Nỗi sợ về cái chết (Thanatophobia) có biểu hiện thế nào?

Thanatophobia (hội chứng sợ chết) là thuật ngữ đề cập đến nỗi sợ mãnh liệt, tột độ và phi lý về cái chết. Người mắc hội chứng này thường trực sự sợ hãi, căng thẳng và có thể bùng phát cơn hoảng loạn trước suy nghĩ bản thân sẽ chết đi. Nếu không được điều trị, bệnh nhân sẽ phải sống trong sợ hãi và hậu quả là chất lượng cuộc sống tuột dốc nhanh chóng.

Hội chứng sợ chết (Thanatophobia) là gì?

Khi nghĩ về cái chết, phản ứng chung của tất cả mọi người là lo lắng và sợ hãi – nhất là khi ở trong những hoàn cảnh cận kề cái chết như bị bắt cóc, mắc bệnh nan y hoặc tuổi tác cao. Tuy nhiên, thuật ngữ “Thanatophobia” không được sử dụng để đề cập về tình trạng này. Thanatophobia đề cập đến hội chứng tâm lý mà bệnh nhân sợ hãi tột độ và dành nhiều thời gian nghĩ về cái chết.

Thanatophobia thực chất là một loại rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi. Thay vì sợ độ cao, độ sâu, sợ chú hề, sợ động vật và các hiện tượng thiên nhiên, người mắc chứng bệnh này là sợ hãi mãnh liệt và thậm chí là kinh hãi khi nghĩ về cái chết.

Hội chứng sợ chết (Thanatophobia) khác với hội chứng sợ những sinh vật chết (Necrophobia). Người mắc chứng Necrophobia thường sợ hãi khi nhìn thấy ngôi mộ hoặc xác chết người, loài động vật,… Trong khi đó, người mắc hội chứng sợ chết lo lắng vô lý và sợ hãi dai dẳng về việc bản thân là sẽ chết đi.

Tương tự như các rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi khác, hội chứng sợ chết gây ra cảm giác sợ hãi, lo lắng kéo dài trong ít nhất 6 tháng. Nỗi sợ quá mức làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và khiến bệnh nhân có các hành vi né tránh đề cập đến cái chết và đến những nơi như bệnh viện, nghĩa trang,…

Nhận biết nỗi sợ về cái chết (Thanatophobia)

Cảm giác sợ hãi về cái chết là hoàn toàn bình thường. Tuy nhiên, sợ hãi quá mức về cái chết lại là vấn đề đáng lo ngại. Những người mắc hội chứng Thanatophobia thường bị nỗi sợ về cái chết chi phối khiến cho chất lượng cuộc sống và sức khỏe tuột dốc.

Các dấu hiệu nhận biết hội chứng sợ cái chết (Thanatophobia):

• Thường trực nỗi sợ về cái chết và lo lắng tột độ khi nghe thấy ai đó đề cập đến cái chết
• Những ý nghĩ về cái chết có thể khiến bệnh nhân rơi vào trạng thái sợ hãi, hoảng loạn và mệt mỏi
• Thường xuyên kiểm tra các dấu hiệu trên cơ thể vì lo sợ bản thân sẽ mắc bệnh
• Một số người hay đến bệnh viện kiểm tra khi nhận thấy các triệu chứng bất thường dù những triệu chứng này không đủ nghiêm trọng để cần can thiệp y tế
• Bệnh nhân thường chuẩn bị sẵn máy đo huyết áp trong nhà vì sợ sẽ mắc các bệnh tim mạch
• Người mắc hội chứng sợ cái chết có thể dành nhiều thời gian để nghiên cứu các tài liệu y học

Hội chứng sợ chết có thể phát triển thành rối loạn lo âu bệnh tật hoặc hoang tưởng nghi bệnh nếu không được điều trị. Giống như các rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi khác, hội chứng sợ cái chết cũng sẽ gây ra các cơn hoảng loạn trong một số trường hợp như người bệnh nghe thấy ai đó đề cập đến cái chết, khi bản thân bị chẩn đoán mắc một bệnh lý mãn tính,…

Suy nghĩ mãnh liệt về cái chết có thể kích hoạt các triệu chứng sau đây:

• Chóng mặt
• Choáng váng
• Ớn lạnh
• Buồn nôn, nôn mửa
• Tim đập nhanh
• Đổ nhiều mồ hôi
• Run rẩy không kiểm soát
• Hoảng loạn
• Ngất xỉu

Những triệu chứng này có thể bị bỏ qua do mọi người nghĩ rằng bệnh nhân sốc tâm lý sau khi được chẩn đoán mắc các bệnh mãn tính hoặc bệnh nan y.

Nguyên nhân gây ra hội chứng sợ chết (Thanatophobia)

Hội chứng sợ chết có thể gặp ở mọi lứa tuổi. Hiện tại, các chuyên gia vẫn chưa thể xác định được nguyên nhân gây ra hội chứng này.

Thống kê cho thấy, hội chứng sợ chết (Thanatophobia) thường gặp ở những nhóm đối tượng sau:

• Sức khỏe kém, thường xuyên phải nhập viện
• Bị chẩn đoán mắc bệnh nan y
• Lòng tự trọng thấp, tính cách hay lo lắng, phiền muộn và nhạy cảm quá mức
• Không hài lòng với cuộc sống
• Có người thân bị bệnh nặng hoặc cao tuổi đang cận kề cái chết
• Người cao tuổi
• Những người làm các công việc có liên quan đến y tế như bác sĩ, y tá, điều dưỡng hoặc nhân viên quản lý nhà xác sẽ có nguy cơ phát triển hội chứng sợ chết cao hơn so với bình thường

Ngoài ra, các chuyên gia cũng nhận thấy, những người không có đức tin thường sợ hãi hơn về cái chết. Trong khi đó, những người theo tôn giáo luôn có cảm giác sẽ được bảo vệ và không bao giờ cô độc ngay cả khi chết đi.

Nguyên nhân gây hội chứng sợ chết (Thanatophobia) vẫn chưa được biết rõ. Tuy nhiên, các nghiên cứu đã cho thấy, nguy cơ phát triển hội chứng này tăng lên đáng kể ở những người đã trải qua những sự kiện tiêu cực trong quá khứ. Ngoài ra, các vấn đề sức khỏe thể chất và tâm thần cũng góp phần gây ra hội chứng Thanatophobia.

Các yếu tố có thể gây ra nỗi sợ về cái chết:

• Các sự kiện tiêu cực trong quá khứ: Nỗi sợ về cái chết thường phát triển ở những đối tượng có các trải nghiệm tiêu cực như mất người thân đột ngột, suýt chết do tai nạn hoặc do mắc bệnh nặng, chứng kiến người khác vật vã chống chọi với cái chết,… Những sự kiện này “vô tình” tạo nên cảm giác sợ hãi quá mức về cái chết và khiến người bệnh luôn sống trong cảm giác lo sợ, bất an và căng thẳng.
• Mắc các hội chứng ám ảnh sợ khác: Nguy cơ mắc hội chứng sợ cái chết tăng lên đáng kể nếu có các hội chứng ám ảnh sợ khác như sợ đi máy bay, sợ nước, sợ độ cao, sợ khoảng trống,…
• Bị trầm cảm/ rối loạn lo âu: Bệnh nhân trầm cảm và rối loạn lo âu thường bi quan về mọi thứ. Điều này sẽ làm gia tăng sự lo lắng và sợ hãi vô lý về mọi thứ như lo sợ tương lai, lo sợ về công việc và có thể sợ hãi quá mức về cái chết.
• Ảnh hưởng của tôn giáo: Niềm tin tôn giáo sẽ giúp một số người cảm thấy được an ủi rằng bản thân sẽ không cô đơn khi chết đi. Tuy nhiên, một số tôn giáo quan niệm con người có thể bị trừng phạt sau khi chết đi. Quan niệm này có thể khiến một người sợ hãi quá mức về cái chết. Bệnh nhân sợ hãi sẽ phải đối mặt với các hình phạt khắc nghiệt do những lỗi lầm đã gây ra.

Nỗi sợ về cái chết có nguy hiểm không?

Cảm giác sợ chết là phản ứng thường thấy của con người. Tuy nhiên, nỗi sợ quá mức về cái chết (Thanatophobia) lại là vấn đề bất thường. Hội chứng này khiến bệnh nhân luôn phải sống trong sợ hãi, lo lắng và căng thẳng. Ngoài ra, nỗi sợ vô lý về cái chết cũng chi phối cảm xúc, hành vi của người bệnh và giới hạn việc trải nghiệm cuộc sống.

Nếu được điều trị, đa phần bệnh nhân mắc hội chứng sợ chết đều có đáp ứng tốt. Ngược lại, trường hợp không được thăm khám và điều trị kịp thời sẽ phải đối mặt với những ảnh hưởng nghiêm trọng.

Ảnh hưởng đầu tiên của chứng bệnh này là bệnh nhân luôn ở trong trạng thái căng thẳng, lo âu và phiền muộn, Những cảm xúc tiêu cực khiến người bệnh bị mất ngủ, giảm khả năng tập trung và sáng tạo. Về lâu dài, người bệnh khó có thể duy trì hiệu suất học tập và hiệu quả làm việc. Trạng thái căng thẳng, lo lắng quá mức cũng gây ra tình trạng cảm giác không ổn định, dễ cáu kỉnh và tức giận. Từ đó gia tăng mâu thuẫn và xung đột trong các mối quan hệ.

Những phiền toái do hội chứng sợ chết gây ra và cảm giác bất lực vì không khống chế được nỗi sợ khiến nhiều bệnh nhân tìm đến bia rượu, chất gây nghiện và thuốc lá. Tuy nhiên, lối sống không lành mạnh lại làm gia tăng mức độ căng thẳng và lo lắng. Đồng thời khiến các vấn đề sức khỏe thể chất và tâm thần trở nên nghiêm trọng hơn theo thời gian.

Nếu không được điều trị, nỗi sợ quá mức về cái chết sẽ khiến bệnh nhân phải đối mặt với một loạt các vấn đề sức khỏe và chất lượng cuộc sống tuột dốc nghiêm trọng. Một số bệnh nhân có khuynh hướng cách ly xã hội và nhốt mình trong phòng. Trong nhiều trường hợp, bệnh nhân có thể phát triển chứng trầm cảm và rối loạn lo âu lan tỏa. Vì những lý do này, hội chứng sợ chết cần được điều trị sớm để ngăn chặn những hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe và chất lượng cuộc sống.

Chẩn đoán hội chứng sợ cái chết (Thanatophobia)

Hội chứng sợ cái chết (Thanatophobia) chưa được công nhận là hội chứng tâm lý chính thức. Vì vậy, các bác sĩ sẽ loại trừ những khả năng có thể xảy ra và dựa vào biểu hiện lâm sàng để đưa ra chẩn đoán chính thức.

Hội chứng sợ cái chết được chẩn đoán khi đáp ứng được những tiêu chí sau:

• Luôn có cảm giác sợ hãi và lo lắng cực độ khi nghĩ về cái chết. Cảm giác sợ hãi tăng lên khi ai đó đề cập đến cái chết hoặc đứng trước tình huống cận kề cái chết.
• Nỗi sợ đủ lớn để chi phối cảm xúc và dẫn đến các hành vi né tránh.
• Sợ hãi về cái chết kéo dài ít nhất 6 tháng.
• Nỗi sợ về cái chết khiến cho chất lượng cuộc sống tuột dốc nghiêm trọng

Các phương pháp điều trị hội chứng sợ cái chết (Thanatophobia)

Hội chứng sợ cái chết (Thanatophobia) cần được điều trị sớm để ngăn chặn những ảnh hưởng nghiêm trọng đối với sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Mặc dù chưa được công nhận nhưng các phương pháp điều trị vẫn sẽ được chỉ định nếu hội chứng này gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng.

Tương tự như các rối loạn ám ảnh sợ hãi khác, hội chứng sợ cái chết sẽ được điều trị chính bằng liệu pháp tâm lý. Nếu được can thiệp kịp thời, đa số bệnh nhân đều có đáp ứng tốt và có thể vượt qua nỗi sợ của bản thân sau một thời gian nhất định.

Các phương pháp được cân nhắc trong quá trình điều trị hội chứng sợ hãi về cái chết:

1. Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT)

Liệu pháp nhận thức hành vi là phương pháp tâm lý trị liệu được áp dụng phổ biến nhất hiện nay. Phương pháp này mang lại hiệu quả đối với nhiều vấn đề tâm lý, tâm thần như rối loạn ám ảnh cưỡng chế, trầm cảm, rối loạn lo âu lan tỏa và các rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi.

CBT được phát triển từ quan điểm nhận thức – hành vi – cảm xúc của con người có mối liên hệ mật thiết và tác động qua lại. Do đó, chuyên gia có thể điều chỉnh cảm xúc và hành vi tiêu cực của người bệnh bằng cách thay đổi những suy nghĩ không phù hợp.

Người mắc hội chứng sợ chết thường có những suy nghĩ tiêu cực như sợ cô độc sau khi chết, sợ bị trừng phạt sau khi chết đi,… Chuyên gia sẽ giúp bệnh nhân những thay đổi này, qua đó giảm bớt nỗi sợ quá mức về cái chết và bệnh tật. Bên cạnh đó, liệu pháp nhận thức hành vi cũng giúp bệnh nhân trang bị những kỹ năng đối phó với nỗi sợ và học cách giải tỏa cảm xúc lành mạnh.

Trong quá trình trị liệu, chuyên gia sẽ có thể kết hợp với liệu pháp thôi miên và trị liệu theo nhóm để mang lại kết quả tốt nhất. Nhìn chung, sau khi kết thúc trị liệu, bệnh nhân có thể loại bỏ hoặc giảm phần nào nỗi sợ phi lý về cái chết.

2. Liệu pháp tiếp xúc cải thiện nỗi sợ về cái chết

Liệu pháp tiếp xúc còn được biết đến với những tên gọi như liệu pháp phơi nhiễm và liệu pháp giải mẫn cảm hệ thống. Nguyên tắc của liệu pháp này là cho bệnh nhân tiếp xúc với nỗi sợ dưới sự kiểm soát của chuyên gia. Từ đó giúp não bộ thích nghi với những tình huống gây ra nỗi sợ và học cách kiểm soát những cảm xúc tiêu cực có liên quan đến hội chứng sợ chết.

Ban đầu, chuyên gia sẽ yêu cầu người bệnh nghĩ về cái chết, sau đó xem hình ảnh hoặc video clip về cái chết. Khi đối diện với những tình huống này, bệnh nhân sẽ bùng phát cơn hoảng loạn và cảm giác kinh hãi tột độ. Chuyên gia sẽ đồng hành và hướng dẫn người bệnh cách chế ngự nỗi sợ hãi của bản thân.

Dưới sự hỗ trợ của chuyên gia, bệnh nhân có thể kiểm soát nỗi sợ của bản thân trước những tình huống này. Khi người bệnh đã thích nghi, chuyên gia sẽ cho người bệnh tiếp xúc trực tiếp với tình huống liên quan đến cái chết như đến bệnh viện, nghĩa trang,… Tương tự như các tình huống trên, chuyên gia cũng sẽ giúp bệnh nhân học cách khống chế nỗi sợ và cơn hoảng loạn.

Liệu pháp tiếp xúc được đánh giá cao về hiệu quả trong điều trị các rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi, bao gồm cả hội chứng sợ cái chết. Tuy nhiên, liệu pháp này thường được thực hiện song song với liệu pháp nhận thức hành vi để đạt được kết quả khả quan nhất.

3. Các biện pháp hỗ trợ

Liệu pháp tiếp xúc và liệu pháp nhận thức hành vi có thể kiểm soát nỗi sợ phi lý, quá mức về cái chết. Tuy nhiên, quá trình trị liệu thường mất khá nhiều thời gian (khoảng 12 tuần hoặc hơn). Do đó trong thời gian này, bác sĩ sẽ hướng dẫn bệnh nhân một số biện pháp hỗ trợ để giảm triệu chứng và ảnh hưởng của bệnh.

Các biện pháp hỗ trợ cho bệnh nhân mắc hội chứng sợ hãi về cái chết (Thanatophobia):

• Trong trường hợp bệnh nhân quá lo lắng, sợ hãi và căng thẳng, bác sĩ sẽ xem xét dùng một số loại thuốc như thuốc an thần, thuốc chống trầm cảm,… Ngoài ra, thuốc chẹn beta cũng có thể được sử dụng để giảm các triệu chứng thể chất có liên quan như tăng huyết áp, tim đập nhanh và đau đầu.
• Tương tự như các rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi khác, hội chứng sợ cái chết sẽ khiến bệnh nhân luôn ở trong trạng thái bất an và căng thẳng. Do đó, nên thực hiện các biện pháp thư giãn hằng ngày như ngồi thiền, tập hít thở sâu, tập yoga, liệu pháp mùi hương, xoa bóp bấm huyệt, sử dụng trà thảo mộc,…
• Lối sống khoa học không thể loại bỏ nỗi sợ vô lý về cái chết nhưng sẽ giúp nâng đỡ tinh thần và tăng mức độ đáp ứng khi trị liệu. Vì vậy, bệnh nhân cần đảm bảo có chế độ ăn uống khoa học, ngủ đủ giấc, hạn chế stress trong công việc, ngủ đủ giấc,… Bên cạnh đó, cần đảm bảo tránh xa rượu bia, thuốc lá và chất gây nghiện.
• Thay vì đối mặt với nỗi sợ một mình, nên xem xét tham gia các hội nhóm của những người mắc hội chứng sợ chết (Thanatophobia) để được hỗ trợ và chia sẻ. Khi được bộc lộ suy nghĩ và được đồng cảm, bệnh nhân sẽ giảm bớt căng thẳng, cảm thấy thoải mái hơn và có thêm động lực trong quá trình điều trị.

Nỗi sợ về cái chết (Thanatophobia) là hội chứng tâm lý cần được thăm khám và điều trị. Nếu nhận thấy bản thân bị ám ảnh và sợ hãi quá mức về cái chết, bệnh nhân nên chủ động tìm gặp bác sĩ tâm lý. Điều trị sẽ giúp bệnh nhân kiểm soát được nỗi sợ của bản thân và trải nghiệm cuộc sống một cách trọn vẹn thay vì phải trốn tránh và sợ hãi dai dẳng.

Tham khảo thêm:

• Hay suy nghĩ đến cái chết: Cảnh báo bệnh lý nguy hiểm
• Cảnh giác với suy nghĩ muốn chết khi mang thai
• 8 Cách giúp bạn vượt qua nỗi sợ hãi của bản thân