Rối loạn tích trữ là gì? Dấu hiệu nhận biết và chữa trị

Rối loạn tích trữ (Hoarding Disorder) đặc trưng bởi tình trạng không thể vứt bỏ những vật dụng thừa thãi, cũ kỹ và không thể sử dụng. Người bệnh có cảm giác đau khổ, căng thẳng khi nghĩ đến việc phải vứt bỏ những vật dụng này – ngay cả khi chúng không có giá trị vật chất và kỷ niệm.

Rối loạn tích trữ là gì?

Rối loạn tích trữ (Tiếng Anh: Hoarding Disorder) là một dạng rối loạn tâm thần mà người bệnh gặp khó khăn dai dẳng trong việc vứt bỏ những vật dụng không cần thiết, thừa thãi. Nếu phải vứt bỏ những vật dụng này, người bệnh sẽ cảm thấy đau khổ và tuyệt vọng. Thậm chí, chỉ riêng ý nghĩ phải vứt bỏ đồ vật cũng khiến bệnh nhân trở nên căng thẳng và đau khổ sâu sắc.

Vì không vứt bỏ vật dụng gì nên theo thời gian, bệnh nhân tích trữ rất nhiều đồ đạc (đa số là những vật dụng không có giá trị, bị hư hại nặng không thể sử dụng) trong nhà ở. Tình trạng tích trữ vật dụng khác hẳn với việc giữ gìn những đồ vật có tính kỷ niệm.

Rối loạn tích trữ khiến bệnh nhân phải sống trong không gian chật chội, kém vệ sinh, chất lượng không khí thấp do vật dụng chất đống từ ngày này sang ngày khác. Tương tự như các rối loạn tâm thần khác, rối loạn tích trữ có thể khởi phát với mức độ nhẹ đến nặng.

Đối với những trường hợp nhẹ, việc tích trữ vật dụng chỉ khiến cho không gian sống trở nên khá chật chội. Ngược lại, người mắc chứng rối loạn tích trữ nặng có thể đối mặt với những ảnh hưởng vô cùng nặng nề. Tuy nhiên, bản thân bệnh nhân hoàn toàn không nhận ra hành vi bất thường của mình. Đây là lý do điều trị rối loạn tích trữ tương đối khó khăn, không ít bệnh nhân liên tục phủ định bệnh và từ chối điều trị.

Theo thống kê, khoảng 2 – 6% người bị rối loạn tích trữ với mức độ khác nhau. Các triệu chứng của bệnh thường khởi phát ở độ tuổi thanh thiếu niên với mức độ nhẹ. Theo thời gian, tình trạng trở nên nghiêm trọng hơn và gây ra những ảnh hưởng sâu sắc đối với chất lượng cuộc sống. Đa phần các triệu chứng đều trở nên rõ rệt hơn kể từ năm 30 tuổi trở đi. Vì vậy, điều trị rối loạn tích trữ nên được thực hiện càng sớm càng tốt để tránh những ảnh hưởng đối với sức khỏe và chất lượng cuộc sống.

Triệu chứng nhận biết rối loạn tích trữ

Rối loạn tích trữ đặc trưng bởi việc không thể vứt bỏ những đồ đạc không cần thiết. Ý nghĩ phải vứt bỏ các vật dụng khiến bệnh nhân trở nên đau khổ và căng thẳng. Các triệu chứng này thường sẽ xuất hiện ở độ tuổi thanh thiếu niên và đầu giai đoạn trưởng thành.

Theo thời gian, các triệu chứng trở nên nghiêm trọng hơn. Theo đánh giá của các chuyên gia, rối loạn tích trữ sẽ trở nên rõ rệt hơn ở độ tuổi trung niên và đồng thời sẽ khó điều trị hơn rất nhiều so với giai đoạn trước.

Rối loạn tích trữ có biểu hiện khá rõ rệt bao gồm:

• Mua quá nhiều những vật dụng không cần thiết và tính ứng dụng không cao
• Gặp phải khó khăn trong việc vứt bỏ những vật dụng cũ, hư hại nặng và không thể sử dụng (bao gồm cả những đồ đạc không có giá trị kỷ niệm). Tình trạng này kéo dài dai dẳng khiến bệnh nhân tích trữ một lượng lớn vật dụng không cần thiết trong nhà.
• Có cảm giác đau khổ khi phải vứt bỏ những vật dụng này. Ngay cả khi ý nghĩ đến việc vứt bỏ đồ đạc cũng khiến cho bệnh nhân buồn bã, căng thẳng.
• Luôn có cảm giác mọi vật dụng đều cần thiết và sẽ phải dùng đến ở một thời điểm nào đó. Một số bệnh nhân cho rằng không nên lãng phí bất cứ thứ gì và họ cảm thấy an toàn khi tích trữ các vật dụng trong nhà.
• Nhiều người nhầm lẫn rối loạn tích trữ với sưu tầm. Tuy nhiên, những thứ được sưu tầm thường là thứ quý hiếm hoặc là những thứ được yêu thích. Trong khi đó, bệnh nhân bị rối loạn tích trữ giữ lại tất cả những đồ đạc một cách không chọn lọc – mặc dù đó là vật dụng hư hại nặng và không còn giá trị sử dụng.
• Theo thời gian, đồ đạc tích trữ ngày càng nhiều khiến không gian sống trở nên chật chội và gây ra rất nhiều phiền toái trong cuộc sống.
• Các chuyên gia nhận thấy, đa số những người bị rối loạn tích trữ đều có tính cách cầu toàn, hay trì hoãn, thiếu quyết đoán và có vấn đề trong việc tổ chức hoặc lên kế hoạch cho một việc gì đó. Các đặc điểm này có nhiều nét tương đồng với rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế.

Trong giai đoạn đầu, những người xung quanh khó có thể nhận biết những dấu hiệu bất thường. Tuy nhiên, khi triệu chứng tiến triển nặng, bản thân bệnh nhân và những người cùng chung sống sẽ gặp phải rất nhiều phiền toái.

• Đồ đạc tích trữ quá nhiều có thể gây chật chội tất cả các phòng trong nhà. Điều này dẫn đến một loạt ảnh hưởng như không thể tắm rửa, đi vệ sinh, không gian ngủ hẹp, không thoải mái,…
• Không gian sống kém vệ sinh
• Thường xuyên xảy ra xung đột với những người thân trong gia đình vì việc cố ý giữ các vật dụng không cần thiết. Nhà cửa luôn trong trạng thái bừa bộn, lộn xộn và mất rất nhiều thời gian để tìm kiếm được vật dụng mà bản thân tìm kiếm.

Tích trữ động vật

Tích trữ động vật là một dạng thuộc rối loạn tích trữ. Người mắc chứng bệnh này có thể nhận nuôi chó mèo hoang một cách không kiểm soát dẫn đến một số lượng lớn từ vài chục cho đến hàng trăm động vật.

Động vật có thể bị nhốt trong nhà hoặc nuôi thả tự do nhưng đều có đặc điểm chung là không được chăm sóc chu đáo và kiểm tra sức khỏe định kỳ. Đa số đều mắc bệnh da liễu, tiêu hóa, hô hấp,… vì điều kiện không đảm bảo vệ sinh.

Nguyên nhân gây rối loạn tích trữ

Giống như các rối loạn tâm thần khác, nguyên nhân gây rối loạn tích trữ chưa được biết rõ. Tuy nhiên, một số chuyên gia ủng hộ giả thuyết bệnh lý này có liên quan đến những yếu tố sau:

• Di truyền
• Rối loạn nồng độ các chất dẫn truyền thần kinh trong não bộ
• Sang chấn tâm lý (thường có liên quan đến quá khứ nghèo đói, thiếu thốn,…)

Độ tuổi khởi phát của rối loạn tích trữ dao động từ 11 – 15 tuổi. Vì vậy, các chuyên gia cho rằng, tính cách thiếu quyết đoán và kiên định có thể là yếu tố gia tăng nguy cơ mắc bệnh. Người có tính cách này thường gặp khó khăn trong việc lựa chọn và không thể vứt bỏ những đồ đạc không còn giá trị sử dụng.

Rối loạn tích trữ có nguy hiểm không?

Nếu chỉ nhìn một cách tổng quát, một số người cho rằng rối loạn tích trữ không nguy hiểm mà chỉ gây ra phiền toái trong cuộc sống. Tuy nhiên, trên thực tế, bệnh lý này có thể gây ra nhiều biến chứng nặng nề nếu không được thăm khám và điều trị kịp thời.

Như đã đề cập, các triệu chứng của rối loạn tích trữ có xu hướng nghiêm trọng dần theo thời gian. Điều này đồng nghĩa với việc số lượng đồ đạc, vật dụng tích trữ sẽ tăng lên đáng kể. Tích trữ vật dụng sẽ khiến cho không gian sống trở nên bừa bộn, chật chội, môi trường không đảm bảo vệ sinh và chất lượng không khí thấp.

Ngoài những ảnh hưởng đối với sinh hoạt và sức khỏe thể chất, cảm xúc đau khổ khi nghĩ đến việc phải vứt bỏ vật dụng có thể phát triển dần theo thời gian. Từ đó làm gia tăng nguy cơ mắc các rối loạn tâm lý, tâm thần. Rối loạn tích trữ gây ra những ảnh hưởng sâu sắc đối với sức khỏe và chất lượng cuộc sống cho chính người bệnh và người thân.

Nếu không được điều trị, chứng bệnh này có thể gây ra những biến chứng như sau:

• Thường xuyên bị té ngã, chấn thương do đồ đạc chất đống trên sàn nhà và các khu vực như ban công, nhà tắm,…
• Xung đột với những thành viên trong gia đình và đôi khi phải sống cô độc vì không thể hòa hợp.
• Sống khép kín, cô lập xã hội.
• Có các vấn đề sức khỏe thể chất như các vấn đề về hô hấp, da, tóc do môi trường sống không đảm bảo vệ sinh và ít ánh sáng.
• Gia tăng nguy cơ mắc các rối loạn tâm thần khác như rối loạn lo âu, trầm cảm, rối loạn ám ảnh cưỡng chế,…

Ngoài những vấn đề trên, người bị rối loạn tích trữ còn gặp khó khăn khi hẹn hò, tìm kiếm công việc,… Những người khởi phát bệnh sớm và triệu chứng nặng gần như không thể kết hôn vì ít ai chấp nhận được thói quen tích trữ những vật dụng thừa thãi, không cần thiết.

Chẩn đoán rối loạn tích trữ

Rối loạn tích trữ ít khi được chú ý, đa số bệnh nhân đến thăm khám đều do các vấn đề tâm lý khác như stress, rối loạn lo âu hoặc trầm cảm. Phần lớn bệnh nhân cũng thường bị chẩn đoán nhầm do bản thân người bệnh không xem việc tích trữ vật dụng là bất thường. Vì vậy, người bệnh ít khi đề cập đến điều này với bác sĩ.

Rối loạn tích trữ thường được chẩn đoán dựa trên biểu hiện lâm sàng. Ngoài ra, bác sĩ cũng sẽ trò chuyện với người thân trong gia đình và đề nghị xem hình chụp nhà ở của bệnh nhân để đưa ra chẩn đoán chính xác.

Rối loạn tích trữ sẽ được chẩn đoán khi người bệnh đáp ứng được những tiêu chí sau:

• Gặp khó khăn dai dẳng về việc vứt bỏ những đồ đạc và vật dụng thừa thãi, không còn sử dụng được nữa.
• Có suy nghĩ rằng những vật dụng thừa thãi có thể sẽ phải dùng đến trong một thời điểm nào đó. Đồng thời có cảm giác an toàn khi những vật dụng này được tích trữ trong nhà.
• Bệnh nhân có cảm giác đau khổ, khó chịu và căng thẳng khi nghĩ đến việc phải loại bỏ vật dụng.
• Các đồ vật tích trữ khiến không gian sống chật chội (ngoại trừ tầng hầm hoặc kho), điều này ảnh hưởng đến chức năng của phòng (ví dụ như đồ vật chất nhiều ở phòng ngủ khiến bệnh nhân phải nằm trên các vật dụng, không gian ngủ tù bí, chật hẹp,…).
• Việc tích trữ những đồ vật thừa thãi khiến bệnh nhân giảm chức năng nghề nghiệp, xã hội,…

Hiện tại, đa số các bác sĩ tâm thần đều sử dụng tiêu chuẩn chẩn đoán DSM-5 để chẩn đoán xác định rối loạn tích trữ.

Các phương pháp điều trị rối loạn tích trữ

Rối loạn tích trữ là một dạng rối loạn tâm thần khá phổ biến nhưng ít được quan tâm. Đa số bệnh nhân đều không nhận thấy hành vi của mình là bất thường và không nhận ra những tác động tiêu cực từ việc tích trữ các vật dụng không cần thiết.

Hiện nay, điều trị rối loạn tích trữ còn khá nhiều thách thức. Tuy nhiên, nếu tích cực điều trị, việc tích trữ vật dụng sẽ được cải thiện đáng kể và bệnh nhân cũng có thể ổn định cuộc sống lâu dài.

Dưới đây là những phương pháp được áp dụng trong quá trình điều trị rối loạn tích trữ:

1. Tâm lý trị liệu

Tâm lý trị liệu là phương pháp chính trong điều trị rối loạn tích trữ. Phương pháp này được thực hiện bằng hình thức giao tiếp nhằm thay đổi tâm lý của bệnh nhân, từ đó cải thiện các bất thường về cảm xúc, tư duy và hành vi. Hiện nay, liệu pháp nhận thức hành vi là phương pháp mang lại hiệu quả cao nhất đối với hội chứng rối loạn tích trữ.

Liệu pháp này tập trung vào việc thay đổi tư duy (suy nghĩ) của người bệnh về việc tích trữ vật dụng. Điều này tương đối khó khăn vì bản thân người bệnh có niềm tin mãnh liệt là các vật dụng đều rất cần thiết và không nhất thiết phải vứt bỏ. Vì vậy, chuyên gia sẽ mất rất nhiều thời gian để có thể thay đổi suy nghĩ sai lệch và giúp bệnh nhân chống lại ý nghĩ phải tích trữ đồ đạc thừa thãi.

Trong liệu pháp nhận thức hành vi, chuyên gia cũng sẽ hướng dẫn người bệnh cách phân loại vật dụng để biết nên giữ lại và vứt bỏ những vật dụng gì. Nhiều chuyên gia nhận thấy người bị rối loạn tích trữ có tính cách thiếu quyết đoán và không kiên định. Do đó, chuyên gia cũng sẽ giúp bệnh nhân thay đổi những đặc điểm tính cách này để dễ dàng hơn trong việc vứt bỏ những đồ vật không thể sử dụng.

Tâm lý trị liệu có thể được thực hiện theo hình thức cá nhân, nhóm hoặc gia đình. Thông thường, chuyên gia sẽ yêu cầu bệnh nhân can thiệp cùng lúc nhiều hình thức trị liệu để đạt kết quả khả quan nhất. Trong quá trình trị liệu rất cần sự hỗ trợ của gia đình, đồng nghiệp, bạn bè,… để giúp người bệnh quyết đoán hơn trong việc vứt bỏ những vật dụng không cần thiết.

2. Sử dụng thuốc

Không có loại thuốc nào có thể cải thiện tình trạng tích trữ vật dụng thừa thãi do rối loạn tích trữ gây ra. Tuy nhiên, thuốc chống trầm cảm có thể được dùng để cải thiện tâm trạng căng thẳng, đau khổ và buồn bã vì phải vứt bỏ các vật dụng. Trong đó, chất ức chế tái hấp thu serotonin (SSRIs) là loại thuốc được sử dụng phổ biến nhất.

Điều trị rối loạn tích trữ sẽ mất rất nhiều thời gian vì bản thân bệnh nhân hoàn toàn không nhận thấy sự bất thường trong hành vi của mình. Gia đình và những người xung quanh nên động viên để người bệnh có động lực thay đổi. Tránh tình trạng trách móc, chì chiết khiến mâu thuẫn nảy sinh và làm tổn thương tâm lý của người bệnh.

Rối loạn tích trữ là một dạng rối loạn tâm thần tương đối phổ biến nhưng ít khi được quan tâm. Vì nguyên nhân gây bệnh chưa rõ ràng nên không có biện pháp phòng ngừa hội chứng này. Cách duy nhất để giảm thiểu ảnh hưởng của bệnh là phát hiện và điều trị sớm.

Tham khảo thêm:

• Hội chứng ngủ rũ (Narcolepsy): Nguyên nhân, nhận biết và điều trị
• Rối loạn giả bệnh là gì? Nguyên nhân và cách nhận biết
• Hiện Tượng Tâm Lý Déjà Vu Là Gì?