Kích thích từ xuyên sọ (TMS) điều trị trầm cảm nặng và lưu ý

Kích thích từ xuyên sọ là liệu pháp kích thích não bộ ra đời vào năm 1985. Trải qua rất nhiều nghiên cứu và thực nghiệm lâm sàng, FDA Hoa Kỳ đã chấp thuận TMS trong điều trị các rối loạn tâm thần vào năm 2008. Hiện nay, kích thích từ xuyên sọ chủ yếu được sử dụng để chữa trầm cảm nặng và kháng trị.

Kích thích từ xuyên sọ (TMS) là phương pháp gì?

Kích thích từ xuyên sọ (Tiếng Anh: Transcranial Magnetic Stimulation/ TMS) là phương pháp mới được ứng dụng trong điều trị và phòng ngừa các rối loạn tâm thần. Phương pháp này sử dụng các xung từ tính sóng ngắn đi qua xương sọ, sau đó kích thích tế bào thần kinh nhằm làm thay đổi chức năng điện thần kinh của từng vùng não. Nhìn chung, TMS có cơ chế khá giống với sốc điện nhưng sử dụng xung từ tính thay cho dòng điện.

Phương pháp này bắt đầu được nghiên cứu từ năm 1985 và đã được công nhận hiệu quả trong điều trị các bệnh rối loạn tâm lý, thần kinh như trầm cảm, bệnh Parkinson, đau nửa đầu,… Vào năm 2008, FDA Hoa Kỳ đã chấp thuận sử dụng TMS trong điều trị các rối loạn tâm thần. Hiện nay, các chuyên gia đã phát triển thêm phương pháp kích thích từ xuyên sọ lặp lại (rTMS) để tăng hiệu quả điều trị.

Kích thích từ xuyên sọ sử dụng các xung từ trường để thay đổi cách phóng điện của tế bào thần kinh trung ương. Qua đó giảm các rối loạn bên trong não và cải thiện triệu chứng của các bệnh lý tâm thần, thần kinh. Phương pháp này không xâm lấn mà chỉ kích thích bằng xung từ trường nên bệnh nhân không phải gây mê hay gây tê như sốc điện.

Trung bình mỗi lần điều trị sẽ kéo dài từ 50 – 60 phút và mỗi liệu trình sẽ kéo dài từ 4 – 6 tuần. Với ưu điểm là không xâm lấn, không cấy ghép điện cực và không phẫu thuật, kích thích từ xuyên sọ đang trở nên phổ biến và được áp dụng rộng rãi.

Chỉ định – Chống chỉ định kích thích từ xuyên sọ chữa trầm cảm nặng

Trầm cảm là một dạng rối loạn cảm xúc thường gặp, xảy ra do rối loạn các chất dẫn truyền thần kinh, gen di truyền, stress nặng hoặc do căng thẳng tích tụ. Hiện nay, căn nguyên và cơ chế bệnh sinh chưa được làm rõ nên điều trị còn nhiều khó khăn. Trầm cảm không được điều trị đúng cách chính là nguyên nhân dẫn đến tự sát. Theo số liệu thống kê, trầm cảm là nguyên nhân thứ II gây tử vong ở thanh thiếu niên chỉ sau tai nạn giao thông.

Thông thường, trầm cảm sẽ được điều trị bằng liệu pháp hóa dược, tâm lý trị liệu và điều chỉnh lối sống. Những trường hợp nặng sẽ được chỉ định sốc điện. Tuy nhiên, một số bệnh nhân sẽ được chỉ định kích thích từ xuyên sọ (TMS).

Kích thích từ xuyên sọ được chỉ định trong những trường hợp sau:

• Trầm cảm nặng
• Trầm cảm kháng trị
• Trầm cảm tái diễn nhiều lần và không có đáp ứng với các phương pháp điều trị thông thường
• Trầm cảm dẫn đến ý nghĩ, hành vi tự sát
• Những trường hợp trầm cảm mắc đồng thời với tâm thần phân liệt, rối loạn lo âu, rối loạn hoảng sợ, ảo thanh kéo dài,…
• Trường hợp bệnh nhân không thể sử dụng thuốc chống trầm cảm hoặc gặp phải tác dụng phụ nghiêm trọng khi dùng thuốc sẽ được cân nhắc áp dụng TMS.

Về cơ bản, kích thích từ xuyên sọ không xâm lấn và không phẫu thuật nên có thể áp dụng trong nhiều trường hợp. Tuy nhiên, phương pháp này chống chỉ định với những trường hợp sau:

• Nghiện ma túy
• Phụ nữ mang thai và đang có ý định mang thai
• Người cấy ghép kim loại trong hộp sọ và cơ thể
• Mắc các bệnh có nguy cơ gây co giật, động kinh

Hiệu quả của kích thích từ xuyên sọ trong điều trị trầm cảm

Kích thích từ xuyên sọ là một trong những phương pháp được cân nhắc đối với trầm cảm nặng, kháng trị. Thông qua cơ chế thay đổi cách phóng điện của tế bào thần kinh bên trong não, phương pháp này mang đến những lợi ích như sau:

• Cân bằng các chất dẫn truyền thần kinh
• Thay đổi hoạt động của một số vùng não (đạc biệt là vỏ não trước trán)
• Kích thích hoạt động của các tế bào thần kinh

Phương pháp này có thể cải thiện triệu chứng của bệnh trầm cảm và giúp bệnh nhân thay đổi ý nghĩ, hành vi tự sát. Ngoài ra, kích thích từ xuyên sọ còn làm tăng nồng độ các chất dẫn truyền thần kinh – đặc biệt là serotonin nên có thể giảm tình trạng đau mãn tính.

Với sự giúp ích của phương pháp kích thích từ xuyên sọ, bệnh nhân trầm cảm sẽ nhanh chóng ổn định sức khỏe và có thể điều trị ngoại trú thay vì phải điều trị nội trú. Kết hợp phương pháp này cùng với các liệu pháp hỗ trợ sẽ giúp bệnh nhân cải thiện chất lượng cuộc sống và có cơ hội được học tập, làm việc như bình thường.

Theo số liệu thống kê, khoảng 58% trường hợp đáp ứng tốt với kích thích từ xuyên sọ. Các triệu chứng thuyên giảm gần như hoàn toàn sau khi kết thúc liệu trình, đặc biệt có hiệu quả trong việc thay đổi cảm giác thèm ăn quá mức, giảm tình trạng năng lượng thấp và khí sắc trầm buồn. Trong đó có hơn 37% bệnh nhân thuyên giảm bệnh nhanh chóng và có thể quay trở lại cuộc sống chỉ trong một thời gian ngắn.

Ưu điểm khi chữa trầm cảm bằng kích thích từ xuyên sọ

So với phương pháp sốc điện chữa trầm cảm, kích thích từ xuyên sọ được đánh giá có quy trình đơn giản và dễ thực hiện. Hơn nữa, trong quá trình điều trị, bệnh nhân hoàn toàn tỉnh táo và không phải sử dụng thuốc mê hay thuốc tê.

Những ưu điểm khi điều trị bệnh trầm cảm bằng phương pháp kích thích từ xuyên sọ:

• Quá trình thực hiện nhanh chóng (chỉ 50 – 60 phút) và các bước chuẩn bị, theo dõi sau khi điều trị cũng khá đơn giản, ít phức tạp.
• Bệnh nhân có thể điều trị ngoại trú và hoàn toàn không phải nhập viện
• Quá trình điều trị không phải sử dụng thuốc mê, thuốc tê, không gây đau hay khó chịu
• Bệnh nhân hoàn toàn có thể hoạt động bình thường ngay sau khi thực hiện kích thích từ xuyên sọ. Trong khi đó nếu sốc điện, bệnh nhân cần có gia đình bên cạnh và sẽ mất khoảng 24 giờ mới có thể phục hồi hoàn toàn.
• Thời gian điều trị khá nhanh (mỗi liệu trình kéo dài từ 4 – 6 tuần). Sau đó, bệnh nhân sẽ được điều trị bằng thuốc và can thiệp tâm lý trị liệu.
• Có hiệu quả trong trường hợp mắc đồng thời với nhiều bệnh lý khác như rối loạn ám ảnh cưỡng chế, rối loạn lo âu lan tỏa, rối loạn ăn uống,…

Quy trình chữa trầm cảm nặng bằng kích thích từ xuyên sọ

Kích thích từ xuyên sọ là giải pháp dành cho những trường hợp trầm cảm nặng, trầm cảm kháng trị. Nhìn chung, quy trình thực hiện phương pháp này tương đối đơn giản và nhanh chóng. Kích thích từ xuyên sọ là thủ tục ngoại trú được thực hiện ở phòng khám hoặc bệnh viện. Sau khi thực hiện, bệnh nhân có thể trở về nhà mà không cần phải ở lại theo dõi.

1. Các bước chuẩn bị

Trước khi được chỉ định kích thích từ xuyên sọ, bệnh nhân trầm cảm sẽ được bác sĩ thăm khám và đánh giá mức độ trầm cảm. TMS không phải là lựa chọn ưu tiên trong điều trị trầm cảm và các dạng rối loạn tâm thần. Chính vì vậy, bác sĩ sẽ đánh giá kỹ lưỡng trước khi chỉ định phương pháp này.

Ngoài ra, bệnh nhân cũng nên trao đổi với bác sĩ những vấn đề sau đây:

• Đang mang thai hoặc đang có ý định mang thai
• Cấy ghép các thiết bị kim loại trong cơ thể và não bộ
• Đang sử dụng thuốc, vitamin, viên uống hỗ trợ
• Tiền sử cá nhân và gia đình mắc bệnh động kinh
• Tổn thương não do chấn thương hoặc do bệnh tật
• Các rối loạn tâm thần đi kèm như tâm thần phân liệt, rối loạn lưỡng cực, lạm dụng chất,…

2. Thực hiện kích thích từ xuyên sọ

Kích thích từ xuyên sọ là phương pháp không xâm lấn. Bệnh nhân sẽ thực hiện khi tỉnh táo và không cần sử dụng thuốc tê, thuốc mê hay bất cứ loại thuốc nào. Quá trình sẽ kéo dài từ 50 – 60 phút tùy vào từng trường hợp cụ thể.

Các bước điều trị trầm cảm bằng phương pháp kích thích từ xuyên sọ:

• Trước tiên, bệnh nhân sẽ được nhân viên y tế hướng dẫn đến phòng điều trị và ngồi thư giãn trên ghế. Nhân viên y tế sẽ yêu cầu bệnh nhân đeo nút tai để giảm âm lượng của xung từ tính.
• Kỹ thuật viên sẽ đo vòng đầu để xác định vị trí đặt cuộn dây từ tính. Sau đó, kỹ thuật viên sẽ điều chỉnh thông số sao cho phù hợp với tình trạng của từng bệnh nhân.
• Sau đó, kỹ thuật viên sẽ tắt đi bật lại rất nhiều lần để tạo ra các xung kích thích não bộ. Khi thiết bị phát ra xung từ tính sẽ gây ra các âm thanh bất thường. Nếu chưa quen, tình trạng này có thể gây ra cảm giác khó chịu. Tuy nhiên, ở những lần điều trị tiếp theo, bệnh nhân sẽ dần quen với điều này.
• Trong quá trình điều trị, mức độ kích thích sẽ được thay đổi tùy vào mức độ đáp ứng, các triệu chứng và tác dụng phụ mà bệnh nhân gặp phải.

3. Sau khi thực hiện

Sau khi thực hiện, bệnh nhân sẽ có cảm giác hơi khó chịu ở vùng da đầu nhưng vẫn hoàn toàn minh mẫn và tỉnh táo. Ngay sau đó, bệnh nhân có thể lái xe về nhà và hoạt động như bình thường. Nếu lo lắng, bệnh nhân có thể nhờ người nhà đi cùng trong lần điều trị đầu tiên.

Thông thường, tần suất thực hiện kích thích từ xuyên sọ cho bệnh nhân trầm cảm là 5 ngày/ tuần và phải áp dụng trong liên tục 4 – 6 tuần để nhận thấy hiệu quả rõ rệt.

Tác dụng phụ của kích thích từ xuyên sọ

Mỗi phương pháp điều trị đều tiềm ẩn những rủi ro và nguy cơ nhất định. Kích thích từ xuyên sọ là phương pháp không xâm lấn và không phải đặt điện cực. Tuy nhiên, điều trị trầm cảm bằng phương pháp này vẫn có thể gây ra một số tác dụng phụ như:

• Nhức đầu, đau đầu
• Ngứa vùng da đầu
• Giật cơ mặt
• Da mặt đỏ bừng
• Một số trường hợp có thể gặp phải các tác dụng phụ ít gặp như mất thính lực trong một thời gian ngắn. Bệnh nhân rối loạn lưỡng cực có thể bị loạn thần và co giật tạm thời.

Hầu hết các tác dụng phụ của TMS đều không quá nghiêm trọng. Để cải thiện các tác dụng ngoại ý, bác sĩ sẽ điều chỉnh mức độ kích thích hoặc có thể chỉ định một số loại thuốc điều trị triệu chứng để làm giảm các triệu chứng khó chịu sau khi thực hiện TMS.

Lưu ý khi điều trị trầm cảm bằng kích thích từ xuyên sọ

Kích thích từ xuyên sọ (TMS) là giải pháp dành cho trường hợp trầm cảm nặng và trầm cảm không có cải thiện khi áp dụng những phương pháp thông thường. Tuy nhiên trước khi áp dụng phương pháp này, bệnh nhân cần lưu ý những vấn đề sau:

• Chỉ điều trị trầm cảm bằng kích thích từ xuyên sọ khi có chỉ định của bác sĩ. Đồng thời phải thực hiện phương pháp này ở những cơ sở y tế uy tín và đáng tin cậy.
• Bệnh nhân nên chủ động tìm hiểu về lợi ích, rủi ro và nguy cơ của kích thích từ xuyên sọ để có sự chuẩn kỹ càng trước khi áp dụng phương pháp này. Trang bị cho bản thân những hiểu biết cần thiết sẽ giúp bệnh nhân chủ động hơn trong quá trình điều trị và không gặp phải tình trạng lúng túng khi gặp phải tác dụng ngoại ý.
• Nếu tình trạng có tiến triển khi thực hiện kích thích từ xuyên sọ, bệnh nhân nên tiếp tục liệu trình cho đến khi triệu chứng thuyên giảm hoàn toàn.
• Mặc dù mang lại hiệu quả cao nhưng TMS không thể thay thế cho sử dụng thuốc và liệu pháp tâm lý. Do đó, bệnh nhân cần thực hiện song song với các phương pháp y tế khác hoặc dùng thuốc và can thiệp trị liệu tâm lý ngay sau khi kết thúc liệu trình kích thích từ xuyên sọ.
• Tuyệt đối không uống rượu bia, thuốc lá và dùng chất kích thích trong thời gian điều trị.
• Nên kết hợp với lối sống khoa học để quá trình điều trị trầm cảm mang lại hiệu quả cao.

Kích thích từ xuyên sọ được chỉ định để chữa trầm cảm nặng, trầm cảm kháng trị và trầm cảm tái diễn nhiều lần. Hy vọng qua bài viết, bệnh nhân đã có những hiểu biết nhất định về phương pháp này và có sự chuẩn bị kỹ càng hơn trong quá trình thực hiện.

Có thể bạn quan tâm:

• Bệnh Trầm Cảm Có Chữa Được Không? Cách Nào Hiệu Quả?
• Trầm cảm có tái phát không? Nguyên nhân và cách phòng ngừa