Cảm xúc là gì? 8 Loại cảm xúc cơ bản của con người

Cảm xúc ảnh hưởng đến sự tương tác hoặc lối sống của mỗi người. Việc nắm được các loại cảm xúc cơ bản thường có ở con người sẽ giúp bạn dễ dàng hơn trong việc điều chỉnh và quản lý chúng. 

Cảm xúc là gì?

Cảm xúc là sự rung động, là phản ứng của con người trước tác động ngoại cảnh. Đây là một trạng thái xuất hiện khi não bộ diễn giải, phân tích những tác động đến con người.

Nếu yếu tố được đánh giá là nguy hiểm, đe dọa thì bộ não sẽ tiết ra hormone gây căng thẳng, stress như cortisol, adrenaline. Con người sẽ hình thành các cảm giác tiêu cực như lo lắng, sợ hãi, tức giận, bồn chồn.

Trong trường hợp ngược lại, não bộ sẽ giải phóng hormone tạo cảm giác vui vẻ, hạnh phúc như serotonin, dopamine, oxytocin,… Chúng ta sẽ cảm thấy hưng phấn, thích thú, hạnh phúc.

Một số cảm xúc thường gặp trong cuộc sống bao gồm:

• Giận dữ
• Sợ hãi
• Hạnh phúc
• Ghê tởm
• Bất ngờ
• Buồn bã
• Phấn khích
• Vui vẻ
• Bối rối
• Xấu hổ
• Hài lòng
• Tự hào
• Khinh miệt
• Đau khổ

Trong thực tế, mỗi người sẽ thể hiện những xúc cảm khác biệt dù đối diện với tình huống tương tự nhau. Đó là cách cảm nhận và bộc lộ xúc cảm của con người là hoàn toàn khác nhau.

Những đặc điểm nổi bật của cảm xúc con người

Cảm xúc thường biểu hiện thông qua nét mặt, cử chỉ, hành động, đặc điểm tư thế, động tác của con người. Ngoài ra, nó còn bao gồm phản ứng liên quan đến hoạt động của hệ hô hấp, tim mạch, tuyến nội tiết,….

Ví dụ, sợ hãi làm mặt đỏ, đổ mồ hôi, run rẩy, và co cứng cơ. Trong khi hạnh phúc tạo ra tiếng cười, cơ mặt giãn, cử chỉ tự tin và linh hoạt hơn. Cảm xúc thể hiện rất rõ qua giọng nói và biểu hiện khuôn mặt.

Trạng thái tâm sinh lý cũng thay đổi khi con người thể hiện xúc cảm. Các sự kiện đe dọa, nguy hiểm làm con người mất bình tĩnh, tim đập nhanh, thở gấp, mất kiểm soát,…

Xúc cảm biểu hiện trong từng trường hợp rất đa dạng. Mỗi người có cách biểu hiện riêng, tùy thuộc vào kinh nghiệm sống và yếu tố kích thích.

Xem thêm: Trauma dumping là gì? Khi việc chia sẻ cảm xúc trở nên độc hại

8 Loại cảm xúc cơ bản của con người

Con người có rất đa dạng cảm xúc. Theo thống kê, các nhà khoa học đã tìm ra hơn 27 loại xúc cảm ở người. Dưới đây là 8 loại xúc cảm cơ bản và thường gặp nhất ở hầu hết mọi người.

1. Buồn bã

Buồn bã được xem là một trạng thái nhất thời. Đặc trưng là cảm giác đau buồn, thất vọng, chán nản, tuyệt vọng, bi quan, và mất hứng thú với cuộc sống ngay tại thời điểm đó.

Tùy vào sự kiện tác động, nỗi buồn có thể chỉ diễn ra trong một thời gian ngắn, hoặc kéo dài. Nỗi buồn trở nên nghiêm trọng có thể kích phát trầm cảm.

Nỗi buồn có thể được biểu hiện qua nhiều hình thức khác nhau. Chẳng hạn như sự thờ ơ, vô tâm, sự trầm lặng, im ắng bất thường, sự chán nản, vẻ mặt u sầu, tự cô lập bản thân, tự nhốt mình trong phòng, khóc lóc,…

Sự buồn bã có thể khiến một người tự tách biệt với xã hội và những người xung quanh. Họ cũng có thể hình thành suy nghĩ tiêu cực, và hành vi tự làm hại bản thân.

2. Ngạc nhiên

Ngạc nhiên là một trong các loại xúc cảm cơ bản. Cảm xúc này thường diễn ra trong khoảng thời gian ngắn. Bất ngờ đặc trưng bởi các phản ứng sinh lý, chẳng hạn như giật mình, mở to mắt,….

Khi ngạc nhiên, con người thường có những biểu hiện như mở to mắt, nhướng mày, miệng mở rộng, nhảy lên cao hoặc nhảy lùi ra phía sau, la hét, nín lặng, đứng im.

Ngạc nhiên có thể tạo ra phản ứng fight or flight response (đánh hoặc tránh). Khi bất ngờ, giật mình thì cơ thể có khả năng sản sinh ra hormone adrenaline để giúp cơ thể đối phó và chống chọi lại hoặc chọn cách bỏ trốn.

Ngạc nhiên có thể mang tính chất tích cực, tiêu cực hoặc trung tính tùy vào sự việc. Cách mỗi người phản ứng với tình huống sẽ quyết định tính chất của sự ngạc nhiên.

Ngạc nhiên có thể tác động đến trực tiếp hành vi của con người. Mọi người có xu hướng quan tâm đến các sự kiện, tình huống xảy ra bất ngờ, đột ngột. Đây cũng chính là nguyên nhân chúng nhận được nhiều sự chú ý của cộng đồng.

3. Hạnh phúc

Trong tất cả cảm xúc, hạnh phúc chính là trạng thái mà hầu hết chúng ta đều mong muốn đạt được. Đây là một trạng thái cảm xúc mang tính tích cực, và giúp cho bạn cảm thấy dễ chịu, thoải mái.

Biểu hiện đặc trưng đó chính là cảm giác mãn nguyện, thỏa mãn, hài lòng, vui sướng, phấn khích. Những yếu tố tạo ra hạnh phúc sẽ bị ảnh hưởng khá nhiều bởi văn hóa.

Chẳng hạn như trong văn hóa đại chúng, hạnh phúc là công việc tốt, mức lương cao, mua được nhà. Tuy nhiên trên thực tế, hạnh phúc rất phức tạp và mang nhiều tính chất cá nhân.

Trạng thái hạnh phúc có ảnh hưởng tích cực với sức khỏe tổng thể của mỗi con người. Chúng giúp bạn gia tăng tuổi thọ, kéo dài thanh xuân, tăng sự thỏa mãn trong hôn nhân, cuộc sống.

4. Khinh bỉ

Nếu xét trong 8 loại cảm xúc cơ bản của con người thì khinh bỉ là loại xúc cảm tiêu cực. Đây là trạng thái thể hiện sự khinh thường, chê bai, miệt thị người khác một cách tiêu cực.

Biểu hiện đặc trưng dễ nhận biết chính là mím môi, nhếch một bên mép, liếc mắt. Ngoài ra, chúng ta cũng thể hiện sự khinh bỉ thông qua suy nghĩ hay lời nói.

5. Sợ hãi

Sợ hãi xuất hiện khi bạn đối mặt với những tình huống đe dọa, nguy hiểm. Nó khiến bạn trải qua những phản ứng căng thẳng cấp tính, tức là phản ứng “đánh hoặc tránh”.

Lúc này, nhịp tim và nhịp thở bắt đầu tăng nhanh, cơ bắp căng ra, tâm trí trở nên đề phòng và cảnh giác nhiều hơn. Cơ thể sẽ được thúc đẩy thoát khỏi khỏi sự nguy hiểm, hoặc đối diện với nó.

Cảm xúc sợ hãi sẽ được biểu hiện bởi các đặc điểm như mắt mở to, cằm thu lại, cố gắng chối bỏ hoặc che giấu các sự việc đang đe dọa, tim đập nhanh, thở gấp, ra nhiều mồ hôi,….

Khi bạn tiếp xúc hoặc liên tục đối diện với những đối tượng, tình huống gây sợ hãi thì có thể dần trở nên thân quen, thích nghi với chúng và xúc cảm sợ hãi cũng dần thuyên giảm.

Đây cũng là một trong các ý tưởng được ứng dụng trong liệu pháp phơi nhiễm. Người bệnh được cho tiếp xúc dần với nỗi sợ để học cách kiểm soát tốt xúc cảm của bản thân.

6. Ghê tởm

Ghê tởm là một loại cảm xúc cũng khá phổ biến. Chúng ta tránh né đối tượng gây ghê tởm, cảm thấy buồn nôn, mắc ói và kèm theo một số biểu hiện khuôn mặt như nhăn mũi, cong môi,…

Cảm giác ghê tởm có thể xuất hiện trong nhiều tình huống. Các yếu tố như mùi vị, hình ảnh, cảnh tượng nào đó cũng có thể khiến cho một người cảm thấy ghê sợ.

Chẳng hạn như khi một người ngửi, nếm thử một món ăn đã ôi thiu, bốc mùi thì họ sẽ hình thành cảm xúc ghê tởm. Ngoài ra, máu, vệ sinh kém, sự thối rữa, nhiễm trùng, cái chết cũng có thể gây ra cảm giác ghê tởm.

Đây là một phản ứng giúp con người tránh khỏi bệnh tật truyền nhiễm. Ngoài ra, một số người cũng có thể trải qua xúc cảm ghê tởm khi họ chứng kiến người khác thực hiện các hành vi vô đạo đức.

7. Đau khổ

Đau khổ được xem là một trong các dạng xúc cảm cơ bản với sự biểu hiện cao nhất của trạng thái buồn bã. Khi chìm đắm trong sự đau khổ, con người tuyệt vọng, chán chường, bi lụy và không muốn làm bất cứ điều gì.

Cảm xúc này sẽ không thường xuyên xuất hiện. Nhưng khi bạn gánh chịu một cú sốc lớn về tinh thần, chúng sẽ bắt đầu hình thành và biểu hiện ở mức độ nghiêm trọng.

8. Giận dữ

Giận dữ có thể xuất hiện như một loại cảm xúc mạnh mẽ. Đặc trưng của giận dữ là trạng thái kích động, cảm giác thù địch, sự phản kháng, thất vọng. Giận dữ cũng một trong các phản ứng đánh hoặc tránh.

Sự giận dữ sẽ được biểu hiện qua các đặc trưng như sự cau có của gương mặt, trừng mắt, nói chuyện cọc cằn, thô bạo. Người tức giận thường la hét, đỏ mặt, ra nhiều mồ hôi hoặc có hành vi ném đồ vật, đấm, đá,…

Sự giận dữ mất kiểm soát có thể nhanh chóng biến thành các hành vi bạo lực, gây hấn, lạm dụng. Các hậu quả của loạixúc cảm này cũng vô cùng to lớn, nó có thể gây hại cho tinh thần lẫn thể.

Đồng thời, nó cũng làm cản trở các quyết định lý trí, thậm chí khiến bạn ngừng trệ các dự định trong tương lai. Do đó, chúng ta cần biết cách hạn chế tình trạng này.

Làm thế nào để quản lý tốt xúc cảm của bản thân?

Quản lý cảm xúc là biện pháp sử dụng lý trí để điều khiển một phần các biểu hiện. Nhờ đó sẽ làm thay đổi các hành động, phản ứng trước các tác động, và điều chỉnh chúng theo hướng tích cực hơn.

Tuy nhiên, bạn cần phân biệt cụ thể giũa quản lý và đè nén. Đè nén là hành động bó buộc ngăn chúng thể hiện ra bên ngoài. Quản lý là cách mà chúng ta cho phép bản thân được bộc lộ ở mức độ vừa phải, đúng chừng mực.

Sau đây là một số cách có thể giúp bạn quản lý xúc cảm hiệu quả:

1. Quan sát cảm xúc

Để có thể quản lý tốt cảm xúc của bản thân thì trước tiên bạn cần phải quan sát trải nghiệm của chính mình. Bạn cần phải học cách hiểu và cảm nhận được cụ thể những gì mà bản thân đang trải qua.

Điều này sẽ giúp chúng ta dễ dàng hơn trong việc cân bằng các cảm xúc của bản thân. Không nhất thiết phải từ chối hoặc trốn tránh ngay các tình huống gây khó chịu.

2. Dán nhãn cảm xúc

Để thay đổi được xúc cảm của bản thân, bạn cần phải học cách thừa nhận. Bạn có thực sự đang cảm thấy lo lắng, có thất vọng hay đau buồn không? Hãy tự đặt tên cho những cảm xúc của chính bạn.

Và bạn cũng cần hiểu rằng, tại một thời điểm nào đó, bạn có thể tồn tại với rất nhiều các loại xúc cảm hỗn độn như lo lắng, tức giận, buồn bã,… Hãy lập tức dán nhãn cho từng xúc cảm đó.

Điều này có thể giúp bạn cẩn trọng hơn về những xúc cảm đang tồn tại. Nhận biết rõ các ảnh hưởng của nó đối với quyết định, các sinh hoạt đời sống hàng ngày sẽ giúp cuộc sống thoải mái hơn.

3. Chuyển hướng suy nghĩ

Cảm xúc là yếu tố có phần làm ảnh hưởng đến cách mà bạn nhận thức và đánh giá các sự kiện xung quanh. Do đó, hãy học cách chuyển hướng suy nghĩ để có được cái nhìn thực tế hơn.

Nếu bạn nhận thấy bản thân đang sống trong các suy nghĩ, cảm xúc tiêu cực thì hãy cố gắng chuyển hướng chúng theo chiều hướng tích cực và lạc quan hơn.

Một số hoạt động thể chất như đi dạo, dọn dẹp nhà cửa, tập yoga, chơi các bộ môn thể thao ngoài trời cũng có thể giúp bạn ngừng các suy nghĩ bi quan.

4. Học cách tự xoa dịu xúc cảm

Việc cố gắng cô lập bản thân, tránh né mọi người xung quanh hoặc liên tục phàn nàn chỉ khiến bạn thêm bế tắc. Để mau chóng thoát khỏi những xúc cảm khó chịu bạn cần phải có những hành động tích cực hơn.

Hãy thử nghĩ về những điều làm cho bạn vui vẻ, hạnh phúc. Những điều mới mẻ, thú vị sẽ giúp bạn cảm thấy thoải mái và dễ chịu hơn.

Chẳng hạn như bạn có thể gặp gỡ, trò chuyện cùng bạn bè, người thân. Bạn cũng có thể thiền định, nghe nhạc, chăm sóc cây cảnh, chơi đùa cùng thú cưng, đọc sách,…

Bài viết trên đây đã giúp cho bạn đọc biết thêm về 8 loại xúc cảm cơ bản thường gặp ở con người. Bạn cần phải biết cách kiểm soát và quản lý cảm xúc thật hiệu quả để có được một cuộc sống hạnh phúc và thoải mái.

Tham khảo thêm:

• Hội chứng sợ hạnh phúc (Cherophobia): Hậu quả và Cách vượt qua
• Gia Đình Không Toàn Vẹn Gây Tổn Thương Tâm Lý Trẻ
• Cha mẹ bạo hành tinh thần con cái: Thực trạng đáng quan tâm
• 12 Cách vượt qua giai đoạn chia tay giúp bạn bớt đau buồn