Trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ cần sớm được can thiệp

Trẻ 3 tuổi chậm phát trẻ ngôn ngữ là bất thường cần sớm có biện pháp can thiệp đúng cách, đúng nguyên nhân. Vốn từ, ngôn ngữ của một đứa trẻ được trau dồi và phát triển thông qua chính việc tương tác hằng ngày với những người xung quanh nên gia đình cần thông qua việc tăng cường giao tiếp với con hằng ngày để cải thiện tình trạng này.

Trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ là gì?

Theo cột mốc phát triển tự nhiên, trẻ 3 tuổi đã có thể phát âm được từ đơn khá rõ ràng, đã bắt đầu biết ghép từ để nói được một câu dài ít nhất 4- 5 từ liên tiếp, vốn từ vựng của trẻ cũng có ít nhất 300 từ. Con hoàn toàn có thể hiểu được những từ mình nói ra, biết dùng ngôn ngữ, lời nói để thể hiện các nhu cầu cá nhân của bản thân, liên tục hỏi cha mẹ “vì sao”, “cái gì” để tìm hiểu thế giới xung quanh.

Trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ là tình trạng trẻ có thể nói được, thậm chí phát âm chính xác một số từ nhưng lại không hiểu hết những câu từ nói vừa nói. Vốn từ của trẻ rất hạn chế, có thể dưới 50 từ và con cũng không thể tự ghép từ để nói lại thành câu hoàn chỉnh. Hoặc câu mà trẻ nói cũng rất lộn xộn, thiếu logic, hoặc sử dụng các từ ngữ khác lạ khiến người khác không hiểu con nói gì.

Do chậm phát triển ngôn ngữ nên dù trẻ 3 tuổi dù có thể nói được nhưng lại khó có thể thực hiện các yêu cầu của người khác vì con không hiểu được nội dung. Trẻ cũng có xu hướng ít chủ động nói chuyện hoặc con có thể đột ngột nói hay phát âm những câu từ vô nghĩa, không đúng nội dung, nhại theo lời của người khác chứ thực tế con không hiểu gì.

Mặt khác thì trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ cũng chỉ có thể phát âm chính xác được một vài từ chứ không phải là tất cả. Tốc độ phát triển về lời nói, ngôn ngữ của nhóm trẻ này thường chậm hơn so với cột mốc phát triển của những đứa trẻ thông thường ít nhất là 1 năm. Điều này cũng cản trở trực tiếp đến khả năng nhận thức, ghi nhớ, khả năng giao tiếp tương tác với con người và thế giới xung quanh.

Nói chung các biểu hiện về trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ cũng rất đa dạng, có thể thông qua cả về mặt tính cách, khả năng nhận thức, các giao tiếp hay tương tác với xung quanh. Điều này còn phụ thuộc vào nguyên nhân khiến trẻ chậm phát triển ngôn ngữ và cần được thăm khám, xác định chính xác tại bệnh viện.

Nguyên nhân trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ

Chậm phát triển ngôn ngữ ở trẻ có thể do rất nhiều yếu tố, điều này có liên quan đến tiên lượng của tình trạng này. Đây có thể chỉ là tình trạng tạm thời, có thể cải thiện theo thời gian thông qua việc tăng cường giao tiếp, bổ sung ngôn ngữ cho con nếu có liên quan đến các yếu tố môi trường; tuy nhiên nếu do các yếu tố bệnh lý, rối loạn phát triển tại hệ thần kinh thì sẽ ảnh hưởng đến suốt đời.

Một số nguyên nhân khiến trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ bao gồm

Thiếu sự tương tác từ thời thơ ấu

Để một đứa trẻ có thể phát triển lời nói, ngôn ngữ chắc chắn sẽ cần đến sự giáo dục, dạy dỗ ngay từ thời thơ ấu thông qua những hành vi đơn giản như trò chuyện, giao tiếp với con hằng ngày. Do đó trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ có thể do giai đoạn này con không được tương tác, trò chuyện, không được bổ sung về mặt ngôn ngữ nên có vốn từ chậm chạp hơn người khác.

Thiếu sự tương tác, trẻ thường phải tự chơi một mình nhiều cũng là nguyên nhân khiến trẻ chậm nói, chậm phát triển ngôn ngữ đang có xu hướng ngày càng gia tăng hiện nay. Nhiều người hiện nay vì quá bận rộn với việc kiếm tiền mà quên mất việc phải trò chuyện với con hoặc thường để con tự chơi một mình, không ở bên nói chuyện hay tương tác với con.

Mặt khác một số nhóm trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ do việc lạm dụng điện thoại, máy tính quá nhiều. Cha mẹ thay vì tương tác với trẻ lại để trẻ trở thành “bạn thân” với điện thoại, chỉ cần con khóc là lôi ngay điện thoại ra cho bé coi. Dần dần trẻ bị nghiện điện thoại, không muốn tương tác với cha mẹ mà chỉ cần chiếc điện thoại, thậm chí nói những ngôn ngữ con xem trong điện thoại.

Lạm dụng xem các thiết bị điện tử quá mức khiến trẻ 3 tuổi không chỉ chậm phát triển ngôn ngữ mà còn kèm theo rối loạn ngôn ngữ. Chẳng hạn trẻ xem các chương trình nước ngoài thì con có thể học theo và nhại lại những câu, những từ ngữ nước ngoài nhưng lại không thể nói chuyện với cha mẹ bằng ngôn ngữ của mình. Điều này thậm chí có thể khiến một cha mẹ tưởng con là thiên tài vì nói được ngoại ngữ.

Một trường hợp khác chính là trẻ bình thường nhưng lại không có cơ hội thể hiện nhu cầu giao tiếp cũng dễ dẫn đến không phát triển được vốn từ vựng. Trẻ được quá nhiều người quan tâm, luôn đáp ứng nhu cầu trước cả khi con thể hiện ra dẫn đến trẻ không có cơ hội được giao tiếp. Dần dần trẻ bị lười nói, không muốn nói dẫn đến chậm phát triển về lời nói và ngữ.

Các bệnh thể lý

Tổn thương thính giác, các vấn đề cơ miệng hay một số vấn đề não bộ cũng có thể dẫn tới nguy cơ trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ. Chẳng hạn

• Các vấn đề thính giác: trẻ bị điếc, trẻ bị nhiễm trùng tai dẫn tới tình trạng nghe kém. Khi trẻ không nghe được chắc chắn sẽ dẫn đến không hiểu người khác nói gì và không thể phát triển được vốn từ vựng vốn có của mình. Tình trạng này nếu không can thiệp đúng cách kịp thời cũng có thể dẫn tới các tổn thương lâu dài khiến trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ gặp nhiều hạn chế ở tương lai.
• Các vấn đề cơ miệng: một số vấn đề tại cơ quan phát âm của trẻ cũng có thể ảnh hưởng đến quá trình phát triển lời nói,  ngôn ngữ của trẻ. Điều này khiến trẻ không thể phối hợp nhuần nhuyễn các cơ quan môi, lưỡi và hàm khiến lời nói ra không rõ ràng.
• Vấn đề tại não bộ: vùng não bộ chịu trách nhiệm về khả năng ngôn ngữ nếu  bị tổn thương cũng hoàn toàn có thể khiến trẻ 3 tuổi bị chậm phát triển ngôn ngữ.  Chẳng hạn như do thùy trán kém phát triển cũng khiến khả năng ngôn ngữ của trẻ bị kém. Hay việc não bộ không thể liên kết hoạt động với cơ mặt gây hội chứng apraxia cũng sẽ làm gián đoạn quá trình phát triển lời nói, ngôn ngữ của con. Tùy tính chất các vấn đề não bộ mà tiên lượng khác nhau, có tổn thương có thể khắc phục được, có vấn đề sẽ gây ra những ảnh hưởng vĩnh viễn.

Các dạng rối loạn phát triển não bộ

Trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ sẽ có thể kéo dài vĩnh viễn, ảnh hưởng đến quá trình phát triển nhận thức và phát triển bản thân sau này nếu có liên quan đến các rối loạn não bộ bẩm sinh. Nếu liên quan đến những yếu tố này thì dù gia đình có tương tác, giao tiếp với trẻ trong giai đoạn thơ ấu bình thường thì khả năng phát triển ngôn ngữ hay giao tiếp của trẻ vẫn không hề tốt lên.

Cụ thể, một số rối loạn phát triển não bộ khiến trẻ 3 tuổi chậm phát triển não bộ bao gồm:

• Tự kỷ: đặc trưng của rối loạn phổ tự kỷ chính là khiếm khuyết về ngôn ngữ, giao tiếp cùng các hành vi lặp lại kỳ lạ. Ngôn từ của trẻ rất hạn chế, có thể lặp đi lặp lại các từ ngữ không có chủ địch hoặc không nói gì. Thậm chí có những trẻ tự kỷ trong những năm tháng đầu đời hầu như không nói câu gì khiến cha mẹ rất lo lắng. Một số biểu hiện khác của trẻ tự kỷ là không thích giao tiếp, không nhìn vào mắt khi tương tác, không hiểu về biểu cảm, gặp khó khăn khi giao tiếp, có các hành vi lặp lại kỳ lạ như liên tục vỗ tay hay đi xoay tròn, nhạy cảm quá mức với âm thanh, màu sắc, mùi vị cùng rất nhiều vấn đề bất thường khác.
• Trẻ chậm phát triển trí tuệ: nhóm trẻ này chỉ có chỉ số IQ dưới 70 tức là dưới mức trung bình nên các vấn đề phát triển của trẻ, bao gồm cả nhận thức và ngôn ngữ đề rất chậm chạp.  Khả năng ghi nhớ của con thường khá chậm chạp nên việc con học và sử dụng ngôn ngữ thường rất kém. Trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ nếu ở mức nhẹ vẫn có thể đến trường tuy nhiên khả năng học tập thường rất kém. Trẻ hầu hết không hết không thể hoàn thành chương trình học vì quá chậm chạp và cũng không hứng thú cho việc này.
• Một số vấn đề não bộ khác: Não úng thuỷ, hội chứng William, bại não, hội chứng Down… cũng là một trong những vấn đề tổn thương não bộ dẫn tới khả năng phát triển ngôn ngữ của trẻ gặp nhiều hạn chế. Đây cũng là một trong những vấn đề nghiêm trọng khiến trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ cùng nhiều hệ lụy khác ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình phát triển.

Trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ có ảnh hưởng gì không?

Trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ là một vấn đề bất thường có ảnh hưởng đến quá trình phát triển toàn diện về nhiều mặt của trẻ. 3 tuổi là giai đoạn trẻ có thể nói được rất nhiều thứ, trẻ bắt đầu tìm hiểu về thế giới xung quanh nên việc trẻ chậm nói, không đủ vốn từ vựng có thể ảnh hưởng đến quá trình phát triển nhận thức của con về thế giới xung quanh.

Chẳng hạn, trẻ 3 tuổi khi kém về ngôn ngữ thường kéo theo kém về giao tiếp, con hầu như không thể kết bạn vì không có đủ vốn từ để vui chơi, trò chuyện hằng ngày. Tâm lý trẻ dễ tiêu cực, kích động, bốc đồng vì không thể dùng lời nói để thể hiện nhu cầu cá nhân hoặc có nói thì người khác không hiểu mình. Trẻ thường có xu hướng la hét để gây chú ý thay vì diễn đạt.

Mặt khác nếu có liên quan đến tự kỷ thì trẻ 3 tuổi đã được coi là giai đoạn muộn để phát triển ngôn ngữ, nhận thức. Càng can thiệp điều trị muộn thì khả năng học hỏi của con càng chậm hơn, trẻ có thể khó tham gia vào các hoạt động phát triển nhận thức như bình thường, cản trở rất nhiều vấn đề ở cả hiện tại và tương lai, suy giảm cả tinh thần lẫn đời sống.

Trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ nếu không nhanh chóng có hướng can thiệp, tăng cường ngôn ngữ và khả năng giao tiếp đúng cách thì dù do nguyên nhân nào cũng dễ làm cản trở đến khả năng hòa nhập vào xã hội của con. Trẻ có thể phải đi học chậm hơn bạn bè đồng trang lứa hoặc không thể theo kịp bạn bè vì không có đủ vốn từ.

Hướng can thiệp cho trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ

Để can thiệp phù hợp cho trẻ 3 tuổi bị chậm phát triển về ngôn ngữ cần xác định chính xác nguyên nhân gây tình trạng này là gì. Gia đình ngay khi thấy 2-3 tuổi, trẻ vẫn không thể nói rõ ràng từng chữ, không chủ động giao tiếp, không có biểu hiện biết nói cần nhanh chóng đưa con đến bệnh viện để được thăm khám và xác định chính xác nhất nguyên nhân.

Bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện các kiểm tra chuyên môn thông qua các bài test, các xét nghiệm kiểm tra não bộ, quan sát các cử chỉ khi giao tiếp, biểu cảm, tương tác hay các hành vi của trẻ. Sau khi đã có kết quả cuối cùng, bác sĩ mới có thể đưa ra lộ trình hay hướng can thiệp phù hợp với từng trẻ dựa trên từng nguyên nhân và giai đoạn.

Can thiệp y tế chuyên môn

Nếu có liên quan đến tự kỷ hay chậm phát triển trí tuệ thì hầu như không có bất cứ loại thuốc hay biện pháp y tế, phẫu thuật nào có thể cải thiện. Một số trường hợp tổn thương tại não bộ hầu như cũng không thể điều trị nên trẻ sẽ phải mang những tổn thương, khiếm khuyết về mặt nhận thức, giao tiếp này đến suốt đời.

Các biện pháp điều trị y tế sẽ có hiệu quả nếu nguyên nhân khiến trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ liên quan đến những vấn đề bất thường tại cơ miệng hay thính giác. Phẫu thuật là biện pháp có thể cải thiện phần lớn các nguyên nhân này. Chẳng hạn như trẻ bị dính thắng lưỡi, hở hàm ếch, rối loạn xử lý thính giác đều có thể cải thiện đáng kể qua phẫu thuật.

Kể cả với trẻ bị điếc, nếu thực hiện các phẫu thuật chuyên môn đúng cách trước 5 tuổi vẫn sẽ có tiên lượng khá tốt. Trong trường hợp xấu nhất là trẻ bị điếc và không thể phẫu thuật để điều trị thì có thể giải quyết thông qua việc thiết kế cho trẻ đeo máy trợ thính. Chỉ cần trẻ có thể nghe được thì có thể bắt đầu học và ghi nhớ được ngôn ngữ để phát triển các kỹ năng giao tiếp.

Trị liệu ngôn ngữ cá nhân

Để trẻ có thể nhanh chóng bắt kịp  quá trình phát triển ngôn ngữ theo đúng giai đoạn như những đứa trẻ bình thường khác thì trị liệu ngôn ngữ cá nhân chính là biện pháp được bác sĩ và các chuyên gia khuyến khích. Mục đích chung của các liệu pháp này là vừa bổ sung ngôn ngữ, vừa tăng cường khả năng giao tiếp để trẻ có thể phát triển đầy đủ các kỹ năng như những đứa trẻ khác.

Trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ nếu do tự kỷ và chậm phát triển trí tuệ sẽ cực kỳ cần tới trị liệu ngôn ngữ cá  nhân để có thể tiếp thu ngôn ngữ một cách hiệu quả. Nhóm trẻ đặc biệt này thường gặp những hạn chế đáng kể về mặt nhận thức, tương tác, thấu hiểu nên nếu chỉ giao tiếp và dạy ngữ một cách thông thường thì trẻ hầu như sẽ không thể hiểu được.

Hiện nay có khá nhiều các phương pháp trị liệu ngôn ngữ cá nhân cho trẻ có biểu hiện chậm nói, chậm phát triển ngôn ngữ ra đời và được hướng dẫn bởi chính các chuyên gia. Các biện pháp này thường được thực hiện 1 kèm 1 kèm theo các dụng cụ học trực quan để đảm bảo đem lại hiệu quả tốt nhất.

Một số biện pháp cho trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ đang được các chuyên gia đánh giá cao hiện nay như phương pháp ABA, phương pháp TEACH, ngữ âm trị liệu… Trẻ cũng có thể được tăng cường vốn từ vựng thông qua các biện pháp từ âm nhạc, mỹ thuật… tùy tình trạng từng trẻ.

Giáo dục đặc biệt

Hầu như hiện nay, trẻ trong giai đoạn 3-4 tuổi trở lên đã bắt đầu được đến lớp mầm, lớp chồi để học tập. Điều này cũng trở thành nền tảng để trẻ phát triển vốn từ, khả năng giao tiếp để chuẩn bị cho việc đi học. Tuy nhiên với trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ thì con hầu như không thể đến lớp, thậm chí ở các giai đoạn lớn hơn con cũng chưa thể đi học do không hòa nhập được với bạn bè.

Mặt khác, việc trẻ 3 chậm phát triển ngôn ngữ và không thể giao tiếp cũng dễ dẫn tới dễ bị cô lập, thậm chí là bắt nạt vì không thể hòa đồng. Con học trong các môi trường bình thường cũng dễ tốn nhiều thời gian của thầy cô do không thể tương tác và giáo dục trẻ theo các bình thường. Do đó gia đình nên tham khảo cho trẻ học tập trong các môi trường giáo dục chuyên biệt để phù hợp hơn.

Giáo dục chuyên biệt cho trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ không chỉ nhằm tăng cường vốn từ, cải thiện kỹ năng giao tiếp, tăng cường nhận thức cơ bản mà còn góp phần giúp trẻ dần hòa nhập với cộng đồng, có thể kết bạn. Khi các kỹ năng này của trẻ ổn định thì con có thể dễ dàng hòa nhập được với môi trường học đường hoặc ít nhất có thể tiếp nhận được nền giáo dục bình thường.

Phát triển ngôn ngữ cho trẻ chậm nói tại nhà

Trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ dù do bất cứ nguyên nhân nào thì để can thiệp tăng cường vốn từ, khả năng giao tiếp cho trẻ hiệu quả nhất vẫn là thông qua quá trình tương tác cùng cha mẹ hằng ngày.  Theo các chuyên gia, việc cha mẹ thường xuyên trò chuyện với con, kiên trì nói chuyện để bổ sung cẩ về ngôn ngữ và nhận thức với con mỗi ngày.

Nhiều trẻ tự kỷ và trẻ chậm phát triển trí tuệ bị gia đình gửi gắm hoàn toàn vào bác sĩ hay các trung tâm giáo dục chuyên biệt, tuy nhiên điều này hoàn toàn không nên. Muốn cải thiện các kỹ năng thiếu hụt của trẻ đặc biệt chắc chắn cần đến sự hỗ trợ từ gia đình, đặc biệt là cha mẹ để làm nền tảng cho con phát triển tốt hơn.

Gia đình hoàn toàn có thể tham gia vào quá trình can thiệp cho trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ thông qua các biện pháp sau

• Trao đổi chi tiết với bác sĩ về tình trạng của trẻ, từ đó hiểu rõ các hỗ trợ đúng cách để áp dụng có hiệu quả nhất
• Tăng cường trò chuyện, tương tác với con trong mọi hoàn cảnh. Trong các hoạt động hay câu chuyện hằng ngày cần phải tăng cường lồng ghép  các bài học giúp bổ sung ngôn ngữ và nhận thức cho con để trẻ dễ tiếp thu hơn. Chẳng hạn trẻ khi thấy con gà cần chỉ vào con gà và dạy con phát âm từ “con gà”
• Với các biện pháp giáo dục và tăng cường vốn từ cho trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ từ nhà, phụ huynh cần chú ý luôn để trẻ ngồi ngang với tầm mắt để con có thể tập trung vào cha mẹ, tăng cường tương tác mắt, tạo sự chú ý và tập trung cho con.
• Khi trò chuyện hay dạy trẻ, phụ huynh cần chú ý dùng những từ ngữ đơn giản, ngắn gọn, súc tích, đánh vào trọng tâm vấn đề thì con mới có thể hiểu được.
• Kết hợp các dụng cụ học tập sinh động, trực quan, biểu thị về bài học ngôn ngữ thì trẻ mới có thể hiểu được, đặc biệt với nhóm trẻ đặc biệt
• Giáo dục trẻ chậm nói cần đảm bảo nguyên tắc lặp đi lặp lại thường xuyên mới có hiệu quả. Đặc biệt với trẻ đặc biệt, nếu thay đổi lịch trình học 1 ngày, ngừng học 1 ngày cũng đủ để trẻ quên hết những gì đã được dạy
• Bên cạnh tập trung vào việc phát triển vốn từ vựng hay khả năng giao tiếp, trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ cần được phát triển về các kỹ năng khác, chẳng hạn như các kỹ năng chăm sóc cá nhân cơ bản như tự vệ sinh, tự thay đồ. Đây là điều rất cần thiết với trẻ đặc biệt.
• Bổ sung tăng cường dinh dưỡng phù hợp để hỗ trợ hoạt động của trí não, nhờ đó trẻ có thể ghi nhớ, học hỏi về ngôn ngữ cũng như tăng cường nhận thức về thế giới xung quanh
• Kiên trì, nhẹ nhàng, nghiêm khắc đúng cách trong quá trình giáo dục trẻ chậm phát triển ngôn ngữ tại nhà. Phụ huynh cáu gắt hay la mắng có thể khiến con cảm thấy sợ hãi và không muốn tiếp tục học tập
• Tăng cường bổ sung ngôn ngữ, cải thiện hành vi và tăng cường nhận thức cho con thông qua việc cho trẻ tham gia vào các hoạt động tập thể, vui chơi bên ngoài nhiều hơn thay vì chỉ kiểm soát con trong nhà. Khi được ra ngoài tinh thần con có thể thoải mái hơn, việc gặp gỡ các bạn đồng trang lứa sẽ kích thích tạo cảm giác trẻ muốn nói chuyện nhiều hơn
• Cho trẻ đi tái khám thường xuyên theo chỉ định từ bác sĩ để nắm bắt rõ quá trình cải thiện của con, từ đó có hướng hỗ trợ phù hợp hơn theo từng giai đoạn

Trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ nếu không sớm can thiệp có thể ảnh hưởng về mặt nhận thức, giao tiếp, trẻ khó hòa nhập vào xã hội khi đến tuổi. Những giai đoạn đầu đời rất quan trọng với quá trình phát triển toàn diện về nhận thức của trẻ nên gia đình cần dành nhiều thời gian quan sát, phát hiện sớm những bất thường, từ đó thể hỗ trợ trẻ đúng cách nhất.

Có thể bạn quan tâm:

• 6 Tài liệu dạy trẻ chậm nói giúp bé sớm phát triển ngôn ngữ
• Các bài tập cho trẻ chậm nói mẹ nên hướng dẫn bé hằng ngày
• Mẹo chữa chậm nói bằng cá lóc đơn giản nhưng liệu có hiệu quả?