Sợ sấm sét (Astraphobia): Triệu chứng và Biện pháp khắc phục

Sợ sấm sét (Astraphobia) là một trong những dạng rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi. Hội chứng này gây ra nhiều phiền toái trong cuộc sống và có thể gia tăng các vấn đề tâm lý khác. Vì lý do trên, chứng Astraphobia cần được điều trị sớm để tránh những ảnh hưởng lâu dài.

Hội chứng sợ sấm sét là gì?

Những hiện tượng thiên nhiên như bão, sóng thần hay sấm chớp có thể gây ra cảm giác lo sợ, bất an cho một số người. Đây là phản ứng thông thường bởi những hiện tượng này luôn tiềm ẩn mối nguy hiểm. Tuy nhiên, một số người có thể bị ám ảnh và sợ hãi quá mức về sấm sét hoặc một số hiện tượng thiên nhiên khác.

Hội chứng sợ sấm sét (Astraphobia) là hội chứng tâm lý đặc trưng bởi sự sợ hãi dữ dội, tột độ khi nghe hoặc nhìn thấy sấm sét. Cảm giác sợ hãi quá mức có thể dẫn đến các triệu chứng thể chất và hành vi né tránh (lựa chọn nơi sinh sống ít có mưa giông, nhốt mình trong nhà vì sợ gặp phải sấm chớp, không làm những công việc ngoài trời,…).

Chứng sợ sấm sét gặp nhiều ở trẻ em nhưng cũng có thể xảy ra ở người lớn. Đến nay, hội chứng này vẫn chưa được công nhận là tình trạng sức khỏe tâm thần trong Sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần (DSM-5). Tuy nhiên, cơ chế và biểu hiện của chứng Astraphobia được xác định tương đồng với các rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi.

Hội chứng sợ sấm sét không đơn thuần là cảm giác lo sợ thông thường trước những hiện tượng thiên nhiên tiềm ẩn mối nguy hiểm như sóng thần, lốc xoáy,… Nếu không được điều trị, hội chứng này sẽ ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Vì vậy, khi có biểu hiện sợ hãi quá mức về sấm sét, nên thăm khám để được điều trị kịp thời.

Nhận biết hội chứng sợ sấm sét (Astraphobia)

Tương tự các rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi khác, Astraphobia đặc trưng bởi cảm giác sợ hãi kinh hoàng, tột độ và sự ám ảnh dai dẳng. Nhiều người nhận thức được sự vô lý về việc bản thân sợ hãi quá mức nhưng không thể nào kiểm soát.

Các triệu chứng nhận biết hội chứng sợ sấm sét (Astraphobia):

• Thường trực cảm giác sợ hãi, lo lắng về việc sẽ nghe thấy âm thanh hoặc nhìn thấy sấm chớp
• Có các hành vi né tránh để hạn chế tối đa việc nhìn thấy sấm chớp như không lựa chọn các công việc ngoài trời, hủy bỏ các kế hoạch khi dự báo thời tiết cho rằng sẽ có mưa giông, luôn tìm nơi trú ẩn khi trời mưa,…).
• Một số người sợ hãi đến mức trốn trong phòng tắm hoặc tủ quần áo vì không cảm thấy an toàn khi ở phòng khách hay phòng ngủ.
• Cố gắng đóng kín cửa sổ, kéo rèm và một số người dùng bịt tai để không nghe thấy âm thanh của sấm sét.
• Người mắc chứng sợ sấm sét luôn theo dõi các bản tin dự báo thời tiết để tránh phải nhìn thấy hoặc nghe thấy âm thanh của sấm chớp.
• Vào mùa mưa, một số người nhốt mình trong nhà vì lo sợ sẽ gặp phải sấm chớp khi ra ngoài.

Khi nghe thấy âm thanh hoặc nhìn thấy sấm chớp, nỗi sợ hãi tăng lên gây ra các triệu chứng thể chất. Khi đối diện với nỗi sợ, người mắc chứng Astraphobia sẽ có những biểu hiện như sau:

• Chóng mặt, choáng váng
• Đau tức ngực
• Tim đập nhanh
• Buồn nôn hoặc nôn mửa
• Thở nông, khó thở
• Run rẩy không kiểm soát
• Đổ mồ hôi
• Có cảm giác nóng bức
• Choáng ngợp và có cảm giác tách rời thực tại
• Trẻ nhỏ có phản ứng khóc lóc dữ dội
• Ngất xỉu
• Một số người có thể hoảng loạn và xuất hiện những suy nghĩ như sợ chết, sợ bị kiểm soát,…
• Luôn có cảm giác sắp có thảm họa xảy ra và mong muốn thoát khỏi tình huống hiện tại ngay lập tức

Thậm chí, một số người có thể bùng phát các triệu chứng kể trên ngay cả khi nghe tin dự báo thời tiết dự đoán sẽ có bão, mưa giông và sấm chớp. Trường hợp nặng hơn có thể sợ hãi dữ dội chỉ vì nghe thấy cuộc trò chuyện đề cập đến sấm chớp.

Nguyên nhân gây chứng sợ sấm sét

Chưa có con số chính thức về số người bị chứng sợ sấm sét. Tuy nhiên, các chuyên gia tin rằng, đây là con số không hề nhỏ. Dù là hội chứng khá phổ biến và được nghiên cứu khá nhiều nhưng nguyên nhân gây chứng sợ sấm sét vẫn chưa được biết rõ.

Hiện tại, các chuyên gia đã xác định được một số yếu tố có liên quan đến chứng sợ sấm chớp bao gồm:

1. Trải nghiệm tiêu cực từ thời thơ ấu

Hầu hết các rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi đều phát triển từ những trải nghiệm tiêu cực. Trải nghiệm tiêu cực “vô tình” tạo nên cơ chế phòng vệ bên trong não bộ. Những sự kiện liên quan đến sấm chớp như gặp phải tai nạn do sấm chớp hoặc người thân từng bị sét đánh có thể gây ra nỗi sợ quá mức về sấm sét.

Cảm giác sợ hãi là kết quả của quá trình tiến hóa. Nỗi sợ giúp con người nhận biết mối nguy hiểm xung quanh để thích nghi và sinh tồn tốt hơn. Do đó, những người có trải nghiệm tiêu cực liên quan đến sấm chớp có thể phát triển chứng Astraphobia.

2. Sống chung với người mắc chứng Astraphobia

Sống chung với người bị chứng sợ sấm sét (dù không cùng huyết thống) cũng làm gia tăng nguy cơ mắc hội chứng Astraphobia. Lý do là vì chúng ta có thể vô thức học theo phản ứng của người bệnh. Về lâu dài, phản ứng này in sâu trong não bộ dẫn đến nỗi sợ vô lý, quá mức về sấm sét và chi phối các hành vi né tránh.

3. Căng thẳng trường diễn

Stress cũng được xem là yếu tố gia tăng nguy cơ mắc chứng sợ sấm sét. Các chuyên gia nhận thấy, căng thẳng trường diễn làm giảm ngưỡng chịu đựng stress của não bộ và khiến cho cơ thể trở nên nhạy cảm hơn. Do đó, tiếng sấm quá lớn có thể gây ra nỗi sợ kinh hoàng và không thể kiểm soát.

4. Yếu tố di truyền

Các rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi nói chung và chứng sợ sấm chớp nói riêng đều có khả năng di truyền. Gen gây ra nỗi sợ quá mức về sấm chớp có thể di truyền từ bố mẹ và sang con cái. Một số trường hợp gia đình không có người mắc chứng Astraphobia nhưng con trẻ vẫn mắc bệnh. Lý do là vì gen chỉ được khởi phát khi có yếu tố, chẳng hạn như chứng kiến tai nạn liên quan đến sấm sét hoặc bị giật mình quá mức do tiếng sấm quá lớn vào thời tiết giông bão.

Ngoài ra, cấu tạo sinh học và những rối loạn bên trong não bộ cũng có thể di truyền từ bố mẹ sang con cái. Vì vậy, nguy cơ mắc chứng Astraphobia sẽ tăng lên nếu gia đình có tiền sử mắc bệnh.

5. Mất cân bằng các chất dẫn truyền trong não bộ

Mất cân bằng serotonin và dopamine được xác định có liên quan đến chứng rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi. Các chuyên gia vẫn chưa thể lý giải vì sao có sự mất cân bằng này. Tuy nhiên, kết luận này cho thấy rối loạn chức năng trong não bộ cũng có liên quan đến chứng sợ sấm chớp.

6. Các yếu tố khác

Hội chứng sợ sấm chớp còn có liên quan đến những yếu tố khác như:

• Tự kỷ: Trẻ bị bệnh tự kỷ thường nhạy cảm quá mức với âm thanh. Do đó, một số trẻ có thể trở nên hoảng loạn, sợ hãi, quấy khóc và la hét dữ dội khi nghe thấy tiếng sấm chớp. Dần dần trẻ có thể hình thành hành vi né tránh.
• Có các vấn đề tâm lý khác: Nguy cơ mắc chứng sợ sấm chớp có thể gia tăng khi có sẵn các vấn đề tâm lý như rối loạn lo âu, trầm cảm, rối loạn ám ảnh cưỡng chế,…

Chứng sợ sấm sét (Astraphobia) có nguy hiểm không?

Tất cả các rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi bao gồm cả chứng sợ sấm sét đều ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Ảnh hưởng đầu tiên của chứng bệnh này là phiền toái do hành vi né tránh sấm chớp.

Người mắc chứng Astraphobia thường phải hủy bỏ các chuyến đi vì thời tiết có khả năng sẽ mưa (dù là cơn mưa nhỏ và không gây ảnh hưởng nhiều). Ngoài ra, chứng bệnh này cũng làm giới hạn lựa chọn về nghề nghiệp. Đa số người sợ sấm sét đều không chọn các công việc làm ngoài trời. Một số người thậm chí quyết định chuyển đến những nơi có thời tiết ấm áp và ít mưa.

Khi đối mặt với nỗi sợ, bệnh nhân có thể trở nên hoảng loạn và kinh hãi. Nỗi sợ quá mức khiến người bệnh không thể kiểm soát, choáng váng và ngất xỉu ở nơi đông người. Điều này ảnh hưởng nhiều đến tâm lý và có thể gia tăng nguy cơ trầm cảm, rối loạn lo âu,…

Trẻ nhỏ mắc chứng sợ sấm sét thường bị cô lập và ít bạn bè. Người lớn có xu hướng sử dụng rượu bia và chất gây nghiện vì cảm giác bất lực trong việc kiểm soát nỗi sợ hãi của bản thân. Để phòng tránh các ảnh hưởng này, cách duy nhất là thăm khám và điều trị kịp thời.

Chẩn đoán hội chứng sợ sấm sét

Hội chứng sợ sấm sét được chẩn đoán dựa vào biểu hiện lâm sàng. Hiện tại, Astraphobia chưa được công nhận là bệnh tâm lý, tâm thần chính thức. Dù vậy, với những ảnh hưởng nghiêm trọng, hội chứng này sẽ được tiếp nhận chẩn đoán và điều trị. Tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi sẽ được sử dụng để chẩn đoán Astraphobia và các chứng ám ảnh sợ hãi khác.

Hội chứng sợ sấm chớp thường được chẩn đoán khi có các triệu chứng sau:

• Sợ hãi, lo lắng quá mức về sấm sét kéo dài ít nhất 6 tháng trở lên
• Có các hành vi né tránh sấm sét, bao gồm cả việc ít đề cập đến sấm chớp và không xem những bộ phim có hình ảnh/ âm thanh của sấm sét
• Trở nên hoảng loạn, sợ hãi tột độ khi nhìn thấy tia chớp hoặc nghe thấy tiếng sấm
• Có cảm giác đau khổ, sợ hãi và bất an khi dự báo thời tiết dự đoán sẽ có cơn giông kèm sấm chớp sắp xảy ra
• Sự sợ hãi quá mức về sấm chớp phải gây ra những ảnh hưởng đáng kể đối với khả năng lao động, học tập, tương tác xã hội,…

Tiêu chuẩn chẩn đoán này được sử dụng để chẩn đoán nhiều chứng ám ảnh sợ khác nhau như hội chứng sợ yêu, hội chứng sợ gián, hội chứng sợ biển,…

Các phương pháp điều trị chứng sợ sấm sét

Chứng sợ sấm sét gây ra nhiều ảnh hưởng hơn so với những gì mọi người hình dung. Nhiều người nhầm lẫn hội chứng này chỉ gây ra cảm giác sợ hãi khi sấm chớp xuất hiện. Trong khi trên thực tế, trẻ em và người lớn mắc chứng bệnh này sẽ gặp nhiều phiền toái trong cuộc sống, đồng thời có thể phát triển các vấn đề tâm lý và gia tăng tỷ lệ nghiện chất, rượu bia.

Nguyên nhân gây chứng sợ sấm chớp chưa được biết rõ. Dù vậy, các phương pháp điều trị hiện tại có thể kiểm soát hội chứng này và ngăn chặn được những biến chứng có liên quan.

Các phương pháp điều trị hội chứng sợ sấm sét (Astraphobia):

1. Liệu pháp tâm lý

Liệu pháp tâm lý là phương pháp mang lại hiệu quả cao trong điều trị rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi nói chung và chứng sợ sấm sét nói riêng. Có khá nhiều phương pháp được áp dụng, trong đó các phương pháp sau được đánh giá cao về hiệu quả:

– Liệu pháp tiếp xúc:

Liệu pháp tiếp xúc được áp dụng rất phổ biến khi điều trị các chứng ám ảnh sợ. Khi thực hiện, chuyên gia sẽ giúp người mắc chứng Astraphobia tiếp cận với sấm sét thông qua hình ảnh, âm thanh, sau đó tăng dần mức độ cho đến khi có thể tiếp xúc trực tiếp. Liệu pháp tiếp xúc giúp người bệnh giảm dần sự sợ hãi vô lý với sấm chớp, đồng thời học cách kiểm soát nỗi sợ và giải tỏa căng thẳng, lo lắng do nỗi sợ sấm chớp chi phối.

– Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT):

CBT là lựa chọn đầu tiên khi điều trị chứng sợ sấm sét và các hội chứng ám ảnh sợ khác. Trong phương pháp này, chuyên gia sẽ giúp người bệnh thay đổi suy nghĩ tiêu cực về sấm sét và các hiện tượng thiên nhiên khác. Khi nhìn nhận đúng đắn về mức độ nguy hiểm của sấm sét, cảm giác sợ hãi, lo lắng và hành vi né tránh sẽ được cải thiện đáng kể.

– Liệu pháp hành vi biện chứng (DBT):

Liệu pháp hành vi biện chứng (DBT) tập trung vào việc giúp bệnh nhân vượt qua tình huống phải đối mặt với nỗi sợ. Chuyên gia sẽ hướng dẫn người bệnh kỹ thuật thiền, hít thở sâu và một số kỹ thuật giảm căng thẳng khác để loại bỏ cảm xúc tiêu cực do chứng Astraphobia gây ra.

– Liệu pháp chấp nhận và cam kết (ACT):

ACT là một trong những phương pháp tâm lý trị liệu được áp dụng trong quá trình điều trị hội chứng sợ sấm sét. Liệu pháp này được phát triển dựa trên quan niệm cho rằng sự sợ hãi, khó chịu không bắt nguồn từ sấm chớp mà bị chi phối bởi cảm xúc của sự kiện xảy ra trong quá khứ.

ACT tập trung vào việc giúp bệnh nhân đối phó với những suy nghĩ, cảm xúc tiêu cực và hoàn cảnh gây ra nỗi sợ. Bên cạnh đó, liệu pháp này còn giúp gia tăng các hoạt động lành mạnh.

Liệu pháp tâm lý mang lại hiệu quả cao trong điều trị chứng Astraphobia. Với mỗi trường hợp, chuyên gia sẽ lựa chọn phương pháp phù hợp. Tuy nhiên, đa phần bệnh nhân sẽ được kết hợp nhiều phương pháp tâm lý khác nhau để có thể đạt được kết quả khả quan nhất.

2. Sử dụng thuốc

Sử dụng thuốc không phải là phương pháp chính thức trong quá trình điều trị hội chứng sợ sấm sét. Tuy nhiên, thuốc có thể được dùng để giảm sự lo âu, căng thẳng, buồn phiền do hội chứng này gây ra. Một số loại thuốc cũng có thể được dùng để giảm các triệu chứng thể chất bùng phát khi sấm sét xuất hiện.

Các loại thuốc được cân nhắc dùng trong điều trị hội chứng sợ sấm chớp bao gồm:

• Thuốc an thần, giải lo âu
• Thuốc chống trầm cảm
• Thuốc chẹn beta

3. Kỹ thuật giảm căng thẳng

Điều trị có thể làm giảm cảm giác sợ hãi và hạn chế những phiền toái do chứng sợ sấm sét gây ra. Tuy nhiên, các phương pháp hiện nay còn một số hạn chế. Vì vậy, các chuyên gia khuyến khích bệnh nhân nên áp dụng các biện pháp giảm căng thẳng để kiểm soát tốt cảm xúc tiêu cực liên quan đến chứng Astraphobia.

Các biện pháp giảm căng thẳng dành cho người mắc chứng sợ sấm sét:

• Hít thở sâu: Hít thở sâu là cách thư giãn hiệu quả và dễ thực hiện. Hít sâu bằng mũi, sau đó giữ hơi ở cơ hoành trong 2 – 3 giây và thở từ từ bằng miệng. Kỹ thuật này giúp giảm bớt sự lo lắng, tránh hoảng loạn, tim tập nhanh và tăng thông khí khi sấm sét xuất hiện.
• Ngồi thiền: Hành vi né tránh sấm sét khiến người bệnh thường căng thẳng, lo lắng và bất an. Do đó, nên ngồi thiền 15 – 30 phút mỗi ngày để giải tỏa những cảm xúc tiêu cực. Ngoài ra, ngồi thiền cũng đã được chứng minh có thể giúp kiểm soát nỗi sợ và giảm các vấn đề về giấc ngủ có liên quan đến chứng Astraphobia.
• Các bài tập thư giãn cơ: Hội chứng sợ sấm chớp có thể gây căng thẳng, lo âu kéo dài dẫn đến tình trạng căng cơ. Vì vậy, bệnh nhân nên thực hiện các bài tập thư giãn cơ thường xuyên để giảm đau nhức, giải tỏa stress và cải thiện giấc ngủ.
• Các kỹ thuật giảm căng thẳng khác: Ngoài những biện pháp trên, người mắc chứng sợ sấm sét còn có thể giảm căng thẳng bằng cách uống trà thảo mộc, sử dụng tinh dầu để massage, tắm nước ấm,… Với trẻ nhỏ, có thể giúp trẻ giảm căng thẳng bằng cách xem phim hoạt hình và ăn vặt khi trời mưa để trẻ không chú ý về sấm sét.

Các biện pháp giải tỏa căng thẳng giúp kiểm soát phần nào nỗi sợ vô lý về sấm sét. Đồng thời giúp phòng ngừa các vấn đề tâm lý như rối loạn lo âu, trầm cảm,…

4. Các biện pháp tự cải thiện

Nỗi sợ vô lý về sấm chớp thường bắt nguồn từ suy nghĩ sai lầm về hiện tượng thiên nhiên này. Do đó, bản thân người bệnh và gia đình có thể thực hiện một số biện pháp tự cải thiện.

• Nếu trẻ nhỏ mắc chứng sợ sấm chớp, hãy giải thích với trẻ rằng sấm sét là hiện tượng tự nhiên và không phải lúc nào cũng gây hại. Bên cạnh những tác động tiêu cực, mưa và sấm sét mang đến sức sống cho cây cỏ, làm mềm đất và giúp mùa màng bội thu.
• Chuẩn bị sẵn bịt tai để tránh hoảng loạn khi trời mưa. Điều này sẽ giúp người bệnh tránh bị sợ hãi cực độ và hoảng loạn khi ở nơi đông người.
• Tìm cách phân tâm khi cơn mưa và sấm chớp sắp xuất hiện. Chẳng hạn như đeo tai nghe, tìm một nơi yên tĩnh và nhắm mắt nghĩ về những khung cảnh khác. Khi trải qua tình huống này một cách thuận lợi, nỗi sợ về sấm sét sẽ thuyên giảm dần theo thời gian.

Hội chứng sợ sấm sét (Astraphobia) cần được điều trị để ngăn chặn những ảnh hưởng lâu dài. Nếu can thiệp điều trị, người bệnh có thể giảm bớt nỗi sợ vô lý, hạn chế các hành vi né tránh và biết cách kiểm soát những cảm xúc tiêu cực. Hiện tại, không có phương pháp phòng ngừa hội chứng này nên gia đình cần chú ý để bệnh nhân được thăm khám và điều trị kịp thời.

Tham khảo thêm:

• 8 Cách giúp bạn vượt qua nỗi sợ hãi của bản thân
• Hội chứng sợ bị bỏ rơi: Nguyên nhân và cách vượt qua
• Hội chứng sợ máu: Nguyên nhân, tác hại và hướng điều trị