Hội chứng Asperger là gì? Nguyên nhân, dấu hiệu và điều trị
Hội chứng Asperger là một dạng của chứng tự kỷ hay còn được gọi là tự kỷ chức năng cao bởi khi mắc phải dạng bệnh này trẻ tự kỷ có thể sở hữu những kỹ năng ngôn ngữ tốt hơn so với mức trung bình và nhiều trẻ có sự thông minh hơn. Điều này cũng đồng nghĩa với việc các triệu chứng của Asperger ít nghiêm trọng hơn so với các dạng rối loạn phổ tự kỷ khác.
Hội chứng Asperger là gì?
Vào năm 1944, Hans Asperger lần đầu tiên có mô tả về hội chứng Asperger, ông nói rằng đây là một đặc điểm hành vi của những người gặp cản trở, khó khăn trong việc giao tiếp và tương tác xã hội. Cũng chính kể từ đây, hội chứng này trở thành một trong các đề tài được giới chuyên môn quan tâm và có nhiều tranh luận.
Dựa vào DSM-5 thì rối loạn phổ tự kỷ có rất nhiều các mức độ khác nhau, mỗi mức độ sẽ được phân loại dựa trên mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng cùng với mức độ hỗ trợ cần thiết. Và nếu những gì trước đây được định nghĩ là hội chứng Asperger thì hiện nay sẽ được gọi là rối loạn phổ tự kỷ. Chứng rối loạn này sẽ bao gồm nhiều các vấn đề bất ổn về sự phát triển thần kinh, thể hiện ở nhiều mức độ khác nhau và thường sẽ khởi phát sớm từ thời thơ âu. Đặc trưng của tự kỷ đó chính là sự suy giảm về khả năng giao tiếp, tương tác xã hội, kèm theo đó là sự hạn chế của hành vi, thường xuyên có những hành vi lặp đi lặp lại một cách vô nghĩa.
Theo đó, do hội chứng Asperger có tiền sử khá đặc biệt, những biểu hiện lâm sàng cũng tương đối mang tính đặc trưng nên các nhà khoa học, bác sĩ chuyên khoa vẫn tiếp tục sử dụng Asperger như một dạng phụ của rối loạn phổ tự kỷ. Hội chứng Asperger được biết đến là một dạng rối loạn phát triển tâm lý – thần kinh với đặc trưng là sự suy giảm về khả năng giao tiếp, tương tác xã hội, trí thông minh vẫn được duy trì ở mức trung bình hoặc có thể là vượt trội, những trẻ mắc phải hội chứng này sẽ không quá chậm phát triển về mặt ngôn ngữ. Dựa vào Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê các Rối loạn Tâm thần (xuất bản năm 2013 – Ấn bản lần thứ 5 – DSM5) thì hội chứng này sẽ bao gồm trong bảng chẩn đoán của rối loạn phổ tự kỷ (ASD).
Theo số liệu thống kê thì tỉ lệ trẻ nhỏ mắc phải chứng tự kỷ đang ngày ngày tăng cao và gây ảnh hưởng lớn đối với sức khỏe, đời sống sinh hoạt và tương lai của trẻ nhỏ. Có rất nhiều các ước tính về tỉ lệ gia tăng mắc chứng ASD, con số dao động từ 0,7 đến 72,6% trên tổng 10.000 trẻ. Cùng với đó, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh cũng đưa ra ước tính về tỉ lệ trẻ em ở Hoa Kỳ có khả năng mắc chứng tự kỷ là 11,3/1.000 em. Đối với toàn thế giới thì có khoảng 17,6/1000 trẻ em bị ảnh hưởng của chứng rối loạn phổ tự kỷ.
Tuy nhiên, do sự phân loại mới ASD trong DSM-5 cũng gây nên nhiều sự khó khăn trong việc theo dõi tỉ lệ ảnh hưởng của chứng tối loạn này theo thời gian. Chính vì thế mà tỉ lệ phổ biến chung của hội chứng Asperger cũng không mấy rõ ràng. Nhìn chung thì tỉ lệ nam giới bị ảnh hưởng sẽ cao hơn so với nữ giới gấp 4 lần. Nó có thể xảy ra ở bất kì quốc gia, nền văn hóa nào, không phân biệt chủng tộc, tôn giáo hay xã hội.
Nguyên nhân dẫn đến hội chứng Asperger
Xét về mặt kỹ thuật thì hội chứng Asperger không còn được xem là một chẩn đoán mang tính chất riêng lẻ. Hiện nay, Asperger được biết đến là một dạng của một loại rối loạn rộng hơn, cụ thể là rối loạn phổ tự kỷ. Hầu hết các dạng rối loạn trong nhóm vấn đề sức khỏe tâm thần này đều có chung các triệu chứng nhận biết. Dù vậy, vẫn có nhiều người còn sử dụng thuật ngữ hội chứng Asperger khi nhận thấy các dấu hiệu bất thường về ngôn ngữ, giao tiếp.
Như đã chia sẻ ở trên, hội chứng Asperger là một dạng của rối loạn phổ tự kỷ và nhiều bác sĩ chuyên khoa còn gọi đây là rối loạn phổ tự kỷ chức năng cao. Với tên gọi này cũng phần nào thể hiện được mức độ ít nghiêm trọng của nó so với các chứng rối loạn phổ tự kỷ khác. Tuy nhiên, về nguyên nhân gây ra hội chứng này vẫn chưa được xác định một cách cụ thể và chính xác. Theo đó, các nhà khoa học cũng đã chia sẻ về sự liên quan của yếu tố di truyền đối với ASD.
Dựa vào thực tế cho thấy thì hội chứng Asperger đã được quan sát và tìm hiểu có tính di truyền, bởi trong các gia đình có người thân mắc phải hội chứng này thì con cái sẽ có nhiều khả năng khởi phát cao hơn so với bình thường. Ngoài ra, trong một vài trường hợp khác, rối loạn tự kỷ cũng có sự liên quan đến việc thường xuyên tiếp xúc với các chất độc hại, gây quái thai. Hoặc nó cũng có thể bị ảnh hưởng do các vấn đề xảy ra trong quá trình thai nghén, sinh nở hoặc bị nhiễm trùng trước khi sinh con. Các yếu tố môi trường này có thể cùng nhau tác động để sửa đổi hoặc làm gia tăng mức độ nguy hiểm và nghiêm trọng của các khiếm khuyết di truyền.
Một vài người khác cũng đã đề xuất về sự ảnh hưởng và vai trò nhân quả của việc tiếp xúc với các loại vắc xin trong chứng tự kỷ, chẳng hạn như vắc xin thimerosal hoặc sởi). Tuy nhiên, một số nhà khoa học đã sử dụng bằng chứng dịch tễ để bác bỏ về vấn đề này, họ nhận thấy rằng không có mối liên quan giữa chứng tự kỷ và việc tiêm vắc xin. Hơn thế, theo Viện Y khoa, Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ và Trung tâm Dự phòng và Kiểm soát bệnh tật Hoa Kỳ (CDC) cũng cho biết, tính đến thời điểm hiện nay thì vẫn chưa có bất kì bằng chứng nào cho thấy việc tiêm vắc xin có khả năng gây ra chứng tự kỷ cũng như hội chứng Asperger.
Dấu hiệu nhận biết hội chứng Asperger
Hầu hết những đứa trẻ mắc chứng tự kỷ đều có khả năng giao tiếp kém, bị hạn chế trong việc sử dụng ngôn ngữ, tương tác xã hội và thường có xu hướng lặp đi lặp lại các hành động vô nghĩa. Tuy nhiên, đối với những đứa trẻ bị hội chứng Asperger thì vẫn có được trí thông minh ở mức trung bình hoặc thậm chí là vượt trội, các kỹ năng sử dụng ngôn ngữ, giao tiếp ban đầu vẫn phát triển một cách bình thường. Tuy nhiên, các triệu chứng sẽ đáng chú ý hơn khi trẻ bước vào khoảng 3 tuổi, lúc này trẻ nhỏ bắt đầu hòa nhập với cộng đồng và các đứa trẻ khác.
Một vài dấu hiệu giúp cảnh báo và nhận biết về hội chứng Asperger như:
- Gặp phải khó khăn trong việc sử dụng hoặc hiểu được những kí hiệu phi ngôn ngữ, chẳng hạn như cử chỉ, nét mặt, các cử chỉ tay chân.
- Thiếu nhịp điệu, cao độ đơn điệu hoặc có thể thường xuyên nói hoặc phát ra các âm thanh khó hiểu.
- Không thể hiểu được những sự hài hước, những lời nói hay hành vi trêu chọc của người khác.
- Có xu hướng tránh né việc giao tiếp bằng ánh mắt
- Luôn muốn ở một mình, không muốn gần gũi hay giao tiếp với bất kì ai, từ đó khó phát triển các mối quan hệ, kể cả những đứa trẻ cùng trang lứa.
- Có sự cố định về một quy trình hoặc một thói quen cụ thể nào đó.
- Bị hạn chế hoặc không có khả năng tương tác với mọi người xung quanh hoặc chia sẻ cảm xúc với họ.
- Ít bộc lộ cảm xúc hoặc không có khả năng chia sẻ về sở thích, ý muốn, thành tích với người khác.
- Cảm thấy khó khăn để thích ứng và khó chịu với những sự thay đổi, dù là nhỏ nhặt.
- Thường không chú tâm quá nhiều đến tổng quan mà hay quan sát và thích thú với những chi tiết nhỏ của đồ vật.
- Có những chuyển động kì lạ, thường xuyên lặp đi lặp lại một hành động nào đó như xoay ngón tay, vỗ tay, quay tròn, đi nhón gót, đung đưa chân.
- Có những phản ứng khá bất thường với cách nhìn, nếm, ngửi và cảm nhận mọi thứ xung quanh.
- Sử dụng lời nói quá trang trọng, ví dụ như không dùng các hình thái tu từ hoặc tiếng lóng.
- Trẻ có thể nói chuyện một cách trôi chảy nhưng nó chỉ giới hạn ở một vài chủ đề mà trẻ thực sự quan tâm.
Biến chứng của hội chứng Asperger
Tuy mức độ nghiêm trọng của hội chứng Asperger thấp hơn so với các dạng rối loạn phổ tự kỷ khác nhưng nếu không được phát hiện và có biện pháp can thiệp phù hợp thì vẫn có khả năng gây ra một số biến chứng nguy hiểm. Các biến chứng này có thể làm cản trở đối với các chức năng khác hoặc có thể phát sinh từ những hành vi hay lặp đi lặp lại của trẻ bị tự kỷ.
Trong một số trường hợp , khi mắc phải hội chứng Asperger, người bệnh sẽ bị thay đổi về mức độ nhạy của cảm giác. Chính vì thế mà các giác quan của họ có khả năng phát triển một cách quá mức hoặc có thể kém phát triển. Tình trạng này có thể tác động tiêu cực đến khả năng cảm nhận ánh sáng, tiếng ồn, mùi vị, thành phần của món ăn hoặc một số vật liệu khác.
Ngoài ra, những trẻ bị hội chứng này thường sẽ có một số hành vi, hoạt động bất thường. Do đó, nếu tình trạng này cứ kéo dài liên tục thì đến khi trưởng thành, người bệnh bệnh có nguy cơ cao phát triển các vấn đề về sức khỏe tâm thần khác. Chẳng hạn như:
- Rối loạn lo âu
- Trầm cảm
- Rối loạn tăng động giảm chú ý
- Rối loạn ám ảnh cưỡng chế
- Một số rối loạn khác như hội chứng Tourette
Chẩn đoán hội chứng Asperger
Nếu nhận thấy trẻ nhỏ có xuất hiện các dấu hiệu cảnh báo được nêu trên thì bạn cần chủ động hơn trong việc đưa trẻ đến thăm khám và chẩn đoán tại các bệnh viện, cơ sở uy tín. Bác sĩ nhi khoa sẽ tiến hành khám sàng lọc và nếu nhận thấy có các triệu chứng bất thường thì bác sĩ sẽ tư vấn và giới thiệu cho bạn một chuyên gia sức khỏe tâm thần chuyên hỗ trợ cho trẻ bị tự kỷ, trẻ bị hội chứng Asperger. Một số bác sĩ chuyên khoa có thể hỗ trợ chẩn đoán hội chứng này như:
- Bác sĩ thần kinh nhi khoa điều trị về các bệnh liên quan đến não bộ
- Nhà tâm lý học để chẩn đoán và khắc phục các vấn đề về hành vi, cảm xúc.
- Bác sĩ nhi khoa chuyên về phát triển để có thể giúp điều trị về những vấn đề sử dụng ngôn ngữ, lời nói và một số vấn đề về sự phát triển khác của trẻ nhỏ.
- Bác sĩ tâm lý chuyên về các tình trạng sức khỏe tâm thần và có thể kết hợp kê thêm đơn thuốc để kiểm soát các triệu chứng của Asperger.
Thông thường, để cải thiện hội chứng Asperger thì cần phải tiếp cận nhóm, nghĩa là người bệnh có thể phải gặp gỡ nhiều bác sĩ chuyên khoa khác nhau để thuận tiện cho việc chăm sóc và điều trị hiệu quả. Để xác định và chẩn đoán chính xác về tình trạng sức khỏe, bác sĩ sẽ tiến hành đặt ra các câu hỏi về hành vi. Cụ thể như sau:
- Trẻ có những triệu chứng bất thường nào và cha mẹ nhận thấy các triệu chứng này từ khi nào?
- Trẻ có tập trung vào các hoạt động hàng ngày không, có chú ý vào việc học hay bất kì môn học nào hay không?
- Lần đầu tiên trẻ học nói là khi nào và giao tiếp với người khác là từ giai đoạn nào?
- Trẻ có tương tác với người khác không, có bạn bè không?
Sau khi có được những thông tin cơ bản thì bác sĩ sẽ tiến hành quan sát về các tình huống khác nhau để có thể trực tiếp nhìn nhận và xem xét phản ứng của trẻ. Qua nhiều năm thì cách đánh giá và chẩn đoán chứng tự kỷ của bác sĩ chuyên khoa tâm thần cũng có nhiều sự thay đổi. Cho đến hiện nay thì các nhà trị liệu và bác sĩ chuyên khoa không còn sử dụng thuật ngữ hội chứng Asperger. Thay vào đó thì những đứa trẻ có dấu hiệu tự kỷ nhẹ, ít nghiêm trọng như Asperger đều sẽ được chẩn đoán đơn giản là mắc phải chứng rối loạn phổ tự kỷ.
Để có thể tầm soát tốt chứng tự kỷ ở trẻ em, Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) đã khuyến cáo, tất cả các trẻ em từ 18 đến 24 tháng nên được tiến hành thăm khám và đánh giá nguy cơ. Ngoài ra, các bậc phụ huynh cũng có thể yêu cầu bác sĩ đánh giá về khả năng mắc hội chứng Asperger ở trẻ nếu họ nghi ngờ và lo lắng về con mình.
Làm sao để điều trị hội chứng Asperger?
Tùy vào mỗi tình trạng bệnh và mức độ nghiêm trọng của mỗi đứa trẻ mắc chứng tự kỷ nói chung và hội chứng Asperger nói riêng thì các bác sĩ sẽ có cân nhắc trong việc đưa ra phương pháp điều trị khác nhau. Chính vì thế, hiện nay không có cách tiếp cận chung cho tất cả các trường hợp mắc phải rối loạn phổ tự kỷ. Thông thường, bác sĩ cần phải thử trước một vài liệu pháp để đánh giá mức độ đáp ứng và hiệu quả mang lại cho người bệnh trước khi đưa ra liệu pháp cuối cùng.
Quá trình cải thiện và khắc phục tình trạng trẻ bị hội chứng Asperger sẽ được áp dụng các biện pháp như sau:
- Đào tạo kỹ năng xã hội: Các nhà trị liệu, chuyên gia tâm lý có thể dạy cho trẻ một số cách tương tác xã hội kèm trong những buổi trị liệu cá nhân hoặc trị liệu theo nhóm. Trẻ sẽ được hướng dẫn cách tương tác với người khác và thể hiện, bộc lộ bản thân theo cách phù hợp trong nhiều tình huống khác nhau. Thông thường, những kỹ năng xã hội của trẻ bị tự kỷ sẽ được rèn luyện và nâng cao hiệu quả nhờ vào phương pháp làm mẫu. Các nhà trị liệu sẽ thực hành trước và trẻ sẽ học theo các hành vi chuẩn mực đó.
- Ngôn ngữ trị liệu: Đây là một trong các liệu pháp hỗ trợ cải thiện và nâng cao các kỹ năng giao tiếp ở trẻ mắc hội chứng Asperger. Chẳng hạn như trẻ sẽ được dạy về cách sử dụng tông giọng phù hợp khi giao tiếp, nói chuyện bình thường thay vì nói một cách đơn điệu, không hạ giọng, lên giọng. Ngoài ra, trẻ nhỏ cũng sẽ được học thêm nhiều bài học về cách xây dựng và duy trì một cuộc trò chuyện 2 chiều. Các chuyên gia cũng hướng dẫn cho trẻ về cách sử dụng và hiểu các kí hiệu ngôn ngữ cơ thể, ví dụ như ánh mắt, cử chỉ chân tay.
- Liệu pháp nhận thức và hành vi (CBT): Việc áp dụng liệu pháp này sẽ phần nào giúp trẻ nhỏ dần thay đổi về nhận thức, suy nghĩ của mình. Từ đó trẻ cũng sẽ biết cách kiểm soát được hành vi và cảm xúc, tránh việc lặp đi lặp lại các hành đồng dư thừa. Ngoài ra, trẻ cũng có khả năng xử lý tốt các triệu chứng như ám ảnh, suy sụp, bộc phát.
- Tập huấn cho phụ huynh: Để giúp con nhỏ mau chóng cải thiện sức khỏe, rèn luyện tốt các kỹ năng để hòa nhập với cuộc sống thì bản thân các bậc làm cha mẹ cũng cần phải nắm được các kỹ thuật cơ bản để hỗ trợ và giáo dục con tốt hơn. Thông qua các buổi tập huấn, cha mẹ sẽ rèn luyện được thêm nhiều kỹ năng xã hội và biết được hướng hỗ trợ con tốt nhất tại nhà. Một số trường hợp, gia đình cũng nên gặp gỡ chuyên gia tư vấn để được hỗ trợ thêm về phương pháp đối phó với những thách thức có thể xảy ra trong việc sống chung và nuôi dạy trẻ bị hội chứng Asperger.
- Phân tích hành vi ứng dụng ((Applied behavior analysis): Kỹ thuật này được thực hiện với mục đích khuyến khích các kỹ năng giao tiếp xã hội tích cực và lành mạnh ở trẻ nhỏ. Nó giúp ngăn ngừa và hạn chế những hành vi ngoài ý muốn. Thông thường, nhà trị liệu sẽ dùng những ngôn ngữ, lời lẽ động viên, khen ngợi hoặc củng cố sự tích cực nhằm giúp trẻ cải thiện tốt các triệu chứng của Asperger.
- Sử dụng thuốc: Cho đến hiện nay, vẫn chưa có bất kì loại thuốc nào được chấp nhận bởi FDA về công dụng điều trị cho hội chứng Asperger hoặc những dạng rối loạn phổ tự kỷ khác. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, việc dùng thuốc có thể giúp trẻ kiểm soát được các triệu chứng nguy hiểm và hạn chế việc gia tăng nguy cơ làm khởi phát chứng trầm cảm, rối loạn lo âu. Một số loại thuốc nhóm ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI), thuốc chống loạn thần hoặc thuốc kích thích (Stimulant medicines) sẽ được cân nhắc sử dụng cho các trường hợp này. Tuy nhiên, việc dùng thuốc cần phải có sự hướng dẫn và theo dõi cụ thể của bác sĩ chuyên khoa để đảm bảo an toàn và tránh những ảnh hưởng tiêu cực mà thuốc có thể gây ra.
Ngay khi nhận thấy con có những dấu hiệu cảnh báo về chứng tự kỷ hay hội chứng Asperger thì cha mẹ nên nhanh chóng đưa con đến thăm khám tại các trung tâm chuyên biệt hoặc những bệnh viện uy tín để được hỗ trợ càng sớm càng tốt. Việc có thể can thiệp sớm sẽ giúp kết quả điều trị được khả quan hơn, trẻ cũng sẽ có nhiều cơ hội hòa nhập với cộng đồng, cải thiện tốt các kỹ năng xã hội cần thiết.
Tham khảo thêm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!