Hội Chứng Ám ảnh Cân Nặng (Sợ Tăng Cân): Làm Sao Thoát Khỏi?
Hội chứng ám ảnh cân nặng đặc trưng bởi sự ám ảnh quá mức và dai dẳng về việc tăng cân, thân hình mập mạp và mất đi vẻ ngoài thon gọn. Người mắc hội chứng này luôn có những hành vi giảm cân cực đoan nhằm duy trì cân nặng lý tưởng.
Hội chứng ám ảnh cân nặng (sợ tăng cân) là gì?
Hội chứng ám ảnh cân nặng (Tiếng Anh: Weight Obsession Disorder) là thuật ngữ đề cập đến một dạng rối loạn tâm lý mà người bệnh quan tâm một cách thái quá đến cân nặng và hình thể. Người mắc hội chứng này chú ý đến cân nặng mỗi ngày và họ bị ám ảnh quá mức bởi việc tăng cân, thân hình thiếu săn chắc và thon gọn. Sự ám ảnh về việc tăng cân dẫn đến những hành vi cực đoan như tự gây nôn ói, nhịn ăn, tập thể dục quá sức,…
Ám ảnh cân nặng có liên quan đến chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế và một số rối loạn ăn uống như chứng ăn vô độ (Binge eating disorder), chứng ăn ói (Bulimia Nervosa), chán ăn tâm thần (Anorexia Nervosa) hoặc rối loạn hấp thu thực phẩm do né tránh. Các chuyên gia cho biết, bị ám ảnh quá mức bởi cân nặng và hình thể gây ra cảm giác lo lắng, từ đó thôi thúc người bệnh thực hiện các hành vi nhằm nỗ lực giảm cân và duy trì vóc dáng cân đối.
Các hành vi này thường có tính chất tiêu cực và đây là lý do người bị mắc hội chứng sợ tăng cân có những biểu hiện rối loạn ăn uống. Bên cạnh đó, bệnh nhân cũng có một số hành vi cực đoan khác nhằm duy trì trọng lượng cơ thể và vóc dáng như mong muốn. Với sự khắt khe của xã hội, tỷ lệ người mắc hội chứng này có xu hướng tăng lên đáng kể trong những năm gần đây.
Theo số liệu thống kê, chứng ám ảnh cân nặng ảnh hưởng nhiều hơn ở nữ giới. Trong khi đó, nam giới ít có nguy cơ phát triển hội chứng này. Ngoài ra, người ở tuổi vị thành niên và đầu độ tuổi trưởng thành sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Hội chứng này là một dạng rối loạn tâm lý, hoàn toàn không phải nỗi sợ tăng cân bình thường nên cần được thăm khám và điều trị để tránh những hậu quả về lâu dài.
Dấu hiệu nhận biết hội chứng sợ tăng cân
Hội chứng sợ tăng cân có biểu hiện khá đa dạng nhưng nhìn chung người bệnh luôn thể hiện nỗi sợ về việc bị tăng cân, cơ thể mũm mĩm và mất đi hình thể thon gọn. Ám ảnh quá mức khiến người bệnh né tránh nhiều tình huống trong cuộc sống và có những hành vi cực đoan nhằm duy trì trọng lượng cơ thể. Điều này gây ra rất nhiều ảnh hưởng đối với chất lượng cuộc sống, bao gồm việc học, nghề nghiệp, các mối quan hệ và sức khỏe.
Những dấu hiệu thường thấy ở người bị hội chứng sợ tăng cân:
- Thường trực sự ám ảnh về cân nặng, vóc dáng, hình thể và đôi khi cả ngoại hình (bao gồm cả da, tóc, móng,…)
- Kiểm tra cân nặng nhiều lần trong ngày để chắc chắn bản thân không bị tăng cân. Nếu nhận thấy có dấu hiệu tăng cân, người bệnh sẽ có cảm giác lo lắng, bất an, căng thẳng. Điều này thôi thúc phải thực hiện các hành vi nhằm tiêu hao năng lượng dư thừa để sở hữu lại vóc dáng như trước.
- Tính toán kỹ lưỡng lượng calo trong mỗi bữa ăn.
- Một số người có thể gặp phải các rối loạn ăn uống như chứng ăn vô độ, chán ăn tâm thần, chứng ăn ói,…
- Ngưỡng mộ và bị thu hút bởi những người có thân hình đẹp.
- Người mắc hội chứng sợ tăng cân luôn cho rằng vóc dáng của bản thân khá mũm mĩm, xấu xí và không phù hợp với tiêu chuẩn cái đẹp của xã hội.
- Người bệnh có một số hành vi cực đoan nhằm sở hữu được vóc dáng như mong muốn như sử dụng thuốc lợi tiểu, thuốc nhuận tràng, tự gây nôn sau khi ăn, ăn uống kiêng khem dài hạn, tập thể dục quá độ,…Những hành vi này giúp người bệnh giữ được vóc dáng thon gọn nhưng gây ra rất nhiều ảnh hưởng về sức khỏe.
- Né tránh gặp gỡ bạn bè vì cảm thấy không tự tin về bản thân.
- Nỗi ám ảnh quá mức về cân nặng khiến người bệnh luôn lo lắng, căng thẳng, mệt mỏi, chán nản,… Ngoài ra, nếu không sở hữu được vóc dáng như mong ước, bệnh nhân có thể trở nên gắt gỏng, cáu kỉnh và dễ bị kích động.
- Dành nhiều thời gian để nghiên cứu thực đơn ăn uống và chế độ luyện tập nhằm sở hữu được vóc dáng ao ước. Sự bận tâm thái quá về ngoại hình và vóc dáng khiến người bệnh lơ là việc học, công việc và những khía cạnh khác của cuộc sống.
Ngoài những triệu chứng trên, người mắc hội chứng ám ảnh cân nặng còn phải đối mặt với một số hậu quả do các hành vi giảm cân cực đoan như rụng tóc, da sạm nám, móng tay giòn, cơ thể mệt mỏi,… Thể trạng suy nhược chính là yếu tố gia tăng mức độ lo âu và căng thẳng do hội chứng này gây ra. Chính vì vậy, rất nhiều bệnh nhân mắc chứng sợ tăng cân phải đối mặt với các rối loạn tâm thần khác như trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn ăn uống.
Nguyên nhân gây hội chứng ám ảnh cân nặng
Cho đến nay, các chuyên gia vẫn chưa xác định được nguyên nhân gây hội chứng ám ảnh cân nặng. Tuy nhiên, qua nhiều nghiên cứu, các chuyên gia nhận thấy hội chứng này có liên quan đến các yếu tố tâm lý xã hội. Đặc biệt, ám ảnh cân nặng thường phát triển ở những người có sẵn các rối loạn tâm thần như rối loạn ám ảnh cưỡng chế, trầm cảm, rối loạn lưỡng cực và rối loạn ăn uống.
Các yếu tố được xác định có liên quan đến hội chứng ám ảnh cân nặng:
- Tiêu chuẩn khắt khe về cái đẹp: Hầu hết các quốc gia đều có tiêu chuẩn khắt khe về cái đẹp đối với nữ giới nhưng luôn thoải mái đối với phái mạnh. Nữ giới có vóc dáng không cân đối và khác hẳn với tiêu chuẩn của xã hội sẽ phải đối mặt với những ánh mắt thiếu thiện cảm, chỉ trích và bình phẩm. Chính tiêu chuẩn quá khắt khe đã khiến không ít nữ giới bị ám ảnh quá mức bởi cân nặng và những khiếm khuyết trên cơ thể.
- Ảnh hưởng từ gia đình: Trẻ cũng có thể bị hội chứng ám ảnh cân nặng do bố, mẹ hoặc những người thân khác mắc chứng bệnh này. Vì trẻ còn nhỏ nên rất dễ bị ảnh hưởng bởi suy nghĩ và hành vi của người khác. Nếu gia đình quá quan tâm đến cân nặng, trẻ cũng sẽ lớn lên với sự ám ảnh về hình thể và luôn nỗ lực để giảm cân.
- Yếu tố công việc: Trong xã hội, một số ngành nghề sẽ phải đối mặt với tiêu chuẩn khắt khe về ngoại hình như ca sĩ, người mẫu, diễn viên, diễn viên múa ba lê, diễn viên xiếc,… Sức ép về việc phải giảm cân khiến cho một số người bị ám ảnh quá mức về cân nặng và có những biểu hiện của hội chứng sợ tăng cân.
- Các sự kiện sang chấn có liên quan đến cân nặng: Các nghiên cứu cho thấy, người từng phải trải qua sang chấn tâm lý có liên quan đến cân nặng như bị chế nhạo ngoại hình (body shaming), bị chỉ trích, cô lập do thân hình xấu xí, bị lạm dụng tình dục, bị bỏ rơi,… sẽ có khả năng cao phát triển hội chứng ám ảnh cân nặng. Khi trải qua những sang chấn tâm lý trên, người bệnh sẽ đổ lỗi cho cân nặng, hình thể nên bản thân mới gặp những chuyện như vậy. Do đó, họ không ngừng nỗ lực giảm cân với những cách cực đoan nhất.
Nhìn chung, cơ chế bệnh sinh của hội chứng ám ảnh cân nặng chưa được làm rõ. Dù vậy, có thể khẳng định hội chứng này có liên quan đến các yếu tố tâm lý xã hội. Ngoài những nguyên nhân trên, các chuyên gia cũng nhận thấy một số đối tượng sau có nguy cơ cao mắc hội chứng sợ tăng cân bao gồm:
- Tiền sử gia đình có người bị ám ảnh sợ cân nặng (người thân cùng huyết thống)
- Có các rối loạn tâm thần như trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn ăn uống,…
- Người có tính cách cầu toàn, luôn hướng đến sự hoàn hảo.
- Người quá xem trọng ngoại hình cũng có khả năng cao mắc bệnh.
- Nữ giới sẽ có nguy cơ bị hội chứng sợ tăng cân cao hơn so với nam giới. Nguyên nhân là do phụ nữ phải đối mặt với các tiêu chuẩn khắt khe từ xã hội trong khi với nam giới, xã hội hầu như không có tiêu chuẩn về hình thể.
- Người ở tuổi vị thành niên và đầu độ tuổi trưởng thành sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Nguyên nhân được các chuyên gia xác định là do ở thời điểm này, tâm sinh lý có nhiều thay đổi đột ngột và bản thân người bệnh cũng chưa có nhận thức sâu sắc về bản thân, cuộc sống. Vì vậy, họ dễ bị chi phối bởi quan niệm đẹp – xấu thay vì chú tâm đến những giá trị bền vững khác.
Hội chứng ám ảnh cân nặng ảnh hưởng như thế nào đến sức khỏe?
Đến nay, những hiểu biết về hội chứng ám ảnh cân nặng vẫn còn khá hạn chế. Nhiều người nhầm lẫn hội chứng này với nỗi sợ tăng cân thông thường. Tuy nhiên, ám ảnh cân nặng là một dạng rối loạn tâm thần cần phải được thăm khám và điều trị. Nếu để lâu dài, hội chứng này sẽ gây ra vô số ảnh hưởng đố với sức khỏe và chất lượng cuộc sống.
Những ảnh hưởng của hội chứng ám ảnh cân nặng:
- Các hành vi giảm cân cực đoan như sử dụng thuốc lợi tiểu, nhuận tràng, ăn kiêng, tập thể dục quá mức,… sẽ khiến cho sức khỏe suy giảm. Bệnh nhân sẽ phải đối mặt với tình trạng suy nhược, thiếu máu, rụng tóc, rối loạn giấc ngủ,…
- Khó tập trung khi học tập và làm việc do dành quá nhiều sự quan tâm cho ngoại hình.
- Hành vi né tránh các tình huống sẽ khiến cho người bệnh mất đi các mối quan hệ thân thiết và gặp nhiều khó khăn trong việc duy trì mối quan hệ lâu dài.
- Gia tăng các rối loạn tâm thần như rối loạn lo âu, trầm cảm, rối loạn ăn uống,…
- Một số người bệnh cảm thấy quá đau khổ vì không thể kiểm soát cân nặng của chính mình. Họ bắt đầu nghĩ đến cái chết và thôi thúc hành vi tự sát.
Cách vượt qua hội chứng ám ảnh cân nặng
Hội chứng ám ảnh cân nặng là một dạng rối loạn tâm thần khá phổ biến ở nữ giới. Hội chứng này có thể được điều trị bằng cách dùng thuốc và trị liệu tâm lý. Ngoài ra, bản thân người bệnh cũng cần nỗ lực và chủ động thực hiện một số biện pháp tự cải thiện để vượt qua chứng bệnh này.
1. Các biện pháp tự cải thiện
Trong trường hợp hội chứng ám ảnh cân nặng có mức độ nhẹ, người bệnh có thể áp dụng một số cách tự cải thiện. Thực tế, khá nhiều bệnh nhân nhận ra sự bất thường của bản thân nhưng không thể nào khống chế được cảm giác lo lắng khi tăng cân. Những biện pháp sau phần nào sẽ giúp người bệnh giảm sự bận tâm về cân nặng và có lối sống lành mạnh hơn.
Các biện pháp tự cải thiện hội chứng ám ảnh cân nặng:
- Hiểu rõ ảnh hưởng của chứng sợ tăng cân: Trước tiên, người bệnh cần trang bị những hiểu biết về hội chứng ám ảnh cân nặng và biết được ảnh hưởng nặng nề từ các hành vi cực đoan của bản thân. Khi ý thức được ảnh hưởng của hội chứng này, người bệnh sẽ có động lực thay đổi và vượt qua bệnh tật.
- Chia sẻ với gia đình, bạn bè: Thay vì giữ sự lo lắng và ám ảnh, người bệnh nên chia sẻ với người khác vấn đề bản thân đang gặp phải. Sự động viên, an ủi từ những người xung quanh sẽ giúp người bệnh biết được rằng, dù bản thân mập mạp hay xấu xí vẫn sẽ có chỗ dựa vững chắc từ gia đình và bạn bè thân thiết. Ngoài ra, lời khuyên từ mọi người cũng sẽ giúp người bệnh thay đổi dần suy nghĩ về cái đẹp, ngoại hình và thoát khỏi những tiêu chuẩn khắt khe của xã hội.
- Chụp hình nhiều hơn: Trong mắt của người bị hội chứng ám ảnh cân nặng, họ luôn nghĩ bản thân có vóc dáng mập mạp và vượt quá tiêu chuẩn. Tuy nhiên, trên thực tế thân hình của họ hoàn toàn bình thường và đôi khi mảnh khảnh hơn so với những người khác. Chụp ảnh chung với mọi người sẽ giúp người bệnh đánh giá khách quan hơn về vóc dáng của bản thân và giảm bớt sự ám ảnh về việc tăng cân.
- Học cách thư giãn, giảm stress: Nỗi ám ảnh quá mức về việc tăng cân khiến người bệnh luôn căng thẳng, lo âu, phiền muộn,… Vì vậy, nên trang bị cho mình những liệu pháp thư giãn như thiền định, tập thể dục nhẹ nhàng, chơi với thú cưng, nấu nướng, liệu pháp mùi hương và dùng trà thảo mộc. Các biện pháp này sẽ giúp cân bằng cảm xúc và hỗ trợ phòng ngừa trầm cảm, rối loạn lo âu.
2. Liệu pháp tâm lý
Người mắc hội chứng ám ảnh cân nặng thường có quan niệm méo mó về cái đẹp và quá hà khắc với bản thân. Để vượt qua hội chứng này, bệnh nhân sẽ được can thiệp liệu pháp tâm lý. Trị liệu tâm lý là phương pháp hiệu quả trong điều trị nhiều vấn đề tâm lý, tâm thần như rối loạn lo âu, trầm cảm, hội chứng Self-harm, rối loạn lưỡng cực,…
Trước tiên, liệu pháp tâm lý giúp người bệnh giải tỏa những cảm xúc tiêu cực. Sau đó, chuyên gia sẽ đưa ra hướng can thiệp phù hợp nhằm giúp người bệnh thay đổi quan niệm sai lệch về cái đẹp và biết cách điều chỉnh những hành vi giảm cân cực đoan. Chuyên gia cũng sẽ hướng dẫn người bệnh các biện pháp giảm cân khoa học, lành mạnh và không gây hại cho sức khỏe.
Các liệu pháp tâm lý được áp dụng cho bệnh nhân mắc hội chứng ám ảnh cân nặng:
- Liệu pháp EMDR
- Liệu pháp nhận thức hành vi
- Liệu pháp hành vi biện chứng (DBT)
- Liệu pháp gia đình
Ngoài ra, liệu pháp tâm lý cũng mang đến nhiều lợi ích đối với các rối loạn tâm thần đồng mắc như trầm cảm, rối loạn ăn uống, rối loạn lo âu,… Nhìn chung, phương pháp này mang lại hiệu quả rõ rệt đối với hội chứng ám ảnh cân nặng. Tuy nhiên, quá trình điều trị chỉ mang lại kết quả khả quan nếu người bệnh chấp nhận bản thân mắc bệnh và tích cực trong quá trình trị liệu.
3. Liệu pháp hóa dược
Hiện tại, không có loại thuốc đặc hiệu dành cho hội chứng ám ảnh sợ cân nặng. Tuy nhiên, bệnh nhân sẽ được xem xét sử dụng một số loại thuốc để giảm căng thẳng, lo âu, phiền muộn, mất ngủ,… do hội chứng này gây ra. Bên cạnh đó, sử dụng thuốc cũng giúp nâng đỡ tinh thần và tăng hiệu quả của trị liệu tâm lý.
Bệnh nhân mắc hội chứng ám ảnh cân nặng cũng có thể phải sử dụng một số loại thuốc để điều trị các vấn đề thể chất do ảnh hưởng của những hành vi giảm cân cực đoan. Loại thuốc được chỉ định phụ thuộc hoàn toàn vào triệu chứng, độ tuổi và khả năng đáp ứng của từng trường hợp cụ thể.
Hội chứng ám ảnh cân nặng là một trong những vấn đề tâm lý đang trở nên phổ biến trong những năm gần đây. Chính vì vậy, việc trang bị kiến thức về nguyên nhân, biểu hiện và cách điều trị là vô cùng cần thiết. Khi nhận thấy bản thân có các dấu hiệu của hội chứng này, nên chủ động tìm kiếm sự giúp đỡ để tránh những hậu quả về lâu dài.
Tham khảo thêm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!