Hội chứng sợ lỗ (Trypophobia): Triệu chứng và Liệu pháp khắc phục

Hội chứng sợ lỗ (Trypophobia) nghe có vẻ kỳ lạ nhưng thực chất là vấn đề mà nhiều người gặp phải. Hội chứng này chưa được công nhận là rối loạn tâm lý, tâm thần chính thức. Dù vậy, Trypophobia vẫn sẽ được điều trị nếu gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đối với sức khỏe và chất lượng cuộc sống.

Hội chứng sợ lỗ (Trypophobia) là gì?

Sợ hãi là một trong những cảm xúc thường gặp. Chúng ta thường cảm thấy sợ hãi trước những đối tượng và tình huống tiềm ẩn mối nguy hiểm như bị đe dọa, uy hiếp, gặp phải động vật hoang dã,… Nỗi sợ hầu như không xuất hiện khi đối mặt với những tình huống/ đối tượng không nguy hiểm. Tuy nhiên, một số người phát triển hội chứng ám ảnh sợ với nỗi sợ vô lý, thái quá và dai dẳng về một tình huống/ đối tượng không thực sự nguy hiểm, chẳng hạn như sợ lỗ.

Hội chứng sợ lỗ (Trypophobia) là hội chứng tâm lý đặc trưng bởi cảm giác ghê tởm, sợ hãi quá mức và dai dẳng khi nhìn thấy các lỗ tròn. Phần lớn người mắc hội chứng này đều cảm thấy sợ khi nhìn thấy bề mặt có nhiều lỗ tròn nhỏ nằm san sát nhau. Trong khi đó, lỗ tròn lớn hiếm khi gây ra nỗi sợ.

Chứng sợ lỗ chưa được nghiên cứu nhiều. Dù vậy, các chuyên gia đã xác định được một số vật có thể kích hoạt cảm giác sợ hãi bùng phát bao gồm:

• Bọc ni-lông chống sốc
• Đài sen
• Tổ ong
• San hô
• Ngưng tụ hơi nước ở bề mặt kính
• Tổn thương da có hình tròn như rôm sảy, mề đay
• Bề mặt của quả dâu
• Mắt côn trùng
• Bọt biển
• Họa tiết đốm, chấm bi

Trypophobia được đề cập vào năm 2005 và thuật ngữ này nhanh chóng phổ biến do rất nhiều người nhận thấy bản thân có nỗi sợ vô lý với các cụm lỗ tròn. Dù vậy, hội chứng sợ lỗ vẫn chưa được công nhận rối loạn tâm lý trong Sổ tay chẩn đoán và thống kê về các rối loạn tâm thần của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ (DSM-5). Tuy nhiên, điều này không đồng nghĩa với việc Trypophobia không cần điều trị.

Các chuyên gia nhận thấy, hội chứng sợ lỗ có cơ chế tương tự như các rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi. Vì vậy, sử dụng thuốc và tâm lý trị liệu có thể giảm bớt nỗi sợ vô lý với các vật thể có lỗ tròn.

Hiện tại, chưa có thống kê chính thức về số người mắc hội chứng sợ lỗ. Tuy nhiên, một số nghiên cứu được thực hiện trong phạm vi nhỏ đã cho thấy, 16% người có cảm giác ghê tởm và khó chịu khi nhìn vào bề mặt của đài sen. Các nghiên cứu ở quy mô lớn hơn cho thấy, 17% trẻ em và người lớn có biểu hiện sợ lỗ ở mức độ nào đó.

Nguyên nhân gây ra hội chứng sợ lỗ

Nỗi sợ là kết quả của quá trình tiến hóa. Con người xuất hiện nỗi sợ với những tình huống/ đối tượng tiềm ẩn nguy hiểm để có thể bảo vệ bản thân và thích nghi tốt hơn. Trong khi đó, một số người có thể sợ hãi vô lý và quá mức về những thứ không thực sự nguy hiểm chẳng hạn như sợ lỗ, kim tiêm, sợ yêu, sợ biển,…

Vì không được công nhận là rối loạn tâm lý chính thức nên Trypophobia chưa được nghiên cứu nhiều. Dù vậy, một số giả thuyết về căn nguyên của hội chứng sợ lỗ đã được đề cập.

Các yếu tố được xác định có liên quan đến hội chứng sợ lỗ:

• Các chuyên gia cho rằng, các lỗ tròn có thể khiến một số người hình dung về mắt và da của một số loài động vật nguy hiểm. Sự liên tưởng trong vô thức chính là nguyên nhân gây ra nỗi sợ hãi quá mức về lỗ tròn.
• Sợ lỗ có thể là kết quả của quá trình tiến hóa. Nỗi sợ này cho phép con người phát hiện và cảm nhận được mức độ nghiêm trọng của các bệnh ngoài da như nhiễm trùng, rôm sảy, mề đay,…
• Người có thị giác nhạy cảm sẽ có nguy cơ mắc hội chứng sợ lỗ cao hơn. Cũng giống như người có vấn đề về thính giác dễ mắc phải chứng sợ sấm sét.
• Một giả thuyết khác cho rằng, não bộ cần nhiều năng lượng và oxy để xử lý hình ảnh các vật có nhiều lỗ tròn. Điều này vô tình gây ra cảm giác khó chịu và ghê tởm.
• Tiền sử gia đình có người mắc hội chứng sợ lỗ
• Người có các vấn đề tâm lý khác như rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi, rối loạn ám ảnh cưỡng chế, rối loạn hoảng sợ, rối loạn lo âu sợ xã hội, trầm cảm,… sẽ có nguy cơ phát triển chứng sợ lỗ cao hơn bình thường.
• Từng trải qua những sự kiện nghiêm trọng trong quá khứ có thể liên quan đến các lỗ tròn. Điều này tạo ra phản ứng phòng vệ trong vô thức. Khi nhìn thấy những vật có lỗ tròn, não bộ sẽ kích hoạt cảm giác sợ hãi, ghê tởm như một cách bảo vệ cơ thể.

Mặc dù chưa xác định được căn nguyên nhưng các giả thuyết được đặt ra phần nào có thể giải thích được cơ chế bệnh sinh của hội chứng sợ lỗ. Nhìn chung, hội chứng này có cơ chế khá giống các rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi khác.

Triệu chứng của hội chứng sợ lỗ (Trypophobia)

Sợ hãi tột độ và ghê tởm là triệu chứng điển hình của hội chứng sợ lỗ. Bên cạnh đó, hội chứng này cũng gây ra các hành vi né tránh tiếp xúc với những đồ vật, con vật có các lỗ tròn. Lỗ tròn xuất hiện nhiều trong cuộc sống nên người mắc hội chứng Trypophobia sẽ phải đối mặt với nhiều phiền toái.

Các triệu chứng thường gặp ở người mắc hội chứng sợ lỗ:

• Luôn có cảm giác sợ hãi, bất an và lo lắng sẽ phải nhìn thấy những vật có các lỗ tròn như đài sen, tổ ong, san hô, dâu tây,…
• Có các hành vi né tránh như không mặc quần áo có họa tiết đốm, chấm bi, không ăn các loại quả có các đốm hoặc lỗ tròn như dâu tây, quả lựu,…
• Không đến một số không gian được sơn họa tiết chấm bi
• Cẩn trọng khi đến những nơi xa lạ vì lo sợ sẽ nhìn thấy những họa tiết có dạng lỗ tròn
• Cố gắng tránh xa mọi vật, động vật có các lỗ tròn

Khi nhìn thấy các lỗ tròn, nỗi sợ sẽ tăng lên dẫn đến hoảng loạn và choáng ngợp. Ngoài cảm giác sợ hãi, cơ thể sẽ xuất hiện thêm một số triệu chứng thể chất và cảm xúc khi nhìn thấy vật thể có các lỗ tròn như:

• Nổi da gà
• Cảm thấy ghê tởm
• Sợ hãi kinh khủng
• Có cảm giác đau khổ
• Lo lắng, bất an
• Buồn nôn
• Choáng váng, đau đầu
• Đổ mồ hôi
• Tim đập nhanh
• Run rẩy
• Có cảm giác sắp xảy ra diệt vong
• Mong muốn thoát khỏi hoàn cảnh hiện tại trong thời gian nhanh nhất
• Hoảng loạn
• Dù hiếm gặp nhưng một số người có thể ngất xỉu khi nhìn thấy các vật thể có lỗ tròn

Các triệu chứng này chỉ được kích hoạt khi nhìn thấy động vật hoặc vật thể có các lỗ tròn như tổ ong, đài sen, san hô,… Tuy nhiên, cũng có người cảm thấy sợ hãi tột độ ngay cả khi nhìn hình ảnh các lỗ tròn.

Ảnh hưởng của hội chứng sợ lỗ

Các lỗ tròn xuất hiện nhiều trong cuộc sống. Do đó, so với các rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi khác, hội chứng sợ lỗ gây ra nhiều phiền toái hơn. Cảm giác lo lắng, sợ hãi thường trực khiến bệnh nhân luôn ở trong trạng thái bất an. Điều này ảnh hưởng nhiều đến khả năng tập trung, làm giảm trí nhớ, gây mất ngủ, khó ngủ và căng cơ.

Bên cạnh đó, những hành vi né tránh như từ chối gặp gỡ/ giao tiếp với người nào đó khi họ mặc trang phục có họa tiết chấm bi, né tránh một số thực phẩm, không gian,… cũng gây ra không ít vấn đề trong cuộc sống. Những hành động này có thể gia tăng mâu thuẫn trong các mối quan hệ và khiến bệnh nhân khó duy trì các mối quan hệ lâu dài.

Người mắc hội chứng sợ lỗ thường mất đi khả năng thư giãn do căng thẳng, lo lắng kéo dài. Do đó, không ít người trở nên cáu kỉnh và khó kiểm soát cảm xúc. Sự xuất hiện của các cơn hoảng loạn và sợ hãi tột độ khi nhìn thấy các vật thể có hình dạng lỗ tròn cũng khiến bệnh nhân tự ti, mặc cảm. Nhiều người có xu hướng cách ly xã hội và ít giao tiếp vì lo sợ bản thân sẽ hoảng loạn, mất kiểm soát ở nơi công cộng.

Hội chứng sợ lỗ không được điều trị còn gia tăng các vấn đề tâm lý như trầm cảm, rối loạn lo âu lan tỏa, stress,… Chính vì vậy, dù chưa được công nhận là rối loạn tâm lý chính thức nhưng hội chứng này vẫn sẽ được điều trị để ngăn chặn những ảnh hưởng và hậu quả lâu dài.

Chẩn đoán hội chứng sợ lỗ (Trypophobia)

Hội chứng sợ lỗ (Trypophobia) chưa được công nhận là hội chứng tâm lý chính thức. Bởi các chuyên gia cho rằng, hội chứng này gây ra cảm giác ghê tởm, khó chịu nhiều hơn là sợ hãi. Vì chưa được công nhận nên không có tiêu chuẩn chẩn đoán chứng Trypophobia.

Để chẩn đoán hội chứng này, bác sĩ sẽ cho bệnh nhân nhìn hình ảnh các vật có lỗ tròn như tổ ong, đài sen, san hô, họa tiết đốm, chấm bi,… để xem xét phản ứng. Ngoài ra, khai thác tiền sử cá nhân, gia đình và khai thác triệu chứng cũng được thực hiện để chẩn đoán bệnh.

Vì không có tiêu chuẩn chẩn đoán nên chứng Trypophobia sẽ được xác định bằng tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi. Hội chứng này sẽ được chẩn đoán khi:

• Cảm giác sợ hãi, khó chịu và ghê tởm khi nhìn thấy lỗ tròn kéo dài dai dẳng ít nhất 6 tháng
• Nỗi sợ chi phối hành vi dẫn đến những hành vi né tránh như không uống nước ngọt có gas vì sợ các bọt khí có hình tròn, không ăn dâu tây, lựu, không mặc trang phục có họa tiết chấm bi,…
• Nỗi sợ lỗ phải gây ra cảm giác đau khổ và ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống

Hội chứng sợ lỗ (Trypophobia) sẽ được chẩn đoán phân biệt với một số vấn đề tâm lý có biểu hiện tương tự trước khi đưa ra chẩn đoán chính thức. Vì hội chứng này chưa được công nhận nên bệnh nhân sẽ được chẩn đoán tổng quát là mắc chứng rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi.

Các phương pháp điều trị hội chứng sợ lỗ

Cảm giác khó chịu, ghê tởm khi nhìn thấy các vật thể có dạng lỗ tròn như tổ ong, đài sen, mắt động vật là phản ứng thường gặp ở nhiều người. Tuy nhiên, nếu nỗi sợ gây ra nhiều ảnh hưởng đối với chất lượng cuộc sống, việc điều trị là cần thiết.

Mặc dù nguyên nhân chưa rõ ràng nhưng hội chứng sợ lỗ có thể được điều trị bằng liệu pháp tâm lý và các kỹ thuật giải tỏa căng thẳng. Trong một số trường hợp, bác sĩ sẽ cân nhắc dùng thuốc để giảm các cảm xúc tiêu cực do chứng Trypophobia gây ra.

Các phương pháp được cân nhắc trong quá trình điều trị hội chứng sợ lỗ:

1. Liệu pháp tâm lý

Liệu pháp tâm lý là phương pháp mang lại hiệu quả cao nhất trong điều trị các rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi nói chung và hội chứng sợ lỗ nói riêng. Liệu pháp này có nhiều phương pháp và hướng can thiệp khác nhau. Tuy nhiên, điểm chung của liệu pháp tâm lý là giúp bệnh nhân kiểm soát cảm xúc tiêu cực, học cách đối mặt và vượt qua nỗi sợ vô lý của bản thân.

Theo thống kê, khoảng 90% người có cải thiện tích cực khi can thiệp liệu pháp tâm lý. Ngoài tác dụng giảm nỗi sợ, liệu pháp này còn giúp bệnh nhân trang bị những kỹ năng cần thiết để cải thiện khả năng hòa nhập và nhanh chóng ổn định cuộc sống.

Các liệu pháp tâm lý được áp dụng trong quá trình điều trị hội chứng sợ lỗ:

– Liệu pháp tiếp xúc:

Liệu pháp tiếp xúc (liệu pháp phơi nhiễm) là phương pháp mang lại cải thiện rõ rệt nhất cho người mắc hội chứng sợ lỗ. Phương pháp này được thực hiện nhằm giúp bệnh nhân giảm bớt nỗi sợ vô lý về lỗ tròn, đồng thời học cách đối phó và kiểm soát với nỗi sợ của bản thân. Ban đầu, chuyên gia sẽ cho bệnh nhân nhìn các vật thể có lỗ tròn thông qua hình ảnh và sau đó tiếp xúc trực tiếp.

Sau khi hoàn tất trị liệu, bệnh nhân có thể thoải mái khi nhìn hoặc chạm vào những vật thể có các lỗ tròn. Một số trường hợp đáp ứng tốt có thể ăn uống như những loại thức uống và thực phẩm có dạng lỗ tròn hay bong bóng như nước ngọt có gas, phô mai miếng, dâu tây, quả lựu,…

– Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT):

Liệu pháp nhận thức hành vi thường được thực hiện song song với liệu pháp phơi nhiễm. CBT tập trung vào việc thay đổi nhận thức (suy nghĩ) sai lệch, từ đó giúp điều chỉnh phản ứng khi nhìn thấy các vật thể có dạng lỗ tròn. Sau quá trình trị liệu, bệnh nhân sẽ có thể loại bỏ nỗi sợ vô lý và có phản ứng bình thường khi nhìn thấy các vật thể có dạng lỗ tròn.

Trị liệu tâm lý thường mất nhiều thời gian nhưng nhìn chung đều mang lại cải thiện rõ rệt ở hầu hết trường hợp mắc hội chứng sợ lỗ. Phương pháp này cũng mang lại hiệu quả với các rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi khác như hội chứng sợ biển, hội chứng sợ sấm sét,… Mặc dù khác biệt về đối tượng gây ra nỗi sợ nhưng nhìn chung những bệnh lý này đều có cơ chế, căn nguyên và biểu hiện tương đồng.

2. Các biện pháp thư giãn

Lỗ tròn xuất hiện ở nhiều vật thể từ động vật đến hoa văn trên quần áo, thực phẩm,… Do đó, người mắc hội chứng sợ lỗ sẽ phải thường xuyên đối mặt với căng thẳng, bất an và lo lắng. Vì lý do này, các biện pháp thư giãn được xem là một phần trong kế hoạch điều trị hội chứng sợ lỗ.

Các biện pháp thư giãn được áp dụng cho bệnh nhân mắc hội chứng sợ lỗ:

• Kỹ thuật hít thở sâu
• Liệu pháp thư giãn luyện tập
• Ngồi thiền
• Hình dung những khung cảnh lãng mạn để trấn an bản thân và giảm căng thẳng khi nhìn thấy các vật thể có dạng đốm, lỗ tròn
• Sử dụng trà thảo mộc, nghe nhạc, massage,… để thư giãn và cải thiện tình trạng mất ngủ, khó ngủ

Các biện pháp thư giãn phần nào giúp cải thiện tình trạng căng thẳng, lo âu, bất an và khó chịu do hội chứng sợ lỗ gây ra. Ngoài ra, các biện pháp này cũng giúp ích rất nhiều trong việc cải thiện các triệu chứng thể chất có liên quan như đau đầu, chóng mặt, mất ngủ và nhức mỏi cơ.

3. Sử dụng thuốc

Thuốc ít khi được sử dụng trong quá trình điều trị hội chứng sợ lỗ. Tuy nhiên, bác sĩ có thể xem xét dùng một số loại thuốc kê đơn để giảm cảm giác lo âu, trầm cảm do hội chứng này gây ra.

Các loại thuốc hướng thần đều tiềm ẩn nhiều tác dụng phụ. Do đó, chỉ sử dụng thuốc khi có chỉ định của bác sĩ. Mặc dù các triệu chứng có thể thuyên giảm nhanh sau khi dùng thuốc nhưng thuốc không thể loại bỏ nỗi sợ vô lý với các lỗ tròn. Vì vậy, thuốc chỉ được xem là biện pháp hỗ trợ, trong khi đó liệu pháp tâm lý là phương pháp chính bắt buộc phải thực hiện.

Các loại thuốc được sử dụng trong quá trình điều trị hội chứng sợ lỗ:

• Chất ức chế tái hấp thu serotonin (SSRIs)
• Thuốc chống trầm cảm 3 vòng
• Thuốc an thần nhóm benzodiazepine
• Thuốc chẹn beta

Lời khuyên cho người mắc hội chứng sợ lỗ (Trypophobia)

Người mắc hội chứng sợ lỗ (Trypophobia) sẽ phải đối mặt với nhiều phiền toái trong cuộc sống. Tuy nhiên, tích cực điều trị có thể kiểm soát nỗi sợ và giảm tối đa những ảnh hưởng của bệnh đối với chức năng nghề nghiệp, học tập, các mối quan hệ,…

Khi được chẩn đoán mắc chứng Trypophobia, người bệnh không nên quá lo lắng. Bởi rất nhiều người có nỗi sợ vô lý với những tình huống/ đối tượng không thực sự nguy hiểm. Vì vậy, việc sợ hãi khi nhìn thấy các lỗ tròn không quá kỳ lạ như nhiều người vẫn lầm tưởng.

Những lời khuyên sau sẽ giúp người mắc hội chứng sợ lỗ tròn có thêm kinh nghiệm để kiểm soát bệnh:

• Tìm hiểu về hội chứng sợ lỗ và các rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi khác để biết rằng rất nhiều người gặp phải tình trạng tương tự bản thân.
• Có thể tham gia các hội nhóm những người sợ lỗ để được kết bạn và chia sẻ kinh nghiệm. Ngoài ra, với những người có tình trạng sức khỏe tương tự, bệnh nhân sẽ thoải mái hơn khi chia sẻ cảm xúc và suy nghĩ bản thân. Điều này giúp ích rất nhiều trong việc giảm căng thẳng và giải tỏa những cảm xúc tiêu cực.
• Cố gắng duy trì lối sống khoa học trong thời gian điều trị hội chứng sợ lỗ. Nên xây dựng chế độ ăn cân đối, ngủ đủ giấc, tập thể dục thường xuyên và tránh xa rượu bia, thuốc lá, chất gây nghiện,… Bên cạnh đó, cần hạn chế stress trong công việc để tránh căng thẳng và lo lắng quá mức.
• Chia sẻ tình trạng sức khỏe của bản thân với những người xung quanh. Cố ý che giấu bệnh tình chỉ khiến bạn gặp nhiều phiền phức và trở nên cô lập với mọi người. Trong khi đó, chủ động chia sẻ sẽ giúp bạn thoải mái hơn khi học tập, làm việc và nhận được sự hỗ trợ của mọi người trong trường hợp cần thiết.
• Kiên trì trong quá trình điều trị để quản lý thành công hội chứng sợ lỗ. Mặc dù điều trị mất nhiều thời gian nhưng đa phần đều có đáp ứng tốt. Do đó, bạn nên điều trị tích cực theo hướng dẫn của chuyên gia để có thể cải thiện sức khỏe và nâng cao chất lượng cuộc sống lâu dài.

Hội chứng sợ lỗ là một trong những dạng rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi khá phổ biến. Nếu nghi ngờ mắc phải chứng bệnh này, nên thăm khám và điều trị sớm để ngăn chặn những ảnh hưởng lâu dài. Những người xung quanh cũng cần nâng cao nhận thức về chứng Trypophobia để giúp bệnh nhân vượt qua nỗi sợ vô lý về lỗ tròn và bình thường hóa cuộc sống trong thời gian sớm nhất.

Tham khảo thêm:

• Hội chứng sợ bị bỏ rơi: Nguyên nhân và cách vượt qua
• Hội chứng sợ kim tiêm (Belonephobia) và Biện pháp khắc phục
• Hội chứng sợ bóng tối là gì? Biểu hiện và cách vượt qua