Trầm cảm ở trẻ vị thành niên: Thực trạng và điều cần biết

Trầm cảm ở trẻ vị thành niên hiện đang là vấn đề nhức nhối và có dấu hiệu gia tăng đáng kể. Nếu tình trạng này không sớm được phát hiện và có biện pháp can thiệp phù hợp sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, đời sống sinh hoạt và cả tương lai của trẻ nhỏ.

Thực trạng trầm cảm ở trẻ vị thành niên hiện nay

Theo số liệu thống kê từ Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF) cho biết rằng, trung bình mỗi năm sẽ có đến hơn 3.000 trẻ em vị thành niên chết vì lý do tự sát. Một điều đáng chú ý hơn đó chính là con số này đang có dấu hiệu gia tăng đáng kể nhưng các bậc phụ huynh, người lớn vẫn còn khá thờ ơ, chưa biết cách nhận diện và can thiệp phù hợp.

Trong thực tế, vào những năm trở lại đây không hiếm để bắt gặp những bài báo, các thông tin trên trang mạng truyền thông nói về những vụ tự tử của những cậu bé, cô bé lứa tuổi ô mai. Các cái chết thương tâm gây nên nhiều sự mất mát và ám ảnh đối với người thân, đặc biệt là cha mẹ.

Có thể thấy, tự tử là nguyên nhân xếp thứ 2 (chỉ sau các vụ tai nạn giao thông) gây nên tình trạng tử vong. Một điều đáng tiếc đó chính là tình trạng này lại tập trung nhiều ở lứa tuổi từ 15 đến 29. Tại Việt Nam, tỉ lệ tự tử do trầm cảm ở trẻ vị thành niên cũng đang gia tăng đáng kể. Số liệu của một nghiên cứu nhận thấy rằng, có đến 26,3% các trường hợp trầm cảm xuất hiện ở trẻ vị thành niên. Số trẻ có ý nghĩ và suy nghĩ về cái chết chiếm 6,3%, trẻ có kế hoạch muốn tự sát chiếm 4,6% và có đến 5,8% trẻ cố gắng thực hiện hành vi tự sát.

Các chuyên gia cho biết rằng, trẻ ở độ tuổi vị thành niên vô cùng nhạy cảm. Trẻ sẽ dễ gặp phải các sang chấn tâm lý khi phải trải qua hoặc chứng kiến các sự cố, cú sốc lớn trong cuộc sống. Theo các chuyên gia thì các bé gái sẽ có nguy cơ mắc bệnh gấp 3 lần so với bé trai, nhất là những trẻ đang trong giai đoạn tuổi dậy thì.

Các chuyên gia cảnh báo rằng, trầm cảm chính là nguyên nhân đứng thứ 3 gây ra các vụ tử vọng ở lứa tuổi vị thành niên. Nếu cha mẹ không kịp thời giúp đỡ và có biện pháp khắc phục tốt sẽ khiến trẻ càng bị lún sâu vào những suy nghĩ tiêu cực, lâu dần chuyển biến thành chứng rối loạn trầm cảm nặng và gây nên nhiều hệ lụy vô cùng nguy hiểm.

Dấu hiệu nhận biết trẻ vị thành niên bị trầm cảm

Thống kê từ các bệnh viện, cơ sở chuyên khoa thì hầu hết các trường hợp trầm cảm ở trẻ vị thành niên đến điều trị đều đã chuyển sang giai đoạn vừa và nặng. Đáng nói hơn là chưa có bất kì gia đình nào điều trị kiên trì trên 6 – 7 tháng, đa số đều bỏ dở. Hoặc cũng có một số trường hợp cảm thấy các triệu chứng bệnh đã được thuyên giảm thì tự ý ngừng điều trị khiến cho quá trình phục hồi gặp phải thất bại, nguy cơ bệnh tái phát càng tăng cao. Mặt khác, việc điều trị trầm cảm tái phát lại gặp nhiều khó khăn hơn, tỉ lệ hồi phục sẽ thấp hơn rất nhiều so với ban đầu.

Vì thế, để giúp trẻ mau chóng khắc phục tốt tình trạng trầm cảm, hạn chế các hệ lụy nguy hiểm có thể xảy ra thì các bậc phụ huynh nên chú ý quan tâm con nhiều hơn. Đồng thời tìm hiểu và nắm rõ một số dấu hiệu điển hình của bệnh để kịp thời ngăn chặn và can thiệp.

Dưới đây là một số dấu hiệu giúp nhận biết sớm tình trạng trầm cảm ở trẻ vị thành niên:

• Trẻ thường xuyên cảm thấy buồn bã, chán nản, tuyệt vọng.
• Trẻ mất dần hứng thú đối với các hoạt động, sự kiện vui chơi bên ngoài, kể cả những thứ mà trẻ từng rất yêu thích trước đây.
• Trẻ trở nên nhạy cảm, dễ kích động, cáu gắt, nóng giận vô cớ hoặc đối với những vấn đề vô cùng nhỏ nhặt.
• Trẻ tỏ vẻ thất vọng, có những suy nghĩ bi quan, tiêu cực về cuộc sống và tương lai.
• Trẻ hay lo lắng, bồn chồn, bất an về mọi thứ xung quanh
• Suy giảm sự tự tin, cho rằng bản thân vô dụng, bất tài, tự đánh giá thấp về bản thân mình hoặc cảm thấy có lỗi, mặc cảm.
• Trẻ sẽ bị mất tập trung, giảm sự chú ý, khó suy nghĩ, lập luận và gặp nhiều trở ngại khi đưa ra quyết định hay bất kì lựa chọn nào trong cuộc sống.
• Rối loạn ăn uống, có thể chán ăn, ăn không ngon miệng, thường xuyên bỏ bữa hoặc ăn quá nhiều, ăn mất kiểm soát.
• Rối loạn giấc ngủ, 80% các trẻ vị thành niên khi bị trầm cảm đều cảm thấy khó ngủ, ngủ không sâu giấc, hay mơ gặp ác mộng. Một số trường hợp khác sẽ ngủ quá nhiều, buồn ngủ liên tục, ngủ li bì.
• Trẻ bắt đầu suy nghĩ về cái chết, có ý định muốn tự sát hoặc thực hiện các hành vi tự làm tổn hại bản thân.
• Bên cạnh các triệu chứng trên thì trẻ cũng có thể xuất hiện các dấu hiệu thể chất như đau đầu, chóng mặt, đau lưng, đau bụng dữ dội,….

Theo chia sẻ từ các chuyên gia sức khỏe tâm lý thì các triệu chứng trầm cảm của trẻ vị thành niên đôi khi phát triển âm thầm, ẩn nấp bên trong nên rất khó phát hiện. Thay vào đó những trẻ này sẽ có nhiều xu hướng không chịu lắng nghe, hay chống đối, phản kháng lại những ý kiến, đóng góp của mọi người xung quanh.

Trẻ thường sẽ có những hành vi, lời nói phản kháng lại các hành động, sự kiện mà cha mẹ nhắc đến, luôn sẽ có cảm giác đề phòng, cảnh giác và muốn tách biệt, xa rời với mọi người. Đặc biệt trẻ sẽ trở nên nhạy cảm, có cảm giác như đang bị tấn công, tra tấn bằng những cử chỉ, lời nói, hành động.

Lúc này trẻ sẽ trở nên nổi loạn, cáu kỉnh, ngừng tiếp nhận thông tin hoặc có các hành vi dữ dội hơn. Các biểu hiện này đôi khi khiến cha mẹ dễ nhầm lẫn và cho rằng trẻ đang muốn nổi loạn ở lứa tuổi “ẩm ương”.

Nguyên nhân dẫn đến trầm cảm ở trẻ vị thành niên

Trầm cảm ở trẻ vị thành niên có thể xuất phát từ rất nhiều nguyên nhân khác nhau. Dưới đây là một số lý do thường gặp nhất như:

• Do di truyền

Kết quả của rất nhiều cuộc nghiên cứu chuyên khoa được thực hiện tại Mỹ nhận thấy rằng có đến hơn 40% các trẻ vị thành niên bị trầm cảm có liên quan đến yếu tố ADN. Trong thực tế, những đứa trẻ được sinh ra và lớn lên trong gia đình có người thân như cha mẹ, ông bà, anh chị em ruột từng mắc chứng trầm cảm thì khả năng mắc bệnh của trẻ sẽ cao gấp 3 lần so với những trẻ khác.

• Yếu tố môi trường

Trẻ em, đặc biệt là các trẻ vị thành niên thường có xu hướng bắt chước và làm theo hành động, lời nói của người lớn. Nếu gia đình không định hướng suy nghĩ cho trẻ ngay từ nhỏ thì trẻ sẽ dễ trở thành bản sao của một ai đó.

Chẳng hạn như gia đình có cha, mẹ hoặc bất kì ai thường xuyên tiếp xúc với trẻ nhưng mắc phải chứng trầm cảm, các sinh hoạt đời sống hàng ngày sẽ dễ tác động và làm ảnh hưởng đến trẻ, từ đó trẻ dễ mắc bệnh hơn. Trẻ sẽ không thể hiểu và phân biệt được những biểu hiện ít nói, buồn bã, trầm tư, ngại giao tiếp của họ là bất thường, là do bệnh tâm lý gây nên.

Vì thế, có thể thấy môi trường ảnh hưởng rất nhiều đến sức khỏe tinh thần của trẻ nhỏ. Đồng thời nó cũng là yếu tố làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh trầm cảm của nhiều người.

• Do áp lực học tập

Các chuyên gia cho biết rằng, đối với trẻ nhỏ, để có thể phát triển một cách toàn diện thì cần biết cách cân bằng việc học tập, vui chơi và các hoạt động thể chất lành mạnh. Tuy nhiên, thực tế hiện nay thấy rằng nhiều trẻ nhỏ phải dành hầu hết thời gian cho việc học. Không chỉ học tại trường lớp mà còn phải học thêm, học kỹ năng, năng khiếu và nhiều lĩnh vực khác.

Các áp lực học tập không chỉ xuất phát từ thầy cô, nhà trường mà ngay cả các bậc phụ huynh cũng đặt kỳ vọng quá lớn đối với con cái. Việc đưa ra mục tiêu quá cao đối với con sẽ khiến trẻ cảm thấy vô cùng mệt mỏi, ám ảnh bởi các điểm số, thành tích, kì thi. Đôi khi thời gian học tập của trẻ còn chiếm trọn cả thời gian vui chơi, thư giãn. Nhiều trẻ phải thức đêm để hoàn thành xong các bài tập được giao về nhà.

Mặt khác, khi kết quả học tập không đạt được như những gì mà cha mẹ, thầy cô mong đợi thì trẻ lại phải đối mặt với những sự dè bỉu, coi thường, thái độ thất vọng, thậm chí là tức giận, cáu gắt, mắng chửi thậm tệ. Điều này dần khiến trẻ mất đi sự tự tin, nghi ngờ về năng lực của bản thân, cảm thấy xấu hổ. Đây đều là những cảm xúc tiêu cực, khiến trẻ dần rơi vào trạng thái trầm cảm.

• Do các tổn thương về tâm lý

Khi phải đối diện với các chấn động, sự kiện gây sang chấn như mất người thân, bị lạm dụng tình dục, thất bại trong học tập, bị bạo hành, là nạn nhân của bạo lực học đường sẽ khiến tâm lý của trẻ trở nên bất thường. Trẻ sẽ dần sống khép kín, luôn cảm thấy bất an, lo sợ, không muốn giao tiếp với mọi người xung quanh và hình thành các suy nghĩ tiêu cực. Nếu không được giải tỏa cảm xúc, định hướng tâm lý đúng đắn thì trẻ sẽ dễ bị trầm cảm, rối loạn lo âu.

• Nạn bạo lực học đường

Có thể nói bạo lực học đường là một trong các lý do lớn khiến nhiều trẻ vị thành niên rơi vào trạng thái trầm cảm. Khi đi học, những đứa trẻ nhút nhát, rụt rè hoặc có một số đặc điểm nổi bật, khác lạ thường bị bạn bè trêu chọc, bắt nạt. Đặc biệt những đứa trẻ là nạn nhân của tình trạng này lại thường có nhiều xu hướng che giấu, không muốn chia sẻ với bất kì ai.

Thêm vào đó, sự thờ ơ, vô tâm và thiếu sự lắng nghe, thấu hiểu của cha mẹ lại càng đẩy trẻ vào bờ vực thẳm. Trẻ sẽ cảm thấy cô đơn, lẻ loi và mất niềm tin vào cuộc sống. Lâu dần sẽ trở nên khép kín, ngại chia sẻ, không muốn giao tiếp với mọi người, nguy cơ trầm cảm tăng cao.

Cha mẹ cần làm gì khi trẻ vị thành niên bị trầm cảm?

Vai trò của cha mẹ trong việc khắc phục và hỗ trợ trẻ vượt qua chứng trầm cảm ở tuổi vị thành niên là vô cùng quan trọng. Lúc này các bậc phụ huynh nên dành nhiều thời gian hơn cho con, học cách lắng nghe và thấu hiểu con nhiều hơn. Cụ thể những việc cha mẹ cần phải làm như:

1. Động viên con kết nối với xã hội

Như đã chia sẻ ở trên, những trẻ vị thành niên khi mắc bệnh trầm cảm thường sẽ có nhiều xu hướng muốn tự cô lập bản thân, tìm cách tách biệt khỏi xã hội, không tham gia vào bất kì các hoạt động vui chơi, giải trí nào. Tuy nhiên, nếu cứ để tình trạng này kéo dài sẽ khiến cho mức độ trầm cảm càng trở nên tồi tệ hơn. Thậm chí trẻ sẽ dần mất đi khả năng giao tiếp, trở nên nhút nhát, e dè và không thể hòa nhập tốt với cuộc sống bên ngoài.

Vì thế, cách tốt nhất mà cha mẹ nên làm ngay lúc này đó chính là khéo léo giúp con tái hòa nhập và kết nối tốt với xã hội. Hãy tạo điều kiện cho con tham gia vào các hoạt động vui chơi, giải trí dựa vào sở thích của con. Giúp con có nhiều cơ hội để tiếp xúc với thế giới bên ngoài, giao lưu bạn bè, trò chuyện để tâm trí ổn định hơn.

2. Đừng lơ là các dấu hiệu của con

Song song với việc động viên và tạo cơ hội cho con tái hòa nhập tốt với xã hội thì các bậc phụ huynh cũng nên chú ý nhiều hơn về các dấu hiệu, triệu chứng bệnh của trẻ. Lúc này cần thể hiện sự quan tâm đến con, bày tỏ tình yêu và tuyệt đối không được dò xét, chỉ trích con.

Cha mẹ hãy tạo cho con một không khí thoải mái, cố gắng để trò chuyện với con nhiều hơn, gợi mở để con có thể nói ra những cảm xúc, suy nghĩ trong lòng của bản thân. Nhờ vào các buổi trò chuyện này mà cha mẹ cũng sẽ hiểu con nhiều hơn, đồng thời dễ dàng nhận thấy các dấu hiệu bất thường ở trẻ để kịp thời ngăn chặn.

3. Ưu tiên về sức khỏe thể chất của con

Các chuyên gia cho biết rằng, sức khỏe thể chất và tinh thần luôn có sự gắn kết vô cùng chặt chẽ với nhau. Khi tình trạng tâm lý của con trẻ không được cân bằng và ổn định tốt thì sức khỏe thể chất cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Đồng thời, tình trạng trầm cảm sẽ trở nên nặng nề hơn khi các hoạt động thể chất không được đảm bảo.

Đặc biệt, hiện nay các trẻ vị thành niên lại có nhiều xu hướng hình thành các thói quen tiêu cực như ăn uống không đều độ, dung nạp quá nhiều các thực phẩm chế biến sẵn, chứa chất bảo quản, thức khuya, sử dụng điện thoại, máy tính quá mức. Cha mẹ cần phải là người hỗ trợ con cái thoát khỏi những thói quen này và xây dựng một nếp sống lành mạnh, tích cực hơn.

Đối với các trường hợp bị trầm cảm ở tuổi vị thành niên nên cố gắng hướng trẻ đến các hoạt động thể chất lành mạnh như chạy bộ, chơi thể thao, bơi lội,…Đồng thời cần chú ý nhiều hơn đến chế độ ăn uống hàng ngày của trẻ, bổ sung nhiều rau xanh, hoa củ quả tươi, các loại thịt cá giàu dinh dưỡng. Chất lượng giấc ngủ cũng cần phải được đảm bảo, trẻ cần phải ngủ sớm trước 23 giờ và rèn luyện thói quen ngủ và thức dậy cùng một thời điểm trong ngày.

4. Biết được thời điểm cần sự giúp đỡ của chuyên gia

Nếu đã thực hiện đầy đủ các biện pháp nêu trên nhưng tình trạng trầm cảm ở trẻ vẫn không được khắc phục tốt thì cha mẹ cũng nên cân nhắc đến việc đưa con gặp chuyên gia tâm lý. Việc có thể trò chuyện trực tiếp với chuyên gia tâm lý hay thần kinh học sẽ giúp trẻ giải tỏa được căng thẳng, mệt mỏi và dần thay đổi tốt các hành vi, suy nghĩ tiêu cực của bản thân theo chiều hướng tốt hơn.

Các chuyên gia cho biết rằng, tâm lý trị liệu hiện đang là phương pháp được ưu tiên áp dụng đầu tiên đối với các trường hợp bị trầm cảm ở trẻ vị thành niên. Trẻ nhỏ không chỉ được phục hồi sức khỏe một cách tự nhiên nhất mà còn được hướng dẫn cách kiểm soát cảm xúc, nâng cao các kỹ năng cần thiết để đối phó tốt với các khó khăn, cản trở trong cuộc sống.

Đối với một số trường hợp nặng, trẻ có những hành vi tự làm hại bản thân hoặc cố gắng tự sát thì cần được kết hợp thêm với một số loại thuốc hỗ trợ. Các loại thuốc chống trầm cảm sẽ giúp kiểm soát và làm thuyên giảm tốt các triệu chứng của trầm cảm, đồng thời hạn chế tối đa nguy cơ tự sát ở người bệnh. Tuy nhiên, việc dùng thuốc cần được hướng dẫn và chỉ định bởi bác sĩ tâm thần để đảm bảo được độ an toàn.

5. Cha mẹ tự chăm sóc sức khỏe bản thân và các thành viên khác

Trong thực tế, khi có con mắc phải chứng trầm cảm thì không một bậc phụ huynh nào có thể vui vẻ, thoải mái. Cha mẹ thường sẽ dồn hết thời gian và sức lực để hỗ trợ con, đôi lúc quên đi các nhu cầu của bản thân và những thành viên còn lại trong gia đình.

Tuy nhiên, để có thể là chỗ dựa tinh thần lớn nhất cho con thì cha mẹ cần phải biết cách tự chăm sóc bản thân, giữ tinh thần lạc quan, vui vẻ và tích cực để truyền năng lượng tốt nhất cho con. Đồng thời cũng là tấm gương sáng để con có thể học hỏi và noi theo.

Phòng tránh trầm cảm ở trẻ vị thành niên

Thay vì phải tốn nhiều công sức và thời gian cho việc chữa trị trầm cảm ở trẻ vị thành niên thì hãy ý thức ngay từ bây giờ và áp dụng ngay các cách phòng ngừa hiệu quả sau đây:

1. Luôn lắng nghe con trẻ

Dù con ở bất kì lứa tuổi nào cũng rất cần sự quan tâm, chia sẻ của cha mẹ. Vì thế, cách tốt nhất để giúp con tránh khỏi nguy cơ bị trầm cảm đó chính là dành thời gian để lắng nghe, tâm sự cùng con, giúp con giải tỏa tốt các cảm xúc tiêu cực xoay quanh cuộc sống.

Tuy nhiên, sau khi lắng nghe thì phụ huynh cũng nên hạn chế đưa ra những lời đánh giá, phán xét tiêu cực về các suy nghĩ, quan niệm hay vấn đề mà trẻ đang gặp phải. Cũng bởi như thế trẻ sẽ cảm thấy bản thân vô giá trị, từ đó trẻ sẽ dần không còn tin tưởng và muốn chia sẻ với cha mẹ.

2. Giúp con thiết lập các thói quen tốt

Việc thường xuyên duy trì các thói quen tiêu cực như thức khuya, chơi game liên tục, lạm dụng mạng xã hội, ăn uống không lành mạnh cũng là yếu tố làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh trầm cảm ở trẻ vị thành niên. Vì thế, cha mẹ hãy giúp con xây dựng lại chế độ sinh hoạt thật phù hợp. Cụ thể như:

• Khuyến khích con ngủ đúng giờ, đảm bảo giấc ngủ đủ tùy thuộc vào độ tuổi của con.
• Lên kế hoạch ăn uống khoa học, đảm bảo dưỡng chất.
• Rèn luyện thói quen hoạt động thể chất, vận động mỗi ngày, tập luyện thể dục thể thao.
• Hỗ trợ con trong việc lên kế hoạch cho việc học tập, vui chơi, thư giãn.

3. Đảm bảo tinh thần và vật chất cho trẻ

Theo nhiều nghiên cứu khoa học nhận thấy rằng, những đứa trẻ được sống trong gia đình được bố mẹ yêu thương, nhận được nhiều sự quan tâm, chia sẻ sẽ có ít nguy cơ mắc bệnh trầm cảm hoặc bất kì căn bệnh rối loạn tâm thần nào khác. Vì thế, cha mẹ cần tạo cho con môi trường sống lành mạnh, thoải mái thổ lộ cảm xúc với con để con cảm nhận được sự an toàn khi sống trong gia đình của mình.

Đồng thời các bậc phụ huynh cũng cần phải thống nhất trong cách dạy con. Khi con gặp phải các khó khăn cần phải hỗ trợ và cùng con thảo luận về những cách vượt qua tốt nhất. Cha mẹ không nên thay con giải quyết mọi việc mà hãy là người động viên, đóng góp ý kiến và gợi mở cho con những điều phù hợp.

4. Không tạo áp lực học tập cho trẻ

Mặc dù bất kì bậc phụ huynh nào cũng mong muốn con mình học tập tốt, đạt được nhiều thành tích vượt trội. Tuy nhiên, bạn cũng cần phải biết rõ về năng lực và những sở trường của con. Mỗi đứa trẻ sẽ có những thế mạnh khác nhau, hãy tập trung phát huy chúng và tránh việc khiến con cảm thấy ám ảnh đối với việc học.

Hãy động viên thay vì áp đặt. Hãy luôn nhắc nhở và theo dõi con trong quá trình học tập. Khi con lơ là hãy luôn khéo léo điều chỉnh con theo đúng hướng. Đồng thời, nếu con không đạt được những thành tích, mục tiêu đã đặt ra cũng không nên quát mắng, chửi bới trẻ mà hãy phân tích, động viên để trẻ cố gắng nhiều hơn.

Trầm cảm ở trẻ vị thành niên không phải là tình trạng hiếm gặp, tuy nhiên nếu không kịp thời nhận biết và can thiệp đúng cách sẽ khiến trẻ phải đối mặt với rất nhiều hậu quả nghiêm trọng, thậm chí là đe dọa tính mạng. Hi vọng qua thông tin của bài viết này, bạn đọc sẽ nắm được những thông tin cần thiết và giúp con trẻ phòng tránh tốt nguy cơ bị trầm cảm.

Có thể bạn quan tâm:

• Cách Nói Chuyện An Ủi Người Trầm Cảm: 12 Điều Nên Ghi Nhớ
• Phương Pháp Châm Cứu Điều Trị Trầm Cảm Có Hiệu Quả Không?
• 12 Loại Thực Phẩm Tốt Cho Bệnh Trầm Cảm Bạn Nên Biết