Hội chứng sợ giao tiếp xã hội: Nguyên nhân và cách vượt qua

Hội chứng sợ giao tiếp xã hội (Social Anxiety Disorder) là một dạng ám ảnh sợ được xếp vào nhóm rối loạn lo âu. Hội chứng này có xu hướng khởi phát sớm do sự tương tác phức tạp giữa các yếu tố nội sinh và ngoại sinh. Cần có sự quan tâm đúng mức để giảm thiểu ảnh hưởng xấu đến học tập, công việc và các mối quan hệ xã hội.

Hội chứng sợ giao tiếp xã hội là gì?

Sợ giao tiếp xã hội (Social Anxiety Disorder) còn được gọi bởi tên khác là rối loạn lo âu xã hội. Đây chính là một dạng rối loạn lo âu đặc trưng bởi tình trạng người bệnh tỏ ra sợ hãi, căng thẳng và lo lắng quá mức trước những tình huống xã hội có mức độ không tương xứng.

Hội chứng này có xu hướng khởi phát sớm trong giai đoạn từ 11 – 19 tuổi. Trong đó tỷ lệ mắc bệnh ở nữ giới nhiều hơn nam giới. Tương tự như các dạng rối loạn lo âu khác, chứng sợ giao tiếp xã hội hình thành do sự tương tác phức tạp giữa các yếu tố nội sinh và ngoại sinh.

Với những người mắc chứng sợ giao tiếp xã hội thì nỗi sợ hãi, cảm giác lo âu và căng thẳng luôn thường trực. Ngay cả trước những tình huống xã hội rất bình thường như bắt chuyện với người khác, nói chuyện qua điện thoại, phát biểu trước đám đông, đi vệ sinh công cộng,…

Khi mắc chứng rối loạn này, người bệnh luôn có suy nghĩ là mọi người đang chú ý, đánh giá và bình phẩm về bản thân mình. Bên cạnh đó, họ còn dự đoán ra các hậu quả xấu nhất nếu như bản thân tham gia vào các tình huống giao tiếp.

Việc quá lo lắng và sợ hãi có thể khiến người bệnh né tránh và ngại gặp gỡ, giao tiếp. Điều này gây ra nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng với học tập, công việc và chất lượng cuộc sống. Trường hợp không can thiệp điều trị, nỗi sợ có thể khiến cho người bệnh thu mình lại và sống phụ thuộc hoàn toàn vào gia đình.

Nguyên nhân gây ra chứng sợ giao tiếp xã hội

Nguyên nhân chính xác gây ra hội chứng sợ giao tiếp xã hội đến nay vẫn chưa được xác định cụ thể. Tuy nhiên, thông qua nhiều nghiên cứu và khảo sát, các chuyên gia cho biết hội chứng này có liên quan tới yếu tố di truyền và các ảnh hưởng của môi trường sống.

Các nguyên nhân và yếu tố làm gia tăng nguy cơ mắc chứng sợ giao tiếp xã hội bao gồm:

1. Yếu tố di truyền

Rối loạn lo âu nói chung và hội chứng sợ giao tiếp xã hội nói riêng đều có tính chất gia đình. Tuy nhiên đến nay vẫn chưa có nghiên cứu cụ thể về cách thức gen tác động trong việc hình thành ám ảnh sợ xã hội. Nhưng hầu hết những người mắc chứng bệnh này đề có người thân mắc các dạng rối loạn lo âu hay một số bệnh tâm thần có liên quan.

2. Bất thường về cấu tạo và hoạt động của não bộ

Mất cân bằng serotonin – chất hóa học bên trong não có vai trò điều chỉnh tâm trạng được xác định là một trong những nguyên nhân gây ra các bất thường về mặt tâm lý. Trong đó có chứng sợ giao tiếp xã hội.

Khi xét nghiệm hình ảnh não của người mắc hội chứng này thì các chuyên gia phát hiện hạch hạnh nhân hoạt động quá mức. Trong khi, hạch hạnh nhân lại có vai trò kiểm soát sự sợ hãi và lo âu. Cơ quan này hoạt động quá mức có thể làm tăng nguy cơ gặp phải các rối loạn về tâm lý và hành vi.

3. Môi trường sống

Ngoài yếu tố di truyền và các bất thường ở não bộ thì môi trường sống cũng có thể tác động và là nguyên nhân gây ra hội chứng sợ giao tiếp xã hội. Các chuyên gia cho biết, trẻ nhỏ thường có xu hướng mắc phải hội chứng này do cha mẹ bảo vệ hay kiểm soát quá mức. Bên cạnh đó, trẻ cũng có thể học những hành vi bất thường từ bố mẹ hay anh chị mắc chứng bệnh này.

4. Các yếu tố khác gây hội chứng sợ giao tiếp xã hội

Cũng giống như các dạng rối loạn lo âu khác, hội chứng sợ giao tiếp xã hội thường xảy ra do sự tương tác phức tạp giữa nhiều yếu tố. Ngoài những nguyên nhân phổ biến đã nêu thì nguy cơ mắc hội chứng này cũng sẽ tăng lên đáng kể khi có một số yếu tố rủi ro sau:

• Tiền sử gia đình bị rối loạn lo âu xã hội hoặc các ám ảnh sợ tương tự
• Sang chấn tâm lý (bị lạm dụng, xung đột gia đình, chấn thương nghiêm trọng, từng bị chế giễu, sỉ nhục và bắt nạt)
• Tính cách nhút nhát, rụt rè, thiếu tự tin
• Thay đổi công việc hoặc môi trường sống
• Mắc bệnh Parkinson, có những khiếm khuyết về ngoại hình như khuôn mặt bị biến dạng, nói lắp,…

Các biểu hiện của hội chứng sợ giao tiếp xã hội

Trước hết bạn cần biết rằng chứng sợ giao tiếp xã hội không giống với phản ứng căng thẳng thông thường trước các tình huống quan trọng. Việc nắm rõ triệu chứng của hội chứng này sẽ giúp bạn sớm phát hiện và luôn chủ động trong quá trình điều trị.

Các biểu hiện điển hình của hội chứng sợ giao tiếp xã hội bao gồm:

• Tình trạng lo lắng và căng thẳng về các tình huống xã hội diễn ra trong thời gian dài, có thể kéo dài trong nhiều tuần tới nhiều tháng.
• Có cảm giác lo âu, bồn chồn quá mức trước các tình huống xã hội không quá đặc biệt hay nghiêm trọng.
• Luôn lo sợ xấu hổ và bẽ mặt.
• Cảm giác sợ hãi thường tăng lên khi người khác quan sát hay có xu hướng đánh giá, chỉ trích các hành vi của bản thân. Đặc biệt là từ những người không quen biết.
• Sợ hãi khi phải nói chuyện hay tương tác với người lạ.
• Lo sợ người khác sẽ nhận ra tâm trạng căng thẳng và rối bời của bản thân.
• Luôn có sự lo lắng về các hoạt động hay sự kiện xã hội chưa từng xảy ra.
• Sự lo âu và căng thẳng quá mức khiến cho người bệnh có xu hướng né tránh tối đa các tình huống xã hội. Điều này gây ra ảnh hưởng nghiêm trọng tới quá trình làm việc, học tập. Đồng thời làm suy giảm rõ rệt chất lượng cuộc sống.
• Có dự đoán về các hậu quả tiêu cực nhất có thể xảy ra trong những tình huống xã hội.

Bên cạnh các biểu hiện về mặt tâm lý thì hội chứng sợ giao tiếp xã hội còn gây ra một số triệu chứng thực thể. Bao gồm:

• Đỏ bừng mặt
• Thở nhanh và đôi khi cảm thấy nghẹn thở
• Tay và giọng nói bị run rẩy
• Có cảm giác nôn nao, buồn nôn
• Có cảm giác chóng mặt, uể oải
• Khó chịu ở vùng dạ dày
• Căng cơ
• Đổ mồ hôi trộm
• Tim đập nhanh hơn

Riêng ở trường hợp trẻ nhỏ, sự lo lắng quá mức về các hoạt động và tình huống xã hội có thể biểu hiện qua những triệu chứng như quấy khóc, cáu giận và không chịu rời xa bố mẹ.

Những người mắc chứng sợ giao tiếp xã hội thường có xu hướng né tránh một số tình huống xã hội như:

• Đi làm hoặc đi học
• Tham gia vào những bữa tiệc có nhiều người lạ
• Trò chuyện hoặc tương tác với người lạ
• Sợ hãi hoặc né tránh việc giao tiếp bằng mắt
• Gặp khó khăn và luôn có xu hướng né tránh việc phải bắt đầu các cuộc trò chuyện
• Sử dụng nhà vệ sinh hay các dịch vụ công cộng
• Hẹn hò
• Ăn uống trước mặt người khác, nhất là những người không quen biết

Khi phải đối mặt với các tình huống xã hội, người bệnh thường tỏ ra sợ sâu sắc, lo lắng và bất an. Bên cạnh đó còn có một số triệu chứng thể chất đi kèm. Chúng sẽ khiến cho người bệnh luôn nỗ lực để né tránh tất cả các tình huống xã hội. Điều này giúp người bệnh cảm thấy dễ chịu và an tâm hơn. Tuy nhiên việc né tránh này lại gây ra nhiều phiền toái và ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng cuộc sống.

Ảnh hưởng của hội chứng sợ giao tiếp xã hội

Về cơ bản thì sự lo lắng hay nỗi sợ hãi quá mức trước các tình huống xã hội không đe dọa tới sức khỏe. Người bệnh thường có xu hướng tự trấn an bản thân bằng cách né tránh những tình huống hay hoạt động gây ra các cảm xúc tiêu cực.

Tuy nhiên, sự né tránh các tình huống xã hội chỉ là biện pháp đối phó tạm thời. Nếu không có sự quan tâm đúng mức và điều trị sớm thì hội chứng sợ giao tiếp xã hội có thể gây ra nhiều vấn đề đáng quan ngại. Đặc biệt là ảnh hưởng tới kết quả học tập, làm việc và làm rạn nứt các mối quan hệ xã hội.

Trên thực tế, những người mắc chứng sợ giao tiếp xã hội luôn có cảm giác lo lắng và bất an khi phải tương tác với người lạ. Do đó, có khoảng 36% trường hợp không tìm kiếm được sự giúp đỡ trong khoảng 10 năm đầu tiên. Đây cũng được xem là trở ngại lớn nhất khiến cho người bệnh luôn bị thụ động trong việc thăm khám và điều trị.

Hội chứng sợ giao tiếp xã hội có thể gây ra một số ảnh hưởng sau đây:

• Lạm dụng rượu bia, thuốc lá và các chất gây nghiện.
• Hình thành tâm lý thiếu tự tin, thiếu quyết đoán và luôn tự đánh giá thấp bản thân.
• Lòng tự trọng thấp.
• Kỹ năng xã hội kém do sự lo lắng và sợ hãi quá mức chi phối hoạt động giao tiếp.
• Về lâu dài, người bệnh không thể thực hiện được các hoạt động xã hội và có xu hướng tách rời khỏi cộng đồng, tự cô lập bản thân (chỉ thích ở trong nhà và tự giao tiếp).
• Cô lập bản thân quá lâu kèm theo nỗi sợ hãi quá mức về các hoạt động xã hội khiến bệnh nhân rơi vào trạng thái cô đơn và lạc lõng.
• Có suy nghĩ và hành vi tự sát. Đặc biệt là ở những trường hợp người bệnh sử dụng các chất gây nghiện.

Ngoài ra, hội chứng sợ giao tiếp xã hội còn có khả năng làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tâm thần khác. Chẳng hạn như rối loạn tâm thần do rượu, chất gây nghiện hay bệnh trầm cảm. Cùng với đó, chứng bệnh này còn làm nghiêm trọng thêm hay làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề sức khỏe mãn tính. Điển hình là đau mỏi vai gáy, đau dây thần kinh tọa, đau nửa đầu, hội chứng ruột kích thích, cao huyết áp,…

Cách điều trị hội chứng sợ giao tiếp xã hội

Như đã phân tích, hội chứng sợ giao tiếp xã hội có thể gây ra nhiều vấn đề rủi ro cho sức khỏe và chất lượng cuộc sống về lâu dài. Do đó, khi nhận thấy các triệu chứng của bệnh, bạn cần chủ động thăm khám bác sĩ.

Trước hết bác sĩ sẽ tiến hành thu thập triệu chứng của bạn, khai thác tiền sử bệnh lý cũng như các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Sau đó sẽ đưa ra chẩn đoán xác định và kế hoạch điều trị phù hợp.

Điều trị chứng sợ giao tiếp xã hội phụ thuộc vào triệu chứng và mức độ ảnh hưởng tới việc học tập, nghề nghiệp và các mối quan hệ xã hội. Bác sĩ có thể đề nghị điều trị bằng liệu pháp tâm lý, dùng thuốc hay kết hợp cả 2 phương pháp này.

Các phương pháp có thể được dùng để điều trị hội chứng sợ giao tiếp xã hội bao gồm:

1. Liệu pháp tâm lý

Tâm lý trị liệu là phương pháp được áp dụng cho hầu hết những người mắc chứng sợ giao tiếp xã hội. Thông qua liệu pháp tâm lý, bản thân người bệnh có thể nhận thức rõ ràng mức độ nghiêm trọng của các tình huống xã hội. Qua đó sẽ từ từ thay đổi suy nghĩ tiêu cực và phát triển thêm các kỹ năng để cảm thấy thoải mái, tự tin hơn trong các tình huống hay hoạt động xã hội.

Có rất nhiều kỹ thuật được dùng cho người bị chứng sợ giao tiếp xã hội. Trong đó liệu pháp hành vi – nhận thức được đánh giá là có thể mang lại hiệu quả tốt nhất. Liệu pháp này sẽ giúp người bệnh thay đổi suy nghĩ và thói quen bằng cách trực tiếp đối diện với các tình huống xã hội gây ra cảm giác lo lắng và sợ hãi.

Thời gian trị liệu tâm lý thường kéo dài ít nhất 12 tuần. Trong khoảng thời gian này, người bệnh sẽ được chuyên gia giao bài tập về nhà để từ từ thay đổi nhận thức và hành vi.

Ngoài liệu pháp cá nhân, thì tâm lý trị liệu còn có thể được thực hiện với các cặp vợ chồng hay gia đình. Điều này giúp người thân nắm rõ những thông tin cơ bản về bệnh. Từ đó có sự hỗ trợ giúp người bệnh vượt qua ám ảnh hay nỗi sợ về những tình huống xã hội.

2. Điều trị bằng thuốc

Cùng với liệu pháp tâm lý thì sử dụng thuốc cũng là phương pháp điều trị chính đối với hội chứng sợ giao tiếp xã hội. Lựa chọn ưu tiên với liệu pháp hóa dược là các loại thuốc chống trầm cảm. Phổ biến nhất là thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc. Những trường hợp đáp ứng kém hoặc không có đáp ứng, bác sĩ có thể cân nhắc kê toa một số thuốc khác.

Các loại thuốc được kê toa có thể bao gồm:

– Thuốc chống trầm cảm:

Thuốc chống trầm cảm được xem là lựa chọn ưu tiên trong điều trị hội chứng sợ giao tiếp xã hội. Trong đó, các chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs) là loại thuốc được dùng phổ biến nhất. Nhóm thuốc này mang lại tác dụng tốt và rất ít gây ra tác dụng phụ.

Ngoài SSRIs thì bệnh nhân cũng có thể được kê toa một số thuốc khác. Điển hình như chất ức chế monoamine oxidase (MAOIs), các chất ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine (SNRIs) và thuốc chống trầm cảm 3 vòng (TCA).

Các loại thuốc chống trầm cảm như MAOIs, SNRIs và TCA thường được sử dụng với liều thấp, sau đó sẽ tăng dần lên cho tới khi đạt đến liều lượng tối đa. Nhóm thuốc này mang lại hiệu quả tương đối chậm. Thường phải mất từ vài tuần cho tới vài tháng tùy thuộc vào mức độ đáp ứng thì thuốc mới phát huy tác dụng.

– Thuốc giải lo âu:

Benzodiazepines là thuốc giải lo âu có thể được dùng để làm giảm mức độ lo lắng ở những người mắc hội chứng sợ giao tiếp xã hội. Nhóm thuốc này có khả năng gây nghiện, do đó chỉ được dùng khi các thuốc chống trầm cảm không có đáp ứng.

Để hạn chế tác dụng phụ, bác sĩ thường chỉ định sử dụng Benzodiazepines trong một thời gian ngắn. Trường hợp dùng thuốc dài ngày, cần phải từ từ giảm liều để tránh gặp hội chứng cai thuốc.

– Thuốc chẹn beta:

Thuốc chẹn beta có khả năng ngăn chặn tác dụng của epinephrine để làm giảm các triệu chứng rối loạn thần kinh thực vật. Chẳng hạn như chân tay và giọng nói run rẩy, tăng huyết áp, tim đập mạnh,…

Nhóm thuốc này thường được dùng khi người bệnh phải đối mặt với các tình huống xã hội như hẹn hò, xem mắt, phát biểu trước đám đông,… Tuy nhiên các thuốc chẹn beta tiềm ẩn nhiều rủi ro nên không được khuyến khích dùng để điều trị chứng sợ giao tiếp xã hội.

Mức độ đáp ứng với thuốc ở từng trường hợp là hoàn toàn khác nhau. Một số người bệnh có thể giảm nhanh triệu chứng chỉ sau một thời gian ngắn. Trong khi đó số khác lại phải dùng thuốc dài hạn nhằm ngăn ngừa tái phát.

3. Các cách hỗ trợ khác

Song song với liệu pháp tâm lý và điều trị bằng thuốc, một số biện pháp kết hợp khác cũng có thể làm giảm đi đáng kể các triệu chứng của hội chứng sợ giao tiếp xã hội. Mục đích của các biện pháp hỗ trợ là nâng cao sức khỏe thể chất và làm giảm bớt sự lo âu, stress.

Các biện pháp hỗ trợ điều trị hội chứng sợ giao tiếp xã hội bao gồm:

• Tập yoga và ngồi thiền mỗi ngày có thể giúp kiểm soát tốt stress và lo âu. Hiện nay, đã có nhiều nghiên cứu chứng minh ngồi thiền mang lại những cải thiện tích cực với hội chứng sợ giao tiếp xã hội và rối loạn lo âu lan tỏa.
• Caffeine, cồn và nicotine có thể sẽ làm gia tăng sự lo lắng. Do đó, người bệnh cần tránh sử dụng thuốc lá, cà phê và bia rượu.
• Nên xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh và cân bằng. Tốt nhất cần bổ sung đầy đủ vitamin, khoáng chất và chất béo lành mạnh cho cơ thể từ các thực phẩm tươi.
• Dành tối thiểu 30 phút mỗi ngày cho các hoạt động thể chất để nâng cao sức khỏe. Việc tập thể dục sẽ thúc đẩy sản xuất hormone hạnh phúc endorphin giúp bạn luôn cảm thấy vui vẻ và lạc quan. Từ đó làm giảm các cảm xúc tiêu cực khi mắc chứng sợ giao tiếp xã hội.
• Đảm bảo ngủ đủ giấc mỗi ngày, giấc ngủ ban đêm nên kéo dài ít nhất 6 giờ đồng hồ. Trường hợp thường xuyên bị mất ngủ, khó ngủ hay ngủ không ngon giấc có thể áp dụng các biện pháp thư giãn để cải thiện giấc ngủ. Chẳng hạn như tắm nước ấm, nghe nhạc không lời, liệu pháp mùi hương,…
• Nên chủ động trò chuyện và tương tác với những người cho bạn tâm lý thoải mái. Dần dần bạn sẽ trở nên cởi mở hơn với mọi người xung quanh.
• Có thể tự cải thiện kỹ năng giao tiếp bằng cách tham gia một số nhóm dành riêng cho những người mắc chứng sợ giao tiếp xã hội.

Hội chứng sợ giao tiếp xã hội gây ra nhiều rắc rối và cản trở cho học tập, làm việc cũng như các mối quan hệ xã hội. Mong rằng, thông qua những chia sẻ từ bài viết, bạn có thể hiểu hơn về chứng bệnh này và biết cách vượt qua nó. Ngoài ra, gia đình và bạn bè cũng cần có sự hỗ trợ để tăng động lực cho người bệnh.

Có thể bạn quan tâm:

• Trẻ Nhút Nhát Thiếu Tự Tin: Nguyên Nhân, Dấu Hiệu Và Khắc Phục
• Cha Mẹ Cần Làm Gì Khi Con Trẻ Có Dấu Hiệu Bị Trầm Cảm?
• Dấu Hiệu Nhận Biết Rối Loạn Hành Vi Ở Trẻ Và Cách Khắc Phục
• Bài test hội chứng sợ giao tiếp xã hội online chuẩn xác