Chứng khó đọc: Nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và khắc phục

Không hiếm thấy các trường hợp trẻ nhỏ đã đến tuổi tới trường nhưng vẫn gặp khó khăn trong việc học tập, nhất là đọc chữ. Thường thì các bậc phụ huynh sẽ cho rằng cho trẻ có năng lực kém hoặc sự chưa cố gắng của trẻ nhỏ. Tuy nhiên, đôi lúc việc khó đọc có thể là sự ảnh hưởng của một hoặc những rối loạn trong quá trình phát triển, hay được gọi là chứng khó đọc. 

Chứng khó đọc là gì?

Chứng khó đọc (tên tiếng anh là Dyslexia) là một dạng rối loạn học tập có sự liên quan đến những khó khăn xoay quanh vấn đề đọc, chẳng hạn như đánh vần, đọc chữ, nói, viết, phát âm. Đồng thời, chứng rối loạn này cũng được xem là một dạng khuyết tật học. Chứng khó đọc sẽ làm ảnh hưởng khá nhiều đối với những khu vực xử lý ngôn ngữ của bộ não.

Thông thường, những đứa trẻ mắc phải chứng khó đọc rất dễ bị hiểu nhầm là kém thông minh, không cố gắng, không chăm chỉ học tập. Tuy nhiên, thực tế hoàn toàn không phải như vậy mà do trẻ gặp phải sự khó khăn đối với việc kết nối những chữ cái với âm thanh mà chữ đó tạo ra. Vì thế, dù có nỗ lực nhiều nhưng kết quả cũng sẽ không thể đạt được như những gì bản thân mong muốn.

Trong thực tế, trẻ bị mắc chứng khó độc vẫn có thị lực rất bình thường và cũng sẽ có trí thông minh như các bạn cũng trang lứa. Tuy nhiên, các em sẽ gặp nhiều khó khăn hơn, phải vật lộn nhiều hơn với những con chữ, mất nhiều thời gian hơn để có thể đọc được chữ. Trẻ sẽ gặp nhiều sự cản trở trong việc xử lý các chữ cái cũng như là từ ngữ và từ đó khó đánh vần, khó phát âm chính xác và khó viết đúng.

Dựa vào số liệu thống kê nhận thấy rằng, có khoảng từ 5 đến 10% dân số bị ảnh hưởng bởi chứng khó đọc. Biểu hiện của mỗi người có thể khác nhau, có người sẽ khó đánh vần, đọc chậm hoặc nhầm lẫn các từ ngữ với nhau. Không chỉ trẻ nhỏ mới có nguy cơ mắc phải chứng bệnh này mà ngay cả những người trưởng thành cũng có thể bị rối loạn học tập. Một số trường hợp có thể được phát hiện sớm và khắc phục tốt nhưng cũng có trường hợp không nhận ra bệnh và khiến chúng kéo dài dai dẳng.

Nguyên nhân gây ra chứng khó đọc

Theo nghiên cứu thì chứng khó đọc có khả năng cao sẽ liên quan đến một số loại gen nhất định làm ảnh hưởng đến quá trình xử lý khả năng đọc và học ngôn ngữ của não bộ. Đồng thời, một số yếu tố tác động từ môi trường cũng có thể là nguyên nhân gây ra tình trạng này.

Một vài yếu tố nguy cơ có thể làm khởi phát và gia tăng tỉ lệ mắc chứng khó đọc như:

• Do tiền sử gia đình có người thân từng mắc phải chứng khó đọc hoặc từng có những khuyết tật học tập liên quan.
• Trẻ nhỏ sinh non hoặc nhẹ cân.
• Có sự khác biệt và chênh lệch giữa những bộ phận của não bộ cho phép đọc.
• Mẹ bầu trong giai đoạn mang thai thường xuyên tiếp xúc với rượu bia, ma túy, nicotin hoặc bị nhiễm trùng cũng có thể là nguyên nhân làm thay đổi sự phát triển não bộ của thai nhi.

Dấu hiệu nhận biết chứng khó đọc

Đối với những trẻ còn nhỏ, chưa đến tuổi đi học thì đôi khi rất khó để nhận biết các triệu chứng của rối loạn khó đọc. Tuy nhiên, nếu có thể chú ý quan sát thì các bậc phụ huynh hoàn toàn có thể nhận ra những dấu hiệu bất thường ở trẻ.

Khi trẻ bắt đầu đến trường, giáo viên có thể là người đầu tiên nhận thấy được những vấn đề trong khả năng học tập và đọc của trẻ. Tùy vào từng em mà mức độ nghiêm trọng sẽ có phần khác nhau, tuy nhiên các biểu hiện sẽ dần trở nên rõ ràng hơn khi trẻ đến tuổi học tập.

1. Trước tuổi đi học

Để nhận biết một đứa trẻ mắc chứng khó đọc trước khi trẻ đến tuổi đến trường thì cha mẹ nên chú ý các biểu hiện sau:

• Chậm nói
• Mất nhiều thời gian để học những từ mới
• Trẻ gặp phải một số vấn đề trong khả năng ghi nhớ, đọc tên các màu sắc, con số, chữ cái.
• Gặp phải các vấn đề về hình thành từ chính xác, ví dụ như đảo ngược các âm thanh trong một từ hay những từ khó hiểu có phát âm giống nhau.

2. Tuổi đi học

Khi trẻ bắt đầu đến trường thì các biểu hiện của chứng khó học sẽ trở nên rõ ràng và dễ nhận biết hơn.

• Có vấn đề về ghi nhớ các chuỗi sự kiện.
• Khả năng đọc thấp hơn so với mức dự kiến của độ tuổi
• Gặp khó khăn trong việc phân biệt các chữ hoặc những từ tương đồng nhau.
• Trẻ gặp phải vấn đề trong việc xử lý và hiểu các chữ cái mà trẻ nghe thấy.
• Bị hạn chế hoặc không có khả năng phát âm những từ mới.
• Khó đánh vần
• Khó tìm được những từ đúng hoặc cách hình thành các câu trả lời phù hợp với câu hỏi.
• Trẻ phải dành thời gian dài bất thường để có thể hoàn thành các nhiệm vụ có liên quan đến khả năng viết và đọc.
• Hạn chế và muốn né tránh các hoạt động có liên quan đến việc đọc viết.

3. Thanh thiếu niên và người lớn

Các biểu hiện khó đọc của thanh thiếu niên và người lớn cũng có phần tương tự giống với trẻ em. Đồng thời có các dấu hiệu như sau:

• Gặp vấn đề về chính tả
• Khó đọc, kể cả việc đọc to
• Tốn nhiều thời gian cho việc đọc viết
• Phát âm sai tên hoặc các từ, gặp vấn đề trong việc lấy từ.
• Có xu hướng né tránh khỏi các hoạt động có liên quan đến đọc viết.
• Gặp nhiều khó khăn khi phải tóm tắt một câu chuyện.
• Không có khả năng ghi nhớ
• Khó hiểu hết ngụ ý trong một câu chuyện cười hoặc các câu nói, cách diễn đạt không dễ hiểu (ca dao, tục ngữ, thành ngữ).
• Rất kém trong việc tính toán.
• Gặp nhiều rắc rối, trở ngại khi học ngoại ngữ.

Thông thường, những đứa trẻ mắc chứng khó học sẽ khó có thể nắm bắt được việc đọc viết dù trẻ đã đến tuổi đi học. Nếu nhận thấy các biểu hiện rối loạn của trẻ hoặc nghi ngờ trẻ đang mắc chứng khó đọc thì cha mẹ nên chủ động đưa trẻ tìm gặp bác sĩ nhi khoa hoặc bác sĩ tâm thần nhi để được hỗ trợ đúng cách.

Chứng khó đọc gây ra biến chứng gì?

Nếu chứng khó đọc không được phát hiện, chẩn đoán và điều trị kịp thời sẽ gây nên nhiều khó khăn trong quá trình học tập của trẻ, đôi khi kéo dài đến tuổi trưởng thành và làm cản trở cuộc sống, tương lai của họ. Một số ảnh hưởng nghiêm trọng mà chứng khó đọc có thể gây ra như:

• Khó khăn trong quá trình học tập: Được biết, đọc chính là một trong các kỹ năng cơ bản và cần thiết trong hầu hết tất cả các môn học. Đối với một đứa trẻ bị hạn chế về khả năng đọc thì sẽ gặp phải nhiều bất lợi trong quá trình học tập, kết quả học tập sẽ không đạt được như mong muốn, thậm chí sa sút và thua kém các bạn cũng trang lứa.
• Các vấn đề xã hội: Nếu chứng khó đọc không sớm được can thiệp và khắc phục tốt sẽ làm ảnh hưởng đến lòng tự trọng của trẻ nhỏ. Đồng thời, trẻ cũng có thể gặp phải nhiều vấn đề về hành vi, cảm xúc, trở nên lo lắng, hung hăng, chống đối. Nhiều trẻ còn có xu hướng tự ti, tủi thân, xấu hổ, xa lánh bạn bè, người thân.
• Vấn đề khi trưởng thành: Ngày nay, nếu thiếu hụt kỹ năng đọc và viết chắc hẳn là một sự cản trở vô cùng to lớn đối với cuộc sống. Đặc biệt đối với những người đã trưởng thành luôn cần phải giao tiếp, học hỏi và tiếp xúc với nhiều kiến thức. Điều này ảnh hưởng to lớn đối với xã hội, kinh tế lâu dài và cả việc giáo dục cho các thế hệ sau.

Theo chia sẻ của các chuyên gia thì những đứa trẻ mắc chứng khó đọc sẽ có nhiều nguy cơ phát triển rối loạn thiếu tập trung/ hiếu động thái quá (ADHD) và ngược lại. Chứng rối loạn này có thể làm gia tăng sự khó khăn trong việc duy trì sự tập trung, chú ý cũng như các hành vi bốc đồng, hiếu động. Ngoài ra, nếu mắc đồng thời cả hai chứng rối loạn này thì việc điều trị sẽ trở nên khó khăn và tốn nhiều thời gian hơn.

Cách khắc phục chứng khó đọc hiệu quả và an toàn

Với những ảnh hưởng tiêu cực mà chứng khó đọc có thể gây ra, các bậc phụ huynh nên chú ý quan sát để kịp thời phát hiện ra những dấu hiệu cảnh báo bệnh ở trẻ nhỏ. Hiện nay, việc chẩn đoán chứng khó đọc ở trẻ em gặp khá nhiều khó khăn vì đôi lúc những biểu hiện sẽ không rõ ràng, dễ nhầm lẫn.

Thông thường, bác sĩ chuyên khoa sẽ dựa vào sự phát triển tự nhiên của cha mẹ, tiền sử bệnh lý, kết quả giáo dục, tiền sử của các thành viên trong gia đình. Bên cạnh đó, sẽ tiến hành kiểm tra thị giác, thính giác, não bộ của trẻ, cho trẻ thực hiện bảng câu hỏi và tiến hành thử nghiệm tâm lý, kiểm tra cụ thể về kỹ năng đọc và học tập cả trẻ nhỏ.

Cho đến hiện nay vẫn chưa có cách để khắc phục và điều trị hoàn toàn chứng rối loạn này cũng bởi nó thường xuất phát từ trong gen và do ảnh hưởng của các rối loạn não bộ. Tuy nhiên, nếu có thể phát hiện ở giai đoạn sớm và áp dụng đúng các biện pháp hỗ trợ thì trẻ nhỏ vẫn có thể cải thiện được khả năng đọc, học tập và phát triển tốt.

1. Can thiệp giáo dục chuyên biệt

Thông thường, các trường hợp mắc phải chứng khó đọc sẽ được ưu tiên khắc phục bằng những phương pháp và kỹ thuật giáo dục chuyên biệt. Những biện pháp can thiệp này nên bắt đầu càng sớm càng tốt. Việc đánh giá và xác định cụ thể tâm lý của trẻ nhỏ sẽ giúp cho giáo viên dễ dàng hơn trong việc đưa ra kế hoạch và chương trình giảng dạy phù hợp đối với từng đối tượng trẻ khác nhau.

Giáo viên thường sẽ kết hợp nhiều kỹ thuật có liên quan đến thị giác, thính giác, xúc giác để giúp trẻ cải thiện tốt các kỹ năng đọc, viết. Cũng chính nhờ thế mà trẻ nhỏ có thể phát triển và nâng cao các giác quan nhằm phục vụ cho mục đích học tập. Chẳng hạn như, cho trẻ nghe một bài học đã được ghi âm và dùng ngón tay để tìm kiếm các chữ cái để xử lý thông tin.

Quá trình giáo dục sẽ tập trung vào việc giúp đỡ trẻ:

• Hiểu được những gì mà trẻ đang được học.
• Hiểu rằng các chữ cái cùng với những chuỗi kí tự đại diện cho những âm thanh và từ này/ ngữ âm.
• Giúp trẻ nhận biết và dùng các âm thanh nhỏ nhất để có thể tạo ra từ/ âm vị.
• Hỗ trợ xây dựng vốn từ vững của những từ đã được nhận biết và hiểu rõ.
• Học cách đọc to để có thể tạo tính chính xác, gia tăng tốc độ và đọc lưu loát.

Đối với những trẻ mắc chứng khó đọc thì việc tham gia các buổi kèm trực tiếp cùng chuyên viên về kỹ năng đọc sẽ mang lại nhiều lợi ích. Nếu trẻ bị chứng khó đọc ở mức độ nghiêm trọng thì quá trình giáo dục cần phải được diễn ra thường xuyên và kéo dài lâu hơn.

2. Kế hoạch giáo dục cá nhân

Để tầm soát nguy cơ mắc chứng khó đọc, tại các nước phát triển, trước khi trẻ bắt đầu nhập học sẽ được thực hiện các bước kiểm tra cụ thể tại trường học. Điều này sẽ góp phần giúp phát hiện, chẩn đoán nguy cơ mắc bệnh ở nhiều trẻ nhỏ.

Nhà trường cùng với phía gia đình sẽ tạo nên một kế hoạch cụ thể bằng văn bản, có cấu trúc rõ ràng, phác thảo những nhu cầu của trẻ nhỏ để có thể tạo điện kiện giúp trẻ phát triển tốt nhất, đây còn được gọi là Kế hoạch Giáo dục Cá nhân (IEP).

Cha mẹ nên làm gì?

Khi phát hiện và nhận được chẩn đoán con trẻ mắc phải chứng khó đọc thì các bậc phụ huynh cũng cần quan tâm và hỗ trợ trẻ trong quá trình điều trị. Cần phải cho trẻ được can thiệp càng sớm càng tốt để hiệu quả điều trị đạt được thành công hơn. Đồng thời, cũng nên hỗ trợ trẻ bằng những các như sau:

• Đọc to cho con nghe: Khi trẻ bắt đầu 6 tháng tuổi hoặc thậm chí là nhỏ hơn, cha mẹ cũng nên đọc to, nói chuyện to rõ với con. Khi con đã bắt đầu lớn hơn thì hãy đọc cho con nghe những câu chuyện phù hợp với lứa tuổi để con dần tiếp nhận tốt hơn.
• Phối hợp với nhà trường: Nếu trẻ đã bắt đầu đến trường thì phụ huynh cần phải liên hệ và trao đổi với nhà trường, giáo viên tiếp của con để có thể theo dõi và quan sát tình hình học tập của trẻ tốt hơn.
• Khuyến khích con đọc, động viên con: Những đứa trẻ bị chứng khó đọc sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc học tập, tiếp xúc với con chữ. Chính vì thế, cha mẹ nên kiên nhẫn và khuyến khích con học nhiều hơn. Tuy nhiên, đừng quá gượng ép hay tạo áp lực cho con. Thay vào đó hãy dạy con một cách chậm rãi, cùng con vượt qua khó khăn.

Trên đây là một số thông tin về chứng khó đọc thường gặp ở trẻ nhỏ. Bạn cần hiểu rằng đây là một chứng rối loạn phát triển não bộ và hoàn toàn không gây ảnh hưởng đến trí thông minh hay năng lực của trẻ. Nếu có thể sớm phát hiện và can thiệp đúng cách thì trẻ vẫn có thể đọc viết tốt và phát triển bình thường.

Tham khảo thêm:

• Hội chứng ngủ rũ (Narcolepsy): Nguyên nhân, nhận biết và điều trị
• Rối loạn tích trữ là gì? Dấu hiệu nhận biết và chữa trị
• Rối loạn ngôn ngữ là gì? 2 Dạng rối loạn ngôn ngữ thường gặp