Đang mang thai nên dùng thuốc chống trầm cảm loại nào an toàn?

Thuốc chống trầm cảm có thể được dùng trong thời gian mang thai nếu lợi ích cao hơn rủi ro. Để hạn chế tác dụng phụ, bác sĩ luôn ưu tiên dùng các loại thuốc ít ảnh hưởng đến thai nhi và sức khỏe của mẹ bầu.

Có nên uống thuốc chống trầm cảm khi mang thai?

Trầm cảm khi mang thai là một dạng rối loạn tâm lý rất phổ biến. Sự nhạy cảm sẵn có trong thai kỳ khiến cho bà bầu dễ bi quan, buồn bã, đau khổ và lo lắng quá mức. Nếu không nhận được sự hỗ trợ từ những người xung quanh, thai phụ có thể phải đối mặt với stress nặng và trầm cảm.

Nguy cơ bị trầm cảm khi mang thai tăng lên ở những người có tiền sử gia đình bị rối loạn cảm xúc, bản thân phải đối mặt với sang chấn tâm lý liên quan đến sinh nở, tính cách hay lo lắng, nhạy cảm,… Cho đến nay, nguyên nhân chính xác gây trầm cảm vẫn chưa được biết rõ. Tuy nhiên, các chuyên gia nhận thấy, sự sụt giảm đáng kể của serotonin ở khe synap là yếu tố trực tiếp gây bệnh.

Trầm cảm tiến triển nặng dần theo thời gian và có thể thôi thúc ý nghĩ, hành vi tự sát. Trong thai kỳ, nội tiết tố của thai phụ có sự thay đổi đột ngột nên tâm lý trở nên bất ổn và nhạy cảm hơn. Nếu không được phát hiện và điều trị sớm, trầm cảm khi mang thai có thể tiến triển nặng dẫn đến các biến chứng và ảnh hưởng nặng nề.

Sử dụng thuốc chống trầm cảm là phương pháp hiệu quả trong điều trị trầm cảm nói chung và trầm cảm khi mang thai nói riêng. Nhóm thuốc này được chia thành nhiều loại nhưng đều có chung cơ chế làm ức chế tái hấp thu chọn lọc các chất dẫn truyền thần kinh, từ đó làm tăng nồng độ serotonin, norepinephrine,… trong não bộ.

Thuốc chống trầm cảm giúp cân bằng chất dẫn truyền thần kinh trong não bộ, từ đó cải thiện tâm trạng và giảm các triệu chứng thể chất do trầm cảm gây ra. Mặc dù mang lại hiệu quả cao nhưng một số người lo ngại thuốc có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của mẹ bầu và thai nhi.

Trên thực tế, không có bất cứ loại thuốc nào an toàn tuyệt đối cho phụ nữ mang thai. Tuy nhiên, một số loại thuốc có thể dùng trong thai kỳ sau khi đã xác định không làm gia tăng các dị tật bẩm sinh và biến chứng thai kỳ. Vì vậy, thuốc chống trầm cảm có thể được sử dụng cho bà bầu bị trầm cảm hoặc đang phải đối mặt với các rối loạn tâm lý, tâm thần khác.

Sử dụng thuốc chống trầm cảm khi mang thai mang lại những lợi ích sau:

• Nâng cao tâm trạng, giảm tình trạng u uất, buồn bã, đau khổ và bi quan
• Tạo cảm giác thèm ăn, giúp mẹ bầu ăn uống điều độ để đảm bảo sức khỏe cho bản thân và thai nhi
• Cải thiện giấc ngủ và giảm các triệu chứng thể chất có liên quan
• Phòng ngừa những hậu quả đáng tiếc như tự sát, tự hại

Trên thực tế, các bác sĩ sẽ đánh giá giữa rủi ro và nguy cơ trước khi chỉ định thuốc chống trầm cảm cho bà bầu. Nếu mẹ bầu chỉ bị trầm cảm nhẹ, tình trạng có thể được kiểm soát bằng tâm lý trị liệu và sự hỗ trợ, nâng đỡ của gia đình.

Thuốc chống trầm cảm thường được chỉ định cho phụ nữ mang thai trong những trường hợp sau:

• Mất ngủ liên tục, kéo dài từ 3 ngày trở lên
• Sụt cân hoặc không tăng cân trong một thời gian dài
• Lo lắng quá mức, tâm trạng bi quan, chán nản, buồn rầu và mất sự quan tâm, hứng thú với mọi thứ xung quanh
• Có ý tưởng tự sát

Các loại thuốc chống trầm cảm dùng cho phụ nữ mang thai

Thuốc chống trầm cảm là nhóm thuốc chính trong điều trị trầm cảm. Hiện nay, có khá nhiều loại thuốc được sử dụng trên lâm sàng. Nếu sử dụng cho phụ nữ mang thai, bác sĩ sẽ lựa chọn thuốc dựa trên những nguyên tắc sau:

• Thuốc có an toàn cao, ít ảnh hưởng đến thai nhi và thai phụ
• Hiệu quả chống trầm cảm tốt, lâu dài
• Tần suất dùng thuốc ít (chỉ từ 1 – 2 lần/ ngày)

Dưới đây là một số loại thuốc chống trầm cảm được sử dụng cho phụ nữ mang thai:

1. Chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs)

Chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc là nhóm thuốc chống trầm cảm được sử dụng phổ biến nhất hiện nay nhờ có độ an toàn cao và ít tác dụng phụ. Hiện tại, SSRIs là lựa chọn đầu tay khi điều trị trầm cảm cho bà bầu.

Nhóm thuốc này có tác dụng ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin, từ đó làm gia tăng nồng độ serotonin trong não bộ. Như đã đề cập, giảm serotonin ở khe synap là nguyên nhân trực tiếp gây ra các triệu chứng liên quan đến cảm xúc, tư duy và hành vi ở bệnh nhân trầm cảm. Bằng cách tăng nồng độ serotonin trong não bộ, SSRIs có thể cải thiện các triệu chứng của bệnh.

Các loại thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc được dùng trong thai kỳ:

• Fluoxetine
• Paroxetine
• Sertraline
• Citalopram
• Escitalopram

SSRIs là nhóm thuốc chống trầm cảm an toàn nhất trong thai kỳ. Tuy nhiên, nhóm thuốc này vẫn tiềm ẩn một số rủi ro khi sử dụng. Cụ thể:

• Paroxetine có thể tăng nguy cơ dị tật ở thai nhi, cụ thể là khuyết tật ở tim nhưng tỷ lệ không cao. Các loại SSRIs khác như Escitalopram, Citalopram, Sertraline,… gần như không gia tăng nguy cơ dị tật nên thường được ưu tiên dùng cho bà bầu bị trầm cảm.
• Một số nghiên cứu khác cho thấy, dùng SSRIs trong thai kỳ gia tăng nguy cơ dị tật tim bẩm sinh gấp đôi so với bình thường.
• Sử dụng Sertraline khi mang thai có thể tăng nguy cơ teo hậu môn ở thai nhi gấp 4 lần so với bình thường.
• Dùng SSRI strong thai kỳ cũng có liên quan đến những biến chứng chu sinh như chuyển dạ sinh non, thừa thuốc trong huyết tương của trẻ sơ sinh, hội chứng treo dây đai, sinh con nhẹ cân và chỉ số Apgar thấp.

Qua những nghiên cứu đã được thực hiện, các bác sĩ Tâm thần thường tránh dùng Paroxetin khi mang thai. Hiện nay, Fluoxetin và Sertraline là hai loại thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc được sử dụng phổ biến nhất.

2. Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin-norepinephrine (SNRIs)

Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin-norepinephrine không được sử dụng phổ biến bằng SSRIs trong thời gian mang thai. Do đó, nhóm thuốc này cũng ít được nghiên cứu hơn so với SSRIs. Tuy nhiên, một số loại thuốc đã được nghiên cứu về độ an toàn đối với phụ nữ mang thai và cho con bú. Do đó, SNRIs cũng có thể được dùng để điều trị trầm cảm khi mang thai trong trường hợp cần thiết.

Thuốc có cơ chế ức chế tái hấp thu serotonin-norepinephrine nên vừa làm tăng nồng độ serotonin vừa làm tăng norepinephrine trong não bộ. Tuy nhiên, hiệu quả của SNRIs và SSRIs không có quá nhiều điểm khác biệt.

Một số rủi ro có thể gặp phải khi dùng chất ức chế tái hấp thu serotonin-norepinephrine (SNRIs) trong thai kỳ bao gồm:

• Sử dụng Duloxetin có thể gây dị tật bẩm sinh (chiếm 1.8%) và gia tăng nguy cơ sảy thai tự nhiên gấp 3 lần so với bình thường.
• Trong khi đó, sử dụng Venlafaxine trong thai kỳ không tìm thấy mối liên hệ với các dị tật bẩm sinh.

Dữ liệu nghiên cứu về độ an toàn của các loại thuốc ức chế tái hấp thu serotonin-norepinephrine (SNRIs) còn khá hạn chế. Tuy nhiên, thông qua những nghiên cứu đã được thực hiện, có thể thấy Venlafaxine và Duloxetine tương đối an toàn khi sử dụng cho phụ nữ mang thai.

3. Thuốc chống trầm cảm 3 vòng

Thuốc chống trầm cảm 3 vòng có thể được sử dụng để điều trị trầm cảm khi mang thai. Nhóm thuốc này thường chỉ được dùng khi những nhóm thuốc trên không có đáp ứng. Theo một số nghiên cứu đã được thực hiện, dùng thuốc chống trầm cảm 3 vòng trong thai kỳ có thể gây ra một số tác dụng phụ như tăng nhịp tim, an thần quá mức, huyết áp thấp, tăng cân và táo bón.

Ngoài ra, sử dụng Clomipramine đã được xác định có liên quan đến dị tật bẩm sinh (thường gặp nhất là khuyết tật tim mạch). Bên cạnh đó, hầu hết các loại thuốc chống trầm cảm 3 vòng nếu có nguy cơ gây xuất huyết sau sinh nếu sử dụng trong tam cá nguyệt thứ hai hoặc thứ ba.

Đa số các loại thuốc chống trầm cảm 3 vòng đều được xếp vào nhóm C trong bảng đo độ an toàn khi dùng cho phụ nữ mang thai. Do đó, bác sĩ sẽ đánh giá nguy cơ và lợi ích trước khi chỉ định nhóm thuốc này trong thai kỳ.

Ngoài những nhóm thuốc trên, Bupropion cũng có thể được cân nhắc dùng để điều trị trầm cảm khi mang thai. Đây là thuốc chống trầm cảm có cơ chế khác biệt so với các loại thuốc trên. Nghiên cứu cho thấy, sử dụng Bupropion trong 3 tháng đầu thai kỳ làm gia tăng nguy cơ dị dạng vách liên thất và dị dạng tim.

Lưu ý khi dùng thuốc chống trầm cảm khi mang thai

Sử dụng thuốc chống trầm cảm có thể cải thiện các triệu chứng trầm cảm và phòng ngừa biến chứng tự sát, tự hại. Bên cạnh đó, sau khi dùng thuốc, mẹ bầu có thể ăn ngủ điều độ, từ đó đảm bảo sức khỏe của bản thân và sự phát triển của thai nhi.

Song song với những lợi ích mang lại, dùng thuốc chống trầm cảm khi mang thai tiềm ẩn không rủi ro và nguy cơ. Chính vì vậy, trước khi dùng thuốc, thai phụ cần lưu ý một số thông tin quan trọng sau:

• Chỉ dùng thuốc khi có chỉ định của bác sĩ, đồng thời nên thông báo với bác sĩ về việc bản thân đang mang thai và có các vấn đề sức khỏe đặc biệt (nếu có).
• Sử dụng thuốc đúng liều lượng, không tự ý điều chỉnh liều và phối hợp nhiều nhóm thuốc nếu không có chỉ định của bác sĩ.
• Chú ý những biểu hiện bất thường trong thời gian sử dụng thuốc để kịp thời thông báo với bác sĩ. Đối với những tác dụng phụ có mức độ nhẹ, bác sĩ sẽ hướng dẫn một số biện pháp cải thiện không dùng thuốc. Ngược lại, nếu xảy ra tác dụng phụ nghiêm trọng, bác sĩ sẽ xem xét việc giảm liều hoặc thay thế loại thuốc an toàn hơn.
• Các loại thuốc chống trầm cảm đều có cơ chế thần kinh trung ương. Do đó, trong thời gian dùng thuốc, cần tránh sử dụng đồ uống chứa cồn và chất gây nghiện.
• Thuốc chống trầm cảm có thể khiến mẹ bầu tăng cân nhanh do tăng cảm giác thèm ăn – đặc biệt là món ăn ngọt và chứa nhiều tinh bột. Để tránh tăng cân nhanh và phòng ngừa các vấn đề sức khỏe có liên quan, mẹ bầu nên chia nhỏ bữa ăn và sử dụng các loại thực phẩm chứa nhiều chất xơ nhằm tạo cảm giác no lâu.
• Trong thời gian dùng thuốc, nên tái khám thường xuyên để bác sĩ theo dõi sức khỏe và xử trí khi có vấn đề bất thường.
• Để tăng hiệu quả điều trị, phụ nữ mang thai bị trầm cảm nên kết hợp với tâm lý trị liệu. Phương pháp này được thực hiện bằng hình thức trò chuyện nên hoàn toàn không tác động vào cơ thể và không có tác dụng phụ.
• Trầm cảm khi mang thai có thể tiến triển nặng và tái phát sau khi sinh nở. Do đó, gia đình cần hỗ trợ mẹ bầu trong quá trình điều trị, đồng thời nên thể hiện sự quan tâm và tình yêu thương để bà bầu có thể phục hồi tinh thần nhanh chóng.

Sử dụng thuốc chống trầm cảm cho phụ nữ mang thai cần được thực hiện cẩn trọng do đi kèm với nhiều rủi ro tiềm ẩn. Vì vậy, mẹ bầu cần tuân thủ chỉ định của bác sĩ, đồng thời nên phối hợp thêm các biện pháp an toàn để kiểm soát chứng trầm cảm triệt để.

Tham khảo thêm:

• Uống Thuốc Trầm Cảm Khi Mang Thai Mẹ Bầu Cần Lưu Ý
• Hướng Dẫn Phòng Ngừa Và Vượt Qua Trầm Cảm Khi Mang Thai