Rối Loạn Tâm Thần Tiền Kinh Nguyệt Là Gì? Cách Điều Trị
Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt gặp ở nữ giới trong độ tuổi sinh sản với các biểu hiện đặc trưng như khó kiểm soát cảm xúc, dễ tức giận, mệt mỏi, không thể tập trung cùng rất nhiều vấn đề khác. Một số tình trạng nghiêm trọng có thể làm suy kiệt về thể chất lẫn tinh thần, thậm chí gia tăng nguy cơ mắc các rối loạn tâm lý khác nên cần tìm cách điều trị càng sớm càng tốt.
Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt là gì?
Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt có tên khoa học là Premenstrual Dysphoric Disorder (PMDD) là một tình trạng nghiêm trọng, mãn tính, ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần và thể chất của người bệnh. Đối tượng của dạng rối loạn này là phụ nữ trong độ tuổi sinh sản hay phụ nữ khi sinh (AFAB) do bị ảnh hưởng trực tiếp bởi hormone estrogen và progesterone.
PMDD là tình trạng trầm trọng hơn của PMS – hội chứng tiền kinh nguyệt. Các triệu chứng của hai tình trạng này khá tương đồng nhau do cùng bị tác động bởi các yếu tố hormone. Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt xảy ra trên 3-8% phụ nữ và có thể gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng ảnh hưởng trực tiếp đến tâm lý, thể chất và toàn bộ cuộc sống.
Hầu hết mọi người đều cho rằng những bất thường trong thời điểm chu kỳ kinh nguyệt đều do sự thay đổi hormone gây ra. Mặc dù Premenstrual Dysphoric Disorder thực sự xảy ra ở thời điểm nồng độ hormone giảm xuống sau khi rụng trứng nhưng các biểu hiện của nó có thể làm cản trở rất nhiều hoạt động trong đời sống hằng ngày.
Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần DSM – IV đã đề cập và xếp tình trạng thuộc nhóm “Rối loạn trầm cảm không biệt định khác” vào năm 1994. Một số thuật ngữ khác cũng được dùng cho PMDD như Rối loạn rối loạn hoàng thể muộn (LLDD) hay Rối loạn loạn cảm trước kinh nguyệt.
Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt được biểu hiện thế nào?
Các triệu chứng đầu tiên của PMDD thường xuất hiện trong 1- 2 tuần trước thời điểm kinh nguyệt xuất hiện và biến mất sau khi kỳ kinh bắt đầu được từ 1- 2 ngày. Dù chỉ diễn trong thời gian ngắn nhưng các tác động của rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt có thể dẫn tới suy nhược cơ thể, cảm giác bức bối, khó chịu đến mức không thể làm gì của người bệnh.
Những biểu hiện đặc trưng của rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt được biểu hiện rõ rệt trên nhiều khía cạnh, bao gồm
Triệu chứng tâm lý, tinh thần
- Cáu gắt, bực tức, nóng nảy với các vấn đề dù rất nhỏ
- Luôn cảm thấy buồn bã, chán nản, mất hứng thú với mọi thứ
- Mất ngủ, khó ngủ, ngủ dễ bị giật mình hoặc trong trạng thái lúc nào cũng thèm ngủ
- Có thể khóc lóc bất cứ lúc nào mà không cần có nguyên nhân cụ thể
- Tâm trạng không ổn định và khó kiểm soát
- Có thể đột ngột hoảng sợ, lo lắng, thậm chí là bùng phát cơn hoảng loạn cực độ
- Khó tập trung chú ý làm giảm hiệu suất trong cả học tập và công việc
- Không có hứng thú trong bất cứ hoạt động nào trong ngày
- Giảm sự quan tâm đến các mối quan hệ xung quanh
- Hoang tưởng với một số vấn đề xung quanh của bản thân
- Lú lẫn, hay quên
- Tinh thần lúc nào cũng lâng lâng, mơ hồ, không biết đâu là thực hư
- Cảm giác không ngon miệng hoặc thay đổi thói quen, khẩu vị ăn uống
- Cơn trầm cảm hay lo âu, có thể xuất hiện suy nghĩ và thực hiện các hành vi tự sát nếu không được kiểm soát và điều trị kịp thời
Triệu chứng trên thể chất
- Cơ thể có dấu hiệu giữ nước khiến khiến mắt cá chân, bàn tay, bàn chân bị sưng; lượng nước tiểu giảm; đau ngực và cân nặng tăng bất thường
- Đau tức ngực
- Ho, hắt xì giống dị ứng hay nhiễm trùng đường hô hấp
- Giảm thị lực
- Đau đầu, chóng mặt, choáng váng, mất phương hướng đột ngột
- Nhịp tim nhanh
- Chướng bụng, khó tiêu, tiêu chảy hay táo bón
- Nôn hay buồn nôn
- Cơ bắp bị co thắt
- Cơ thể dễ bị bầm tím mà không có nguyên nhân
- Cảm giác tê, ngứa ran như bị kim châm tại tay hoặc chân
- Nổi mụn hay viêm ngứa da
- Giảm ham muốn tình dục
- Có thể đột ngột ngất xỉu
Nhiều phụ nữ mắc chứng rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt cho biết rằng bản thân họ giống như biến thành một thời khác, bất cứ điều gì cũng có thể làm họ khó chịu và kích động. Các triệu chứng này nghiêm trọng tới mức làm cản trở mọi sinh hoạt thường ngày, bao gồm cả làm việc, nghỉ ngơi hay vui chơi.
Nguyên nhân rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt
Các nghiên cứu hiện nay vẫn chưa hoàn toàn khẳng định cơ chế bệnh sinh của rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt. Tuy nhiên do rối loạn này xảy ra một cách có chu kỳ trước thời kỳ “đèn đỏ” của phụ nữ nên sự thay đổi về hormone trong thời điểm này được cho là yếu tố trực tiếp gây sự nghiêm trọng cả về tâm sinh lý. Ngoài ra một số vấn đề não bộ hay môi trường cũng được cho là có liên quan đến PDMM.
Cụ thể, các yếu tố được cho là có liên quan đến rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt bao gồm
- Sự thay đổi hormone: Sự thay đổi nồng độ estrogen và progesteron nhằm trước chu kỳ kinh nguyệt nhằm chuẩn bị cho quá trình rụng trứng được cho là có mối liên quan mật thiết nhất đến đến PDMM. Sự tăng/ giảm của hormone cũng dẫn đến sự thay đổi của các cơ quan khác, chẳng hạn như prolactin trong máu, chỉ số đường huyết, aldosterone, ADH .. dẫn tới các triệu chứng bất thường.
- Chất dẫn truyền thần kinh: nồng độ serotonin ( chất dẫn truyền thần kinh mang đến cảm giác vui vẻ, hạnh phúc) thay đổi cũng được cho là làm tăng nguy cơ rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt. Lượng serotonin giảm mạng chính là nguyên nhân gây ra cảm giác buồn bã, chán nản, tuyệt vọng hay nghiêm trọng hơn chính là trầm cảm.
- Di truyền: mặc dù cơ chế di truyền của rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt vẫn chưa thể làm rõ nhưng nếu trong gia đình có người thân mắc PMS hay PMDD hoặc các dạng rối loạn tâm trạng khác thì nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
- Tiền sử bệnh lý: từng mắc PMS, trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn cảm xúc; thiếu canxi hay magie; chấn thương
- Một số yếu tố liên quan khác: thời tiết giao mùa, phụ nữ sử dụng thuốc tránh thai, người hút thuốc lá, người béo phì hay người luôn trong trạng thái căng thẳng cao độ kéo dài cũng có nguy cơ mắc PMDD cao bởi các yếu tố này cũng ảnh hưởng đến các hormone của cơ thể.
Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt có nguy hiểm không?
Dù các rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt có các triệu chứng và nguyên nhân khá tương đồng với hội chứng tiền kinh nguyệt nhưng những tác động của nó nghiêm trọng hơn rất nhiều. Trong suốt 1- 2 tuần trước chu kỳ đèn đỏ, người bệnh lúc nào cũng trong trạng thái không có sức lực, tuyệt vọng, trở nên kích động và không thể tham gia vào các hoạt động sinh hoạt thường ngày.
PMDD có thể gây ra nhiều cản trở trong quá trình học tập và làm việc cho người bệnh. Trạng thái mất tập trung, mệt mỏi khiến hiệu suất lao động của người bệnh đều giảm sút dẫn tới những khiển trách từ thầy cô giáo hay cấp trên. Nếu rơi vào những cảm xúc tiêu cực này mức độ kích thích hay bức bối trong tâm lý của người bệnh sẽ càng gia tăng.
Bên cạnh đó, sự thay đổi về cảm xúc, tính cách cũng làm ảnh hưởng phần lớn đến các mối quan hệ xung quanh. Họ trở nên gắt gỏng hơn, nóng nảy hơn, luôn ngừng la hét cho dù các sự việc không hề nghiêm trọng. Những mâu thuẫn, xung đột có thể lên tới đỉnh điểm nếu người bệnh không kiểm soát được cảm xúc của bản thân và làm tổn thương đối phương.
Đặc biệt các chuyên gia còn cho biết, rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt nếu không sớm được thăm khám và điều trị có thể dẫn tới suy nhược cơ thể, đặc biệt là tiến đến hành vi tự sát trong lúc tâm trí của người bệnh rơi vào tuyệt vọng và kích động. Mặc dù tỷ lệ tự sát do PMDD không quá cao nhưng cũng tuyệt đối không được chủ quan với rối loạn này và tìm hướng điều trị nhanh chóng.
Chẩn đoán rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt
Thực hiện chẩn đoán PMDD là điều cần thiết để tránh nguy cơ nhầm lẫn với một số bệnh lý có các triệu chứng tương tự, chẳng hạn hội chứng tiền kinh nguyệt, bệnh tuyến giáp hay một số rối loạn tâm thần khác. Người bệnh có thể thực hiện chẩn đoán tại các chuyên khoa tâm thần tại bệnh viện để kiểm tra đầy đủ các chỉ số cần thiết khác.
Theo bác sĩ, rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt sẽ được thực hiện các chẩn đoán nếu xuất hiện các triệu chứng bất thường trong ít nhất 2 kỳ kinh nguyệt liên tiếp. Bác sĩ cần chỉ định các chỉ số về thể chất khác, chẳng hạn như xét nghiệm máu hay tiền sử bệnh lý để có kết quả cuối cùng chính xác nhất.
Bác sĩ cũng yêu cầu người bệnh làm một số bảng câu hỏi như COPE, DRF, MDQ, PMSD để đánh giá về các trạng thái tâm lý, hành vi để đảm bảo đáp ứng các triệu chứng cần thiết. Người bệnh cũng cần đáp ứng ít nhất 1 triệu chứng về thể chất hay tinh thần xuất hiện trước thời kỳ “đèn đỏ” từ 1- 2 tuần.
Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu người bệnh về nhà theo dõi và ghi chép đầy đủ về các triệu chứng xuất hiện trong 2- 3 tháng để đảm bảo có kết luận cuối cùng chính xác. Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt rất dễ nhầm lẫn với hội chứng tiền kinh nguyệt nên cần thực hiện chi tiết và đầy đủ hơn để đảm bảo xây dựng lộ trình thích hợp nhất.
Hướng điều trị rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt
Với một số bệnh nhân, tình trạng này có thể kéo dài thời kỳ mãn kinh nên việc điều trị cũng có thể kéo dài để tránh gây ra các ảnh hưởng không mong muốn khác. Thuốc, kiểm soát cảm xúc và một lối sống khoa học có thể giúp ích rất nhiều cho người mắc rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt để nâng cao chất lượng đời sống, đảm bảo sức khỏe mỗi ngày.
Biện pháp hóa dược
Thuốc không thể loại bỏ hoàn toàn các vấn đề thể chất hay tâm lý bất thường trong PMDD, tuy nhiên vẫn được chỉ định nhằm kiểm soát hoặc giảm mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng này. Tùy theo mức độ các biểu hiện mà các loại thuốc và thời gian dùng thuốc có thể được điều chỉnh khác nhau nhằm giảm tối đa các tác dụng phụ kèm theo không mong muốn.
Một số loại thuốc phổ biến được chỉ định trong rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt như
- Thuốc chống trầm cảm: Một số nhóm thuốc được dùng trong điều trị trầm cảm như benzodiazepin, Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin, thuốc chống trầm cảm 3 vòng thường được chỉ định trong điều trị PMDD. Phổ biến nhất là Fluoxetine, Sertraline hay Paroxetine…được dùng trong khoảng 10 đến 14 ngày trước khi có kinh nguyệt ( theo lịch) nhằm giảm thiểu các triệu chứng cảm xúc buồn bã, tuyệt vọng; đồng thời cũng gây ra các ảnh hưởng đến việc điều chỉnh hormone, chẳng hạn serotonin trong thời điểm này
- Thuốc chống viêm không steroid: chẳng hạn Ibuprofen được chỉ định để giải quyết các vấn đề về thể chất như chuột rút. Thuốc lợi tiểu cũng được chỉ định để tránh tình trạng tích nước của cơ thể
- Thuốc tránh thai: FDA đã chấp thuận việc sử dụng các thuốc tránh thai có chứa thành phần drospirenone và ethinyl estradiol trong điều trị PMDD để điều chỉnh một số yếu tố nguy cơ về hormone.
- Thuốc giảm đau: để cải thiện các triệu chứng chuột rút, đau bụng kinh hay một số tình trạng thể chất khác
- Một số loại thuốc khác: Danazol (chất chủ vận/đối kháng androgen); thuốc bổ sung canxi cacbonat và vitamin B; Progesterone; chất chủ vận GnRH với tibolone, Chiết xuất Chasteberry … cũng được chỉ định để điều trị rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt
Việc dùng thuốc còn phải xem xét nhiều yếu tố, chẳng hạn tình trạng sức khỏe của bệnh nhân để tránh các hệ lụy lâu dài. Chẳng hạn mặc dù thuốc tránh thai là biện pháp nhanh được dùng phổ biến nhất nhưng nếu duy trì liên tục hay lạm dụng quá mức đều có thể gây ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản của phụ nữ. Do đó cần trao đổi chi tiết với bác sĩ trong suốt quá trình điều trị.
Trong một vài trường hợp đặc biệt, rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt có thể được điều trị bằng cách phẫu thuật cắt bỏ hai buồng trứng để điều chỉnh nồng độ hormone estrogen và progesterone ở trạng thái ổn định. Tuy nhiên phương pháp này đồng nghĩa với việc không thể mang thai nên thường chỉ được áp dụng trên phụ nữ không có nhu cầu mang thai/ đã mang thai đủ và có nguy cơ tự tử cao dù đã áp dụng các phương pháp điều trị.
Chăm sóc tâm lý
Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt có liên quan đến các yếu tố hormone nên thường các biện pháp hóa dược được ưu tiên hơn. Các liệu pháp tâm lý được khuyến khích để người bệnh cảm thấy thả lỏng, thoải mái hơn đồng thời kiểm soát được cảm xúc, tinh thần của bản thân, tránh các hành vi gây mâu thuẫn hay bốc đồng ( chẳng hạn như tự sát) có thể xảy ra.
Liệu pháp thư giãn được áp dụng chính với bệnh nhân PMDD thông qua thực hành các kỹ thuật thở, thiền định, căng giãn cơ nhằm giúp cơ thể và tâm lý được thả lỏng, dễ chịu hơn. Liệu pháp âm nhạc hay thư giãn tĩnh qua tưởng tượng cũng giúp ích rất nhiều trong giai đoạn PMDD diễn ra. Nhà trị liệu cũng hướng dẫn người bệnh cách kiểm soát cảm xúc khi đứng trước các tình huống gây căng thẳng.
Điều trị tại nhà
Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt thường phát triển thành mãn tính nên người bệnh cần học cách “sống chung” thông qua một chế độ sinh hoạt lành mạnh để ngăn chặn nguy cơ tái phát. Duy trì lối sống khoa học cũng giúp người bệnh phục hồi cả về thể chất lẫn tinh thần sau thời gian suy nhược, mệt mỏi bởi PMDD, từ đó dần hòa nhập trở lại với sinh hoạt trong cuộc sống bình thường.
Một số biện pháp được khuyến khích trong quá trình chăm sóc và điều trị tại nhà cho người mắc Premenstrual Dysphoric Disorder gồm
- Dành thời gian nghỉ ngơi nếu thấy các triệu chứng PMDD bắt đầu xuất hiện, nên ưu tiên các hoạt động nhẹ nhàng, thoải mái
- Điều chỉnh nồng độ các hormon thông qua duy trì trạng thái vui vẻ, tránh xa những vấn đề tiêu cực, tránh làm việc quá sức, ngủ đủ giấc mỗi ngày
- Thiền hay yoga giúp tâm trí duy trì trạng thái khoáng đạt, thả lỏng, thư giãn, tăng cường chất lượng giấc ngủ, cải thiện đáng kể các vấn đề trên thể chất như căng cơ, chuột rút..
- Châm cứu, bấm huyệt cũng là biện pháp được nhiều chuyên gia khuyến khích với người mắc rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt để cải thiện cả các triệu chứng thể chất lẫn tinh thần
- Thực hành các biện pháp giảm căng thẳng, chẳng hạn như đọc sách, đi dạo, hít thở tinh dầu, xem một bộ phim hài, sử dụng các loại trà thảo mộc
- Điều chỉnh lại chế độ ăn uống, trong đó ưu tiên các nhóm thực phẩm lành mạnh như trái cây, rau xanh, đạm và tinh bột phức; giảm lượng muối, đường, các thực phẩm nhiều chất béo xấu hay thực phẩm chứa cafein..
- Không sử dụng đồ uống có cồn hay chất kích thích, chất gây nghiện trong thời điểm cơ thể và tinh thần đang khó chịu
- Chia sẻ những vấn đề của bản thân với mọi người để tìm kiếm sự hỗ trợ khi cần thiết
Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt có thể gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực nhưng đôi khi có thể bị đánh đồng với các trạng thái khó chịu do thay đổi hormone thông thường. Mỗi người nên chú ý theo dõi các dấu hiệu bất thường của cơ thể và thăm khám ngay khi cần thiết để tránh tiến triển thành các bệnh lý nguy hiểm hơn, ảnh hưởng đến toàn bộ cuộc sống của bản thân.
Có thể bạn quan tâm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!