Rối Loạn Lo Âu Ở Trẻ Em: Nguyên Nhân, Biểu Hiện Và Điều Trị

Rối loạn lo âu ở trẻ em có thể để lại rất nhiều hệ lụy xấu ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, tinh thần, quá trình phát triển nhân cách và tương lai của trẻ. Gia đình cần theo dõi sự phát triển, thay đổi bất thường của con hằng ngày để có hướng điều trị hiệu quả nhất, tránh các biến chứng nguy hiểm khác xuất hiện.

Rối loạn lo âu ở trẻ em là gì?

Trẻ con thường có những nỗi lo sợ mơ hồ, chẳng hạn như sợ ma, sợ bóng tối, sợ “ông ba bị” do bị cha mẹ hù. Do các bé chưa có đầy đủ nhận thức,  tâm lý yếu nên việc hình thành những nỗi sợ này là cực kỳ hiển nhiên. Chỉ cần có cha mẹ ở bên, được ở cùng người thân thì nỗi sợ này sẽ biến mất.

Càng lớn thì nỗi sợ của con cũng càng thuyên giảm bởi con đã có nhận thức rõ ràng hơn, trí tò mò cũng cho phép con tìm hiểu nên nỗi lo lắng cũng dần biến mất. Tuy nhiên nếu nỗi sợ của con vẫn không thuyên giảm, con hằng ngày càng bồn chồn, dễ bị giật mình, hoảng loạn quá mức với các tình huống không đáng có thì rất có thể đây là dấu hiệu rối loạn lo âu ở trẻ em.

Theo thống kê, ở một thời điểm trong thời thơ ấu, có đến 10- 15% trẻ em từng bị rối loạn lo âu. Nỗi lo âu của con rất đa dạng, rõ ràng nhưng nhiều phụ huynh chỉ cho rằng đó chỉ là do con nhút nhát, ít nói, sống hướng nội nên ít khi phát hiện bệnh sớm.

Các triệu chứng rối loạn lo âu này nếu không nhanh chóng được phát hiện và điều trị kịp thời có thể kéo dài đến đến tuổi trưởng thành, gia tăng nguy cơ gặp các vấn đề như trầm cảm, rối loạn nhân cách cùng rất nhiều hệ lụy nguy hiểm khác liên quan trực tiếp đến sự phát triển nhân cách và tương lai của con.

Những dạng rối loạn lo âu thường gặp ở trẻ nhỏ như

• Rối loạn lo âu lan tỏa
• Rối loạn lo âu ám ảnh cưỡng chế
• Rối loạn stress sau sang chấn
• Rối loạn lo âu chia ly
• Rối loạn hoảng sợ
• Rối loạn lo âu xã hội
• Ám ảnh sợ chuyên biệt
• Câm chọn lọc

Biểu hiện của rối loạn lo âu ở trẻ em

Tùy vào từng dạng của rối loạn lo âu mà các triệu chứng lo âu của con khác nhau, tuy nhiên đều đặc trưng bởi nỗi ám ảnh quá mức với các sự kiện bình thường, không đáng có. Các triệu chứng thường xuất hiện nghiêm trọng hơn khi con ở một mình hoặc khi đến gần các địa điểm, tình huống, sự vật có liên quan đến nỗi hoảng loạn của con.

Cụ thể, những triệu chứng rối loạn lo âu ở trẻ em phổ biến nhất bao gồm

• Luôn có cảm giác bồn chồn, lo lắng, hoảng sợ, chân tay run rẩy
• Rụt rè, nhút nhát, hầu như không dám đến nơi đông người hay tham gia các hoạt động trường lớp với bạn bè
• Không dám ở một mình, không dám ở trong bóng tối, không dám đi một mình
• Trẻ thường cuốn lấy cha mẹ quá mức, không dám đi học, đi đâu cũng cần có phụ huynh
• Dễ giật mình với tất cả mọi thứ, nghe thấy tiếng chó sủa đôi khi cũng làm con giật mình đến phát khóc
• Dễ mất tập trung, luôn mơ hồ, lơ đãng nên kết quả học tập thường rất kém
• Hay có những nỗi sợ vô căn cứ, không xác thực, thẳng hạn con cứ cho rằng nếu bước vào bóng tối sẽ bị bắt cóc, sẽ có ma quỷ xuất hiện và phụ huynh không làm cách nào khiến con dám đi vào bóng tối 1 mình. Kể cả khi đi cùng bố mẹ cũng khiến con lo lắng đến run bần bật
• Gặp vấn đề về giấc ngủ, con thường gặp ác mộng, giật mình tỉnh giấc giữa chừng. Tình trạng này kéo dài có thể ảnh hưởng đến sức khỏe, tinh thần và làm trầm trọng hơn các triệu chứng lo âu của con
• Khi gặp những tình huống, sự kiện gây lo lắng có thể làm xuất hiện các triệu chứng run rẩy, khó thở, tim đập nhanh, đỏ mặt, chân đứng không vững
• Có xu hướng dễ cáu gắt, kích động, gặp khó khăn với các mối quan hệ xung quanh
• Trẻ cảm thấy đau nhức cơ thể, chẳng hạn con than đau đầu, đau bụng nhưng nếu nếu đưa con đi kiểm tra sẽ không thể tìm ra vấn đề bất thường nào. Tuy nhiên thực tế đối với con cảm giác đau nhức này là hoàn toàn có thật chứ không phải con nói dối
• Trẻ có xu hướng trốn tránh thay vì đối diện với nỗi sợ hãi, chúng có thể ngồi thụp xuống và la hét hoặc ngất xỉu. Một số trẻ cũng vì vậy mà có xu hướng trốn tránh ở nhà, trong phòng thay vì ra ngoài đi học như bạn bè

Thực tế ở mỗi lứa tuổi trẻ luôn có những nỗi lo sợ mơ hồ riêng , việc một đứa trẻ sợ ma, sợ bóng tối dường như là một điều gì đó quá bình thường. Chính vì vậy việc thấy con lo lắng trước một vài tình huống thì phụ huynh có thể cho rằng đó là điều bình thường, nhiều người thậm chí còn tức giận khi thấy con có những nỗi sợ vô lý vì không cho rằng đó là bệnh.

Hầu hết chỉ khi các triệu chứng rối loạn lo âu ở trẻ em có xu hướng nghiêm trọng hơn, ảnh hưởng đến cảm xúc, tính cách, hành vi thì gia đình mới phát hiện và bắt đầu đưa con đi khám.

Nguyên nhân gây rối loạn lo âu ở trẻ em

Các nghiên cứu hiện nay vẫn chưa thể tìm ra chính xác đâu là nguyên nhân khiến trẻ có nỗi sợ hãi đến ám ảnh tâm lý như thế. Một vài nghiên cứu đã chỉ ra căn bệnh này có liên quan đến các rối loạn chức năng của hồi hải mã và hệ limbic – những cơ quan có vai trò điều chỉnh cảm xúc và đáp ứng nỗi sợ hãi của não bộ.

Bên cạnh đó một số yếu tố nguy cơ được cho là có liên quan đến chứng rối loạn lo âu ở trẻ em bao gồm

• Yếu tố gia đình được cho là có liên quan chính đến nguyên nhân gây bệnh. Mặc dù không tìm thấy yếu tố di truyền ở những gia đình có cha mẹ bị rối loạn lo âu, tuy nhiên hướng giáo dục, giao tiếp hay tương tác hằng ngày ở những người này có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh ở con. Bởi khi bố mẹ bị lo âu, dễ kích động thì khả năng giữ bình tĩnh, kiểm soát cảm xúc của con cũng rất yếu kém
• Những ám ảnh từ các sự kiện từ quá khứ nếu không được giải tỏa sẽ phát triển lớn dần trong tâm trí con. Chẳng hạn việc trẻ bị cha mẹ “để quên” ở đâu đó một lần có thể hình thành chứng rối loạn lo âu chia ly.  Hay việc con thường bị cha mẹ hay ai đó dù dọa quá mức cũng có thể làm con dễ bị giật mình, luôn lo sợ rằng mình sẽ bị hù dọa.
• Sang chấn tâm lý bắt nguồn từng bị bạo hành, ngược đãi, cưỡng hiếp, bắt cóc, từng bị bệnh nặng cũng liên quan đến những nỗi lo sợ, hoảng loạn mơ hồ của con
• Những trẻ vốn đã có tính cách nhút nhát, ít nói, khó kết bạn, nhạy cảm quá mức cũng có nguy cơ bị rối loạn lo âu ở trẻ em rất cao

Hệ lụy do rối loạn lo âu ở trẻ em

Rối loạn lo âu là bệnh lý tiềm ẩn rất nhiều vấn đề nguy hiểm, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, tinh thần, tính cách và cả tương lai của mỗi đứa trẻ. Trẻ nhỏ chưa thể bày tỏ hết những cảm xúc mà con đặng gặp phải cho phụ huynh hoặc ngay chính cha mẹ cũng không nghĩ rằng con đang mắc phải các vấn đề tâm lý nên thường không tin tưởng con. Đây chính là nguyên nhân khiến cho các triệu chứng rối loạn lo âu ở trẻ em ngày càng trầm trọng hơn.

Những hệ lụy mà rối loạn lo âu làm ảnh hưởng đến trẻ nhỏ bao gồm

• Trẻ có xu hướng cô lập bản thân, chỉ tiếp xúc với một vài người thân thiết, thường là cha mẹ. Con có ít hoặc không có bạn bè nên thiếu mất các kỹ năng xã hội, kỹ năng giao tiếp
• Không thể tập trung nên chất lượng học tập kém cỏi. Con có thể bị thầy cô phê bình, bạn bè trêu chọc vì khả năng học tập của bản thân
• Ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển thể chất, tinh thần và nhân cách. Con có trở thành một người cộc cằn, nóng tính, dễ kích động
• Gia tăng nguy cơ mắc các vấn đề tâm lý như trầm cảm, rối loạn nhân cách..
• Trẻ bị rối loạn lo âu đến tuổi thành niên thường có xu hướng tìm đến bia rượu hay các chất kích thích để giải tỏa cảm xúc khó nói của bản thân
• Trẻ phải sống phụ thuộc quá nhiều vào gia đình, kể cả khi đã đến tuổi trưởng thành do con thiếu các kỹ năng xã hội, không thể tự độc lập

Hướng điều trị rối loạn lo âu ở trẻ em

Gia đình cần đưa trẻ đến các chuyên khoa tâm thần hoặc các trung tâm tâm lý để tiến hành làm các kiểm tra nhằm xác định chính xác tình trạng bệnh. Phụ huynh có nhiệm vụ trao đổi chi tiết với bác sĩ về các tình trạng, biểu hiện của con cũng như thời điểm bắt đầu các triệu chứng để bác sĩ có thể đưa ra chẩn đoán chính xác nhất.

Sau khi đã kiểm tra chính xác tình trạng của trẻ nhỏ, bác sĩ mới lên phác đồ điều trị phù hợp. Gia đình cũng cần tham gia vào quá trình điều trị, chăm sóc, đồng hành cùng con trong suốt cả giai đoạn khó khăn này để mang lại tác dụng cải thiện tốt nhất.

Điều trị bằng thuốc

Tùy độ tuổi mà các loại thuốc dùng để điều trị sẽ được chỉ định khác nhau, nhưng đa phần đều được dùng ngắn hạn và cũng hạn chế việc kết hợp nhiều loại thuốc một lúc như người lớn. Những loại thuốc này đa phần thường kèm theo nhiều tác dụng phụ không tốt nên nếu con dùng quá mức có thể gây ra nhiều ảnh hưởng xấu ngược lại.

Mục đích chính của việc dùng thuốc là để kiểm soát phần nào trạng thái lo âu quá mức, giảm mức độ kích động hoảng loạn đồng thời hỗ trợ con có giấc ngủ ổn định hơn, tránh bị giật mình như trước.

Nhóm thuốc ức chế tái hấp thu serotonin – SSRIs được chỉ định phổ biến nhất cho trẻ nhỏ bị rối loạn lo âu. Nhóm thuốc an thần benzodiazepine cũng được chỉ định nếu con có xu hướng mất ngủ nhiều. Nếu việc dùng hai nhóm thuốc trên không mang đến tác dụng đáng kể sẽ được chỉ định dùng thuốc chống trầm cảm 3 vòng và các thuốc khác.

Bác sĩ tâm thần cũng có thể kê các thuốc bổ, vitamin để bổ sung các dưỡng chất cần thiết cho hệ thần kinh, phục hồi các chất hóa học bị thiếu hụt trong não bộ. Phụ huynh cần kiểm soát việc dùng thuốc của con hằng ngày, nhắc nhở con uống thuốc đúng giờ, tránh để con lạm dụng thuốc quá mức.

Tâm lý trị liệu

Như đã nói, do việc dùng thuốc thường gây ra khá nhiều tác dụng phụ không tốt nên tâm lý trị liệu là phương pháp được hướng đến chính trong điều trị rối loạn lo âu ở trẻ em. Mục tiêu của phương pháp này là giúp bản thân con hiểu được mình đang có những nỗi sợ vô lý, học cách đối diện với nỗi sợ hãi từ đó những cảm giác lo âu vô lý của con có thể giảm dần.

Tâm lý trị liệu sẽ thông qua việc trò chuyện, âm nhạc, thôi miên để kết nối với trẻ, từ đó có thể tìm ra căn nguyên, nguồn gốc vấn đề nỗi sợ hãi của con. Chỉ khi có gỡ được nút thắt trong tâm trí thì tinh thần con mới có thể được giải tỏa, các triệu chứng dần được cải thiện và con dần trở về với cuộc sống hồn nhiên vui vẻ theo đúng lứa tuổi của mình.

Thế mạnh của tâm lý trị liệu chính là không cần phải dùng bất cứ loại thuốc nào nhưng vẫn đem đến nhiều cải thiện cho cảm xúc, suy nghĩ và hành vi của con. Khi tâm lý con được khai mở thì những cảm xúc tích cực dần xuất hiện, suy nghĩ và hành vi của con cũng hướng đến những điều tích cực hơn. Đặc biệt vì không phải dùng thuốc nên cũng không gây ra bất cứ tác dụng phụ nào, không ảnh hưởng đến sức khỏe cho con.

Hiện nay  liệu pháp nhận thức hành vi, thôi phiên hay liệu pháp phơi nhiễm đang được áp dụng chủ yếu với những bệnh nhân bị rối loạn lo âu. Nhà trị liệu cũng có thể sắp xếp các buổi trị liệu cá nhân, trị liệu nhóm hoặc giúp người bệnh đối diện trực tiếp với nỗi sợ hãi tùy theo từng tình trạng. Phụ huynh cũng nên tham gia vào các buổi trị liệu và trao đổi thêm với chuyên gia tâm lý để hiểu rõ cách hỗ trợ và giúp con vượt qua giai đoạn khó khăn này.

Chế độ chăm sóc và điều trị tại nhà

Bản thân người bệnh cần nhận thức được vấn đề của bản thân, cố gắng tuân thủ theo đúng các hướng dẫn và chỉ định của bác sĩ về việc điều trị tại nhà. Con nên chủ động chia sẻ nỗi lo lắng với cha mẹ để tìm sự giúp đỡ, hướng suy nghĩ đến những điều tích cực và tìm cách loại bỏ những cảm xúc xấu xí ra khỏi đầu để có thể cải thiện bệnh nhanh chóng nhất.

Gia đình đóng vai trò rất quan trọng trong quá tình chăm sóc và điều trị tại nhà cho trẻ bị rối loạn lo âu. Bởi con vẫn chưa hoàn toàn có đủ nhận thức, có suy nghĩ chín chắn như người lớn nên đôi khi thường không làm theo được những điều bác sĩ, nhà trị liệu yêu cầu. Phụ huynh không chỉ cần chăm sóc con mà còn cần theo dõi tiến trình uống thuốc, thực hiện các “bài tập” được nhà trị liệu yêu cầu mà còn cần đóng vai trò là một người bạn để chia sẻ những cảm xúc khó khăn với con.

Rối loạn lo âu ở trẻ em liệu có điều trị khỏi hoàn toàn được không phụ thuộc rất lớn vào gia đình. Thực tế nhiều cha mẹ vẫn chưa hiểu hết về căn bệnh này khiến việc chăm sóc, điều trị con không đạt kết quả tốt nhất. Mặt khác việc chăm sóc trẻ mắc các vấn đề tâm lý rất khó khăn, nhất là nếu con không chịu chia sẻ với cha mẹ khiến không ít phụ huynh cũng bị stress theo con.

Để cải thiện rối loạn lo âu ở trẻ em, gia đình cần chú ý đến những vấn đề sau

• Tạo cho con một không gian nghỉ ngơi thoải mái, tránh tạo áp lực lên con
• Với những trẻ bị rối loạn lo âu nặng có thể xem xét việc tạm cho con ngưng việc học một thời gian hoặc chuyển trường có áp lực học nhẹ nhàng hơn
• Trò chuyện và chia sẻ với con hằng ngày để loại bỏ những suy nghĩ lo âu, tiêu cực không đáng có
• Phụ huynh nên trao đổi thêm với bác sĩ, chuyên gia tâm lý về cách chăm sóc, trò chuyện với con để tránh bỡ ngỡ
• Kiểm soát việc uống thuốc của con, đảm bảo con uống đúng liều, đúng giờ, tránh để con quên hoặc lạm dụng thuốc quá mức
• Hướng con đến các hoạt động thư giãn, giải trí để loại bỏ những điều tiêu cực
• Khuyến khích và cùng con luyện tập thể dục thể thao hằng ngày để nâng cao tinh thần, tích tụ những năng lượng tích cực
• Cùng con đối diện với nỗi sợ hãi, phụ huynh nên đồng hành cùng bé trong những lần đầu, sau đó giúp con tự mình đối diện với nỗi sợ của bản thân
• Hướng dẫn con thực hành thiền, yoga hoặc học các bài tập hít thở cũng mang đến nhiều tác dụng tốt trong việc kiểm soát nỗi lo lắng
• Nhắc nhở con ngủ đúng giờ, tránh thức quá khuya
• Bổ sung đầy đủ dinh dưỡng cho con hằng ngày, tăng cường rau xanh và các loại trái cây. Nếu con bị mất ngủ phụ huynh cũng nên bổ sung cho con những thực phẩm giúp dễ ngủ hơn.

Thay đổi thói quen sống lành mạnh, chia sẻ với con hằng ngày, tránh gây áp lực quá nhiều lên con trẻ chính là phương pháp hàng đầu để phòng tránh nguy cơ rối loạn lo âu ở trẻ em mà gia đình cần lưu ý. Nếu phát hiện con có bất cứ vấn đề nào về tâm lý, phụ huynh nên nhanh chóng đưa con đến bệnh viện chuyên khoa tâm thần hoặc các trung tâm tư vấn tâm lý để được hỗ trợ càng sớm càng tốt.

Tham khảo thêm:

• Rối loạn lo âu có nguy hiểm không? Chữa được không?
• Phác đồ điều trị chứng rối loạn lo âu lan tỏa
• Người bị rối loạn lo âu nên ăn và kiêng ăn gì tốt nhất?