Stress Và Bệnh Đái Tháo Đường Có Liên Hệ Như Thế Nào?
Stress và đái tháo đường có mối liên hệ chặt chẽ nhưng không phải ai cũng hiểu rõ mối tương quan giữa hai bệnh lý này. Các nghiên cứu được thực hiện cho thấy, stress làm tăng đường huyết và tạo điều kiện cho bệnh tiểu đường phát triển. Ngược lại, những ảnh hưởng của bệnh tiểu đường cũng là tác nhân gây căng thẳng, lo lắng.
Mối liên hệ giữa stress và bệnh đái tháo đường
Đái tháo đường (tiểu đường) là một dạng rối loạn chuyển hóa mãn tính với triệu chứng điển hình là tăng đường huyết và khiếm khuyết trong quá trình sản xuất insulin (hormone ức chế chuyển hóa glycogen thành glucose và kiểm soát nồng độ đường trong máu). Bệnh lý này thường gặp ở người trung niên, cao tuổi do hiện tượng kháng insulin, chế độ ăn nhiều đường, di truyền và ảnh hưởng của một số bệnh lý mãn tính.
Ít người biết rằng, bệnh đái tháo đường có mối liên hệ mật thiết với stress. Khi rơi vào trạng thái căng thẳng, cơ thể sẽ xuất hiện một loạt các triệu chứng về thể chất và tinh thần do sự gia tăng của hormone cortisol, adrenaline (epinephrine),…
Mục đích của việc gia tăng các hormone này là dự trữ năng lượng và giúp cơ thể vượt qua căng thẳng. Tuy nhiên, stress kéo dài sẽ gây rối loạn quá trình trao đổi chất và ảnh hưởng đến hoạt động của các cơ quan trong cơ thể. Hiện nay, stress đã được chứng minh có mối liên hệ mật thiết với bệnh đái tháo đường.
Khi bị stress, lượng hormone cortisol tăng lên nhằm tăng huyết áp, nhịp tim, nhịp thở, tăng tích lũy mỡ và đường trong máu. Mục đích của các hoạt động này là giúp cơ thể có năng lượng dồi dào để vượt qua stress. Tuy nhiên, tình trạng trên kéo dài sẽ làm tăng đường huyết và có thể phát triển thành bệnh tiểu đường ở những người có chế độ ăn không hợp lý hoặc có sẵn các yếu tố nguy cơ như di truyền, bị bệnh gout, rối loạn lipid máu,…
Mặc dù không phải là nguyên nhân trực tiếp nhưng stress đã được xác định là yếu tố gia tăng nguy cơ đái tháo đường. Ngoài ra, tiểu đường cũng làm nghiêm trọng tình trạng căng thẳng, lo lắng.
Hiện tượng tăng đường huyết trong một thời gian dài sẽ làm tổn thương các tế bào thần kinh trung ương và ngoại vi. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, bệnh tiểu đường làm tăng tốc độ thoái hóa của hệ thần kinh dẫn đến giảm trí nhớ, sa sút trí tuệ và giảm ngưỡng chịu đựng với stress. Đây cũng là lý do bệnh nhân tiểu đường thường bị căng thẳng, rối loạn lo âu và trầm cảm.
Hơn nữa, tiểu đường là bệnh hệ thống và hiện tại chưa thể điều trị dứt điểm. Những ảnh hưởng của bệnh lý này gây ra sự mệt mỏi, khó chịu và làm giảm chất lượng cuộc sống. Từ đó gián tiếp gây ra stress và nhiều vấn đề tâm lý khác.
Như vậy, có thể thấy stress và đái tháo đường là hai bệnh lý có mối liên hệ mật thiết với nhau. Stress là nguyên nhân gây tăng đường huyết và gia tăng nguy cơ bị tiểu đường. Trong khi đó, đái tháo đường làm giảm ngưỡng chịu đựng stress và đồng thời là tác nhân gây căng thẳng, lo âu, bất an,…
Vì sao stress (căng thẳng) gây tăng đường huyết?
Stress là một phần tất yếu của cuộc sống nên khó có thể tránh khỏi. Hiện nay, không chỉ có người lớn mà trẻ em cũng phải đối mặt với căng thẳng do áp lực học tập. Chính vì vậy, mỗi người cần phải hiểu rõ những ảnh hưởng tiêu cực của stress để chủ động hơn trong việc bảo vệ sức khỏe của bản thân.
Để có biện pháp cải thiện hiệu quả, bạn đọc cần nắm rõ cơ chế tăng đường huyết do stress:
1. Do tăng hormone cortisol
Cortisol là hormone được vỏ tuyến thượng thận sản xuất nhằm kháng dị ứng, chống viêm, tăng huyết áp và đường huyết. Thông thường, hormone sẽ được sản xuất với nồng độ vừa phải để đảm bảo sự ổn định cho cơ thể. Tuy nhiên khi bị stress, vỏ tuyến thượng thận sẽ tăng sản xuất cortisol.
Tăng hormone cortisol khiến cho cơ thể tăng tích trữ chất béo và nồng độ đường trong máu để tạo ra nguồn năng lượng dồi dào. Nhìn chung, đây là phản ứng sinh lý hoàn toàn bình thường và không ảnh hưởng đến sức khỏe. Ngược lại, tăng cortisol còn tạo ra nguồn năng lượng tích cực để cơ thể làm việc, học tập năng suất và hiệu quả hơn.
Tuy nhiên, stress kéo dài sẽ khiến cho nồng độ đường trong máu tăng cao dai dẳng. Chính vì vậy, những người bị căng thẳng thần kinh trường diễn sẽ có nguy cơ bị tiểu đường và rối loạn lipid máu. Nếu có các yếu tố thuận lợi đi kèm, nguy cơ bị đái tháo đường sẽ tăng lên đáng kể.
2. Do rối loạn chức năng tuyến tụy
Khi nhận được tín hiệu “nguy hiểm” từ não bộ, cơ thể sẽ nhanh chóng sản xuất một lượng lớn cortisol và epinephrine. Hai hormone này đều có vai trò tạo ra nguồn năng lượng và tích trữ chất béo, đường để sử dụng khi cần thiết. Bên cạnh đó, cortisol cũng sẽ ngăn chặn những chức năng không cần thiết, thay vào đó sẽ tập trung đảm bảo chức năng của những cơ quan quan trọng như phổi và tim.
Do đó khi bị stress, lưu lượng máu sẽ tập trung về hai cơ quan này và có hiện tượng giảm tuần hoàn máu ở các cơ quan còn lại, bao gồm cả tuyến tụy. Tuyến tụy có chức năng sản xuất insulin – hormone có vai trò quan trọng trong việc ổn định đường huyết và chuyển hóa đường. Tình trạng giảm tuần hoàn máu đến cơ quan này sẽ ảnh hưởng đến quá trình sản xuất insulin.
Ngoài ra, căng thẳng cũng kích thích tế bào miễn dịch giải phóng cytokine gây viêm. Tình trạng viêm và giảm tuần hoàn máu ở tuyến tụy sẽ gây ra sự rối loạn trong quá trình sản xuất insulin. Kết quả là làm tăng đường huyết và gia tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường. Đối với những bệnh nhân đã bị tiểu đường, stress làm tăng nồng độ đường trong máu và khiến bệnh tiến triển theo chiều hướng tiêu cực.
3. Do stress làm tăng cảm giác thèm ăn
Khi bị căng thẳng, não bộ sẽ truyền tín hiệu đến toàn bộ cơ thể. Để cơ thể có đủ năng lượng, não bộ tăng tiết một số hormone nhằm tăng vị giác và tạo cảm giác thèm ăn – đặc biệt là đồ ngọt, thực phẩm chứa nhiều tinh bột và chất béo.
Hầu hết khi bị stress, mọi người đều có xu hướng dùng các loại thực phẩm dễ tăng cân. Thực chất đây là phản ứng của cơ thể nhằm tích lũy năng lượng. Tuy nhiên, phản ứng này vô tình làm tăng đường huyết và gia tăng nguy cơ bị tiểu đường.
Hơn nữa, khi ăn đồ ngọt, não bộ sẽ tăng sản sinh hormone endorphin có tác dụng thư giãn, tạo sự phấn chấn, vui vẻ và thoải mái. Cảm giác này thôi thúc cơ thể tiếp tục dung nạp đường dẫn đến tình trạng tăng đường huyết. Có thể thấy, stress gây tăng đường huyết qua nhiều cơ chế khác nhau. Hiểu rõ cơ chế sẽ giúp mỗi người chủ động hơn trong việc bảo vệ sức khỏe và giảm thiểu những ảnh hưởng của stress.
Nhận biết sớm tình trạng tăng đường huyết do stress
Stress gây ra nhiều ảnh hưởng đối với sức khỏe tinh thần và thể chất. Nếu chú ý, bạn có thể phát hiện sớm tình trạng tăng đường huyết do căng thẳng thần kinh. Ngoài ra, có thể sử dụng thiết bị đo đường huyết để kịp thời phát hiện và điều chỉnh nồng độ đường trong máu.
Các dấu hiệu nhận biết sớm tình trạng tăng đường huyết do stress:
- Đi tiểu nhiều lần trong ngày
- Khát nước mặc dù đã uống đủ 2 lít nước mỗi ngày
- Cơ thể uể oải, mệt mỏi và thiếu sức sống
- Buồn nôn
- Thị giác giảm, nhìn mờ
- Ăn uống quá mức hoặc chán ăn, ăn ít
- Tiêu hóa kém
- Nhận thấy vết thương chậm lành
Ngoài các triệu chứng trên, bạn cũng phải đối mặt với những biểu hiện của stress như đau cơ, căng cơ, đau vai gáy, đau đầu, mất ngủ hoặc ngủ li bì, lo lắng, bồn chồn,…
Khắc phục tăng đường huyết do stress bằng cách nào?
Tăng đường huyết là bước đầu cho thấy sức khỏe đang chịu những ảnh hưởng tiêu cực do stress. Nếu không có biện pháp khắc phục kịp thời, tình trạng tăng đường huyết có thể nghiêm trọng dần theo thời gian dẫn đến tiểu đường và nhiều vấn đề sức khỏe khác. Ngoài ra, bệnh nhân bị tiểu đường cũng cần học cách kiểm soát stress và giữ tinh thần vui vẻ, lạc quan để quản lý bệnh thành công.
Các biện pháp cải thiện tình trạng tăng đường huyết do stress:
1. Giảm lượng đường trong chế độ ăn
Cách hiệu quả nhất để kiểm soát nồng độ đường trong máu là giảm lượng đường trong chế độ ăn. Khi bị căng thẳng, cortisol sẽ tăng chuyển hóa đường và giữ đường trong máu. Chính vì vậy, cần giảm lượng đường ở mức tối đa để tránh những ảnh hưởng nghiêm trọng đối với sức khỏe. Bên cạnh đó, điều chỉnh chế độ ăn uống cũng góp phần giải tỏa căng thẳng và nâng đỡ thể trạng.
Chế độ ăn uống giúp kiểm soát tình trạng tăng đường huyết do căng thẳng:
- Đầu tiên, cần tránh dùng thức uống và món ăn chứa nhiều đường như nước ngọt có gas, socola, bánh kẹo,… Bên cạnh đó, nên giảm lượng đường khi chế biến các món ăn thường ngày.
- Tinh bột là nguồn cung cấp đường và năng lượng cho cơ thể. Để kiểm soát nồng độ đường huyết, bạn nên hạn chế tinh bột hấp thu nhanh (gạo trắng, bánh mì, mì gói, bún, phở) và ưu tiên dùng các loại tinh bột hấp thu chậm (yến mạch, khoai lang, gạo lứt, các loại đậu). Tinh bột hấp thu chậm sẽ giúp cho tuyến tụy có thời gian sản xuất insulin để chuyển hóa đường, từ đó hạn chế tình trạng tăng đường huyết một cách đột ngột.
- Bổ sung nhiều rau xanh, các loại củ, hoa quả và sữa chua cũng giúp kiểm soát đường huyết hiệu quả.
- Uống đủ 1.5 – 2 lít nước mỗi ngày để quá trình trao đổi chất diễn ra thuận lợi. Nếu đường huyết tăng cao, bạn có thể bổ sung các loại nước khoáng, trà thảo mộc, nước ép từ rau và trái cây tươi.
- Quá trình chuyển hóa đường và chất béo thường diễn ra song song. Để cơ thể tập trung chuyển hóa đường, bạn cũng cần giảm lượng chất béo bão hòa trong chế độ ăn. Thay vào đó, nên ưu tiên các loại chất béo lành mạnh từ cá hồi, quả bơ, các loại hạt, đậu, rau củ,…
2. Thực hiện biện pháp giải tỏa căng thẳng
Vì stress là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến tình trạng tăng đường huyết. Vì vậy, bạn nên thực hiện các biện pháp giải tỏa căng thẳng để ổn định đường huyết và bảo vệ sức khỏe. Giải tỏa stress kịp thời còn giúp ngăn chặn các vấn đề tâm lý như rối loạn lo âu, trầm cảm, hội chứng tự ngược đãi bản thân,…
Các biện pháp giải tỏa stress hiệu quả:
- Giảm thời gian làm việc, học tập và cân đối thời gian nghỉ ngơi để não bộ được thư giãn.
- Tìm ra giải pháp cho các nguyên nhân gây stress. Khi tác nhân gây stress được cải thiện, tình trạng căng thẳng và những cảm xúc tiêu cực sẽ thuyên giảm rõ rệt.
- Vào cuối ngày, bạn nên tắm nước ấm, nghe nhạc, đọc sách và dùng các loại trà thảo mộc để thư giãn. Ngoài ra, có thể massage mặt, cổ vai gáy và đầu để giải tỏa căng thẳng, phiền muộn.
- Thay đổi suy nghĩ của bản thân là cách giải tỏa stress hữu hiệu. Thay vì tập trung vào mặt tiêu cực và những khó khăn trong cuộc sống, bạn nên quan tâm đến những điều tích cực và luôn giữ cho mình thái độ sống lạc quan.
- Học cách chia sẻ khó khăn của bản thân với những người xung quanh. Khi được đồng cảm và thấu hiểu, bạn sẽ biết cách điều chỉnh những cảm xúc tiêu cực.
- Tập yoga là giải pháp thư giãn và giảm căng thẳng rất hiệu quả. Nếu có thời gian, bạn có thể đăng ký các lớp dạy yoga hoặc có thể tự tập tại nhà để cải thiện sức khỏe thể chất lẫn tinh thần.
3. Xây dựng lối sống lành mạnh
Lối sống ảnh hưởng đáng kể đến tâm trạng và khả năng điều hòa đường huyết của cơ thể. Do đó ngoài chế độ dinh dưỡng, bạn cũng nên điều chỉnh thói quen sinh hoạt để cải thiện tình trạng tăng đường huyết hiệu quả.
Lối sống lành mạnh giúp kiểm soát stress và cải thiện tình trạng tăng đường huyết do căng thẳng:
- Tập thể dục hằng ngày giúp cho quá trình chuyển hóa đường và chất béo được ổn định. Bên cạnh đó, hoạt động thể chất cũng giúp giải phóng năng lượng dư thừa, hạn chế tích lũy đường và chất béo dư thừa trong cơ thể.
- Đảm bảo ngủ đủ giấc và hạn chế tình trạng thức khuya. Chất lượng giấc ngủ có mối liên hệ mật thiết với sức khỏe tinh thần và hoạt động của các cơ quan, bao gồm cả tuyến tụy. Ngủ đủ giờ, đủ giấc giúp cho quá trình sản xuất insulin diễn ra thuận lợi và góp phần điều hòa nồng độ hormone cortisol.
- Hút thuốc lá làm tăng mức độ lo lắng, căng thẳng, muộn phiền, đồng thời làm gia tăng mức độ rối loạn của các quá trình chuyển hóa. Vì vậy, tốt nhất nên cai thuốc lá để bảo vệ sức khỏe thể chất và tinh thần.
4. Trị liệu tâm lý
Trong trường hợp không thể kiểm soát stress và tình trạng có xu hướng nghiêm trọng dần theo thời gian, bạn nên xem xét trị liệu tâm lý. Trị liệu tâm lý là phương pháp được thực hiện bằng hình thức giao tiếp nhằm thay đổi cảm xúc, tư duy và hành vi. Liệu pháp này mang lại hiệu quả cao đối với những trường hợp bị stress, trầm cảm, rối loạn lo âu, mất ngủ,…
Tùy vào tình trạng cụ thể của từng người, chuyên gia tâm lý sẽ tìm phương pháp tiếp cận phù hợp. Sau khi trị liệu, bạn sẽ học được cách cân bằng cảm xúc, kiểm soát tốt căng thẳng và những cảm xúc tiêu cực.
Bên cạnh đó, liệu pháp này còn giúp bản thân mỗi người nhìn nhận, đánh giá khách quan hơn những vấn đề trong cuộc sống. Qua đó có thể hòa hợp các mối quan hệ và tìm ra giải pháp cho những vấn đề nan giải. Trị liệu tâm lý kịp thời còn giúp chăm sóc sức khỏe tinh thần và giảm thiểu những ảnh hưởng của stress đối với sức khỏe thể chất.
5. Điều trị bệnh tiểu đường
Trong trường hợp đã mắc bệnh tiểu đường, bạn cần tích cực điều trị để kiểm soát bệnh. Ngoài ra, nên kết hợp với các biện pháp thư giãn để ổn định tinh thần và phòng ngừa stress, lo âu.
Như đã đề cập, tiểu đường là bệnh mãn tính và không thể điều trị hoàn toàn. Chính vì vậy, cần duy trì việc điều trị và chăm sóc suốt đời để giảm thiểu những ảnh hưởng của bệnh. Bệnh nhân tiểu đường khó tránh khỏi căng thẳng, trầm cảm và những vấn đề tâm lý. Nếu cần thiết, nên tìm kiếm sự giúp đỡ của bác sĩ chuyên khoa Tâm thần để được tư vấn điều trị.
Stress và bệnh đái tháo đường có mối liên hệ mật thiết. Tình trạng tăng đường huyết là bước đầu cho thấy cơ thể đang phải đối mặt với những ảnh hưởng của căng thẳng thần kinh. Hy vọng qua những chia sẻ trên, bạn đọc đã hiểu rõ về mối liên hệ giữa hai bệnh lý này và chủ động hơn trong việc bảo vệ sức khỏe.
Tham khảo thêm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!