích của sang chấn tâm lý rất dễ gây ra các phản ứng theo hướng dây chuyền tập thể. Chính vì thế mà khi một người trong tập thể xuất hiện các triệu chứng của rối loạn phân ly thì những người còn lại cũng có nguy cơ bị bệnh và làm theo những điều đó. Vì thế mà chúng ta sẽ có cảm giác rằng bệnh có khả năng lây lan hay còn được gọi là rối loạn phân ly tập thể.

Theo chia sẻ của các chuyên gia thì rối loạn phân ly sẽ có nhiều nguy cơ khởi phát ở trẻ em và đặc biệt là gặp nhiều ở các bé gái. Ngoài ra, tình trạng này còn thường xảy ra một cách đồng loạt theo tập thể hoặc theo nhóm ở các đám đông hoặc trường học. Biểu hiện đặc trưng của tình trạng này đó chính là có một người mắc bệnh và những người xung quanh cũng có xu hướng bị lây lan.

Các triệu chứng rối loạn phân ly thường sẽ xuất hiện sau khi trải qua các sang chấn tâm lý, những vấn đề khó khăn, áp lực, căng thẳng trong cuộc sống, công việc, học tập, các mối quan hệ mà bản thân người bệnh không thể tự khắc phục và giải quyết tốt. Theo lâm sàng thì bệnh nhân thường sẽ thể hiện một loạt các biểu hiện về cơ thể cùng với những triệu chứng mất chức năng thứ phát mà không xuất hiện bất kì các nguyên nhân tổn thương thực thể nào.

Các triệu chứng nhận biết rối loạn phân ly

Tùy thuộc vào từng loại rối loạn phân ly mà các triệu chứng của người bệnh cũng sẽ có phần khác nhau. Tuy nhiên, chủ yếu sẽ bao gồm:

• Có cảm giác bản thân đang bị tách rời khỏi thể xác và cảm xúc của chính mình.
• Mất trí nhớ về một vài khoảnh khắc, sự kiện, thời gian, con người và cả các thông tin cá nhân.
• Không có khả năng để ứng phó, xử lý tốt các tình huống gây căng thẳng, áp lực đến từ công việc, học tập, gia đình, các mối quan hệ.
• Nhận thức và cách tiếp nhận mọi thứ xung quanh, kể cả con người trở nên không thực.
• Gặp phải nhiều rắc rối rối trong công việc, các mối quan hệ hoặc các lĩnh vực khác trong đời sống hàng ngày.
• Có kèm theo các vấn đề sức khỏe tâm thần khác, điển hình như lo lắng, trầm cảm, suy nghĩ tiêu cực, có ý định muốn tự sát.

Theo nghiên cứu, các nhà khoa học đã chỉ ra 3 chứng rối loạn phân ly chính như sau:

• Rối loạn bản sắc tâm phân: Người bệnh có thể cảm thấy có hai hoặc nhiều người đang cùng hiện diện nói chuyện và sống trong tâm trí của họ. Bản thân bệnh nhân có thể có cảm giác như có ai đó đang cố gắng chiếm hữu thân xác của họ bởi rất nhiều danh tính khác nhau. Mỗi danh tính có thể có đặc điểm, tên gọi, tính cách, quá khứ, giọng nói, giới tính, cách cư xử khác nhau. Những ai mắc phải dạng rối loạn phân ly này thường sẽ kèm theo chứng hay quên tâm phân hoặc chứng rối loạn bỏ nhà đi phân ly (dissociative fugue).
• Chứng quên tâm phân: Triệu chứng đặc trưng của tình trạng này đó chính là mất trí nhớ ở mức độ nghiêm trọng và không thể tìm ra nguyên nhân lý giải cụ thể được cho tình trạng này. Bệnh nhân hoàn toàn không thể nhớ rõ hoặc quên đi tất cả các thông tin cá nhân hoặc những sự kiện đã từng trải qua, đặc biệt là những khoảng thời gian căng thẳng, đau buồn, mệt mỏi. Các đợt mất trí nhớ thường xảy ra đột ngột, ngay cả bản thân người bệnh cũng không thể tự dự đoán trước và chúng có thể kéo dài vài phút, vài giờ, đôi khi cũng có thể vài tháng, vài năm nhưng trường hợp này rất hiếm gặp.
• Rối loạn nhân cách hóa – tri giác sai thực tại: Người bệnh sẽ có cảm giác như bản thân đang tự quan sát suy nghĩ, hành động, cảm xúc của chính mình từ xa, giống như đang thưởng thức một bộ phim – nhân cách hóa. Bệnh nhân sẽ cảm thấy như mình đang bị tách biệt khỏi cuộc sống thực tại, thời gian của họ có thể bị tăng nhanh hoặc chậm lại, thế giới trở nên mờ ảo, giống như không có thực. Họ cũng có thể đối mặt với tình trạng tri giác sai thực tại (derealization) hoặc cá nhân hóa (Depersonalization), thậm chí là tồn tại cả hai. Các triệu chứng của bệnh có thể khiến bạn cảm thấy buồn bã, đau khổ sâu sắc, đôi khi nó có thể tồn tại trong một khoảnh khắc nhất định nhưng cũng có thể kéo dài dai dẳng trong nhiều năm liền.

Nguyên nhân gây ra rối loạn phân ly

Theo chia sẻ và tìm hiểu của các nhà khoa học thì rối loạn phân ly là phản ứng tự nhiên của cơ thể nhằm đối phó lại với những tình huống gây sang chấn tâm lý. Các chứng rối loạn này thường dễ xuất hiện ở những đứa trẻ đã từng bị lạm dụng tình dục, bạo lực thể xác, tinh thần trong thời gian kéo dài hoặc là sinh sống trong một gia đình tồi tệ, được dạy dỗ bởi cha mẹ độc hại. Ngoài ra, các trải nghiệm từ thiên tai, chiến tranh cũng có thể là yếu tố làm gia tăng nguy cơ mắc chứng rối loạn phân ly.

Trong thực tế, dấu ấn cá nhân của mỗi người sẽ được hình thành và nuôi dưỡng trong suốt thời gian thơ ấu. Chính vì thế mà trẻ em sẽ có nhiều khả năng bước ra khỏi chính mình và nhìn nhận, quan sát sang chấn hơn so với những người đã trưởng thành. Chúng sẽ có cảm giác giống như mọi thứ đang xảy ra với một người nào khác, không phải là chính mình.

Cho đến hiện nay vẫn chưa có bất kì nghiên cứu hoặc chứng minh khoa học nào xác định cụ thể rối loạn phân ly được hình thành do các tổn thương bên trong não bộ. Cũng vì lý do đó mà căn bệnh này còn được gọi là bệnh lý chức năng, nguyên nhân chủ yếu có thể đến từ các sang chấn tâm thần.

Sang chấn tâm thần thường sẽ là những cảm xúc dữ dội và mạnh mẽ như tức giận quá mức, lo sợ tột độ, thất vọng hoặc suy sụp nặng nề,…Các sang chấn sẽ rất dễ nhận biết trong bệnh tâm căn suy nhược cũng bởi nó có tính chất mạnh và cấp. Chúng sẽ thường khởi phát ngay sau khi xảy ra các sự kiện gây sang chấn hoặc chỉ sau một thời gian ngắn. Tuy nhiên, cũng có một vài trường hợp khó tìm thấy sang chấn tâm thần, đặc biệt là những người bệnh lâu ngày tái phát.

Một số nhân tố thuận lợi:

• Nhân tố có hại của môi trường: Đây là những nhân tố có khả năng làm suy yếu thần kinh, khiến cho hoạt động của vỏ não bị giảm đi đáng kể. Chẳng hạn như bị nhiễm độc, nhiễm trùng, thiếu dinh dưỡng, chấn thương sọ não, kiệt sức,…
• Nhân cách yếu: Theo chia sẻ từ các chuyên gia thì rối loạn phân ly sẽ thường khởi phát ở những người có hoàn cảnh sống hoặc được giáo dục không thích hợp. Những đối tượng có nhân cách yếu, tiêu cực, ví dụ như thiếu tính tự chủ, thiếu khả năng tự kiểm soát cảm xúc và kiềm chế bản thân, thích phô trương, có xu hướng muốn được chiều chuộng, sức chịu đựng khó khăn, căng thẳng kém, lý tưởng không vững chắc.

Hệ quả khôn lường của rối loạn phân ly

Những ảnh hưởng của rối loạn phân ly không thể xem thường bởi người bệnh có nhiều nguy cơ mắc phải hàng loạt các rối loạn liên quan và gây tác động tiêu cực đối với đời sống hàng ngày. Một số hệ quả có thể xảy ra với bệnh nhân rối loạn phân ly như:

• Có những suy nghĩ tiêu cực, tự làm hại bản thân hoặc có ý định muốn tự sát.
• Rối loạn trầm cảm, rối loạn lo âu
• Rối loạn chức năng tình dục
• Rối loạn nhân cách
• Rối loạn ăn uống
• Rối loạn giấc ngủ, thường là mất ngủ, thường xuyên mơ gặp ác mộng, bị mộng du.
• Rối loạn sử dụng ma túy, nghiện rượu bia.
• Hậu chấn tâm lý
• Gặp phải nhiều khó khăn, cản trở trong các mối quan hệ cá nhân, công việc, gia đình.
• Xuất hiện các triệu chứng thể chất như động kinh, choáng váng.

Rối loạn phân ly có thể gây ra rất nhiều các hậu quả nghiêm trọng ảnh hưởng đến cuộc sống và sức khỏe của người bệnh. Vì thế, ngay khi nhận thấy các dấu hiệu cảnh báo bệnh, bạn cần chủ động hơn trong việc thăm khám và điều trị tại các cơ sở chuyên khoa uy tín.

Chẩn đoán rối loạn phân ly

Quá trình chẩn đoán rối loạn phân ly cần phải được thực hiện trực tiếp với các bác sĩ chuyên khoa giàu kinh nghiệm để tránh việc đưa ra các kết luận sai lầm, dễ nhầm lẫn với những chứng rối loạn tâm thần khác. Chẩn đoán sẽ bao gồm:

• Khám sức khỏe: Bác sĩ sức khỏe tâm thần sẽ tiến hành kiểm tra sức khỏe tổng quát, đặt ra các câu hỏi chuyên sâu và đánh giá các triệu chứng mà người bệnh đang gặp phải. Đồng thời, chuyên gia cũng sẽ khai thác về tiền sử cá nhân. Sau đó sẽ yêu cầu tiến hành một vài xét nghiệm cần thiết để loại trừ tốt các vấn đề sức khỏe thể chất, chẳng hạn như bệnh về não bộ, thiếu ngủ, chấn thương đầu cũng có thể gây ra các triệu chứng điển hình như mất trí nhớ, cảm giác xa rời với thực tại.
• Khám tâm thần: Bác sĩ sẽ bắt đầu đặt ra một số câu hỏi chuyên sâu để tìm hiểu về cảm xúc, suy nghĩ, hành vi. Cùng bệnh nhân thảo luận về các triệu chứng của họ và có thể cho họ tiến hành một bài test trắc nghiệm.

Làm thế nào để điều trị rối loạn phân ly hiệu quả?

Sau khi nhận được kết quả chẩn đoán chính xác từ các bác sĩ chuyên khoa thì người bệnh sẽ được trao đổi kỹ hơn về phương pháp điều trị cũng như phác đồ cần phải tuân thủ. Thông thường thì mỗi loại rối loạn khác nhau sẽ có hướng điều trị khác nhau, thời gian phục hồi của người bệnh cũng có phần riêng biệt. Tuy nhiên, thường sẽ được ưu tiên áp dụng liệu pháp tâm lý kết hợp với một vài loại thuốc hỗ trợ để giúp bệnh nhân vừa kiểm soát được các triệu chứng nguy hiểm vừa giải quyết triệt để nguyên nhân gây bệnh.

1. Tâm lý trị liệu

Hiện nay, tâm lý trị liệu được xem là phương pháp điều trị chính của các trường hợp mắc bệnh rối loạn phân ly. Chuyên gia tâm lý sẽ trao đổi trực tiếp cùng với người bệnh để giúp họ hiểu hơn về tình trạng sức khỏe của bản thân và tìm ra được nguyên nhân gốc rễ gây ra các triệu chứng bất thường. Từ đó, họ sẽ biết cách giải quyết và khắc phục tốt các vấn đề gây sang chấn, căng thẳng theo hướng lành mạnh và tích cực nhất.

Sau quá trình trị liệu tâm lý, bệnh nhân rối loạn phân ly sẽ dần ổn định hơn về mặt tinh thần, trí nhớ dần được hồi phục và hòa nhập tốt hơn với cuộc sống thực tại. Đồng thời, để hạn chế tình trạng tái phát về sau, chuyên gia tâm lý còn hướng dẫn thêm cho bệnh nhân cách cách kiểm soát cảm xúc, điều chỉnh và xử lý những tình huống khó khăn, áp lực xảy ra trong cuộc sống hàng ngày.

2. Sử dụng thuốc điều trị

Tuy rằng vẫn chưa có bất kì loại thuốc nào được công nhận cụ thể về công dụng điều trị triệt để rối loạn phân ly nhưng các bác sĩ vẫn có thể kê thêm các toa thuốc hỗ trợ để bệnh nhân kiểm soát tốt các triệu chứng bất thường của mình. Thường thì những loại thuốc chống trầm cảm, chống lo âu, chống loạn thần sẽ được ưu tiên áp dụng cho các trường hợp bệnh nặng, các triệu chứng rối loạn phân ly làm ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.

Tuy nhiên, khi được chỉ định sử dụng thuốc, bạn cần phải thực sự cẩn trọng và tuân thủ đúng theo hướng dẫn của bác sĩ. Cũng bởi hầu hết các loại thuốc này đều có khả năng gây ra một số tác dụng phụ, đặc biệt là trong thời gian mới sử dụng, cơ thể chưa thể thích nghi tốt. Nếu trong quá trình dùng thuốc có xuất hiện các biểu hiện khác lạ thì người bệnh cũng cần nhanh chóng thông báo với chuyên gia để được hỗ trợ và hướng dẫn cách xử lý phù hợp.

Rối loạn phân ly nếu có thể phát hiện sớm và áp dụng đúng các biện pháp can thiệp thì hoàn toàn có thể phục hồi nhanh chóng. Hi vọng qua thông tin của bài viết trên đây, bạn đọc sẽ hiểu thêm về căn bệnh này và chủ động hơn trong việc thăm khám, điều trị nếu phát hiện ra các triệu chứng bất thường.

Tham khảo thêm:

• Rối loạn nhân cách kịch tính (HPD): Cách nhận biết và chữa trị
• Rối loạn thích nghi: Nguyên nhân và cách khắc phục hiệu quả
• Rối loạn điều chỉnh là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và điều trị